Kegl cc pechat indd
|
|
termometr deyiladi.
Uning ixtirochisi Galiley hisoblanadi. Sizning salomatligingizni shifokor tekshirganda tempe raturangizni o‘lchagan termometrni ko‘rgansiz. Albatta, hozirgi termometr Galiley ixtiro qilgan termo metr (termoskop) dan farq qiladi. Termometrlarda moddalarning issiqlikdan kengayishi xossasidan foydalaniladi. Galiley termometrida havoning kengayishi- dan foydalanilgan edi (80-rasm). Keyinchalik fransiyalik olim Rey 1631-yil da suvli termometrni yasaydi. Hozirgi kunda ishlatiladigan termometrlarda asosan simob va spirt ishlatiladi. Ulardan biri rasmda keltirilgan (81-rasm). Isitilganda naychadagi modda kengayib, yuqoriga ko‘tariladi, soviganda torayib, pastga tushadi. Bu termometrlarning ko‘rsatishi graduslarda ifodalanadi. Shved olimi A. Selsiy (1701–1744) tempera turani o‘lchashda hisob boshi bo‘lgan 0 (nol) uchun eriyotgan muz temperaturasini oladi (82-a rasm). Normal atmosfera bosimida qay nayotgan toza suv temperaturasini 100 gradus deb qabul qilinadi (82-b rasm). Ular oralig‘ini 100 bo‘lakka bo‘lib, bir bo‘lagini 1°C deb qabul qilinadi. Xonadagi yoki idishdagi suyuqlik temperaturasini o‘lchash uchun termometrni o‘lchana yotgan muhitda biror muddat ushlab turish kerak. Shun da termometrdagi suyuqlik temperaturasi 113 muhit temperaturasiga tengla shadi. Idishdagi suvning temperaturasini termometrni suvdan chiqarmasdan ko‘rish kerak. Aks holda, termometr suvdan olinishi bilanoq uning ko‘rsatishi o‘zgarib ketadi. 80-rasm. 81-rasm. 82-rasm. Bemorning temperaturasini o‘lchaydigan tibbiyot termo metri bunday kamchilikdan xoli. Shifokor termometrni bemordan olib, bema- lol ko‘rishi mumkin. Chunki undagi simob ustuni pastga tushib ket- maydi. Bunga erishish uchun termometr naychasining quyi qismi ingichka qilib yasaladi. Bunda isigan simob ustuni bemalol ko‘tarilsa- da, soviganda ingichkalashgan joyda simob ustunchasi uzilib qoladi. Termometr ko‘rsatishi aniqlab olingandan so‘ng, uni silkitiladi. Shunda yuqori qismida qolgan simob bo‘lagi pastga tushib qo‘shiladi. Tibbiyot termometrining o‘lchash chegarasi 35°C dan 42°C gacha bo‘ladi. Sog‘lom odamning temperaturasi ~36,6°C bo‘ladi. Tana temperaturasining bun dan chetlashishi kasallikdan darak beradi. Uy hayvonlari – qo‘y, sigir, ot, quyon larning temperaturasi 38–40°C, qushlarniki 41–42°C atrofida bo‘ladi. Modda temperaturasining quyi yoki yuqori chegarasi bormi? Yerda tabiiy sharoitda Antarktikada minus 88°C temperatura qayd etilgan (1960-y. ilmiy stansiyada). Hisob-kitoblarga qaraganda temperaturaning quyi chegarasi minus 273,15°C ga teng. Uy sharoitida biz qanday temperaturalar bilan ish ko‘ramiz? Suv 100°C da qaynaydi. Uni qaynatish uchun ishlatilgan tabiiy gaz alangasida temperatura 1500– 1800°C ga boradi. Cho‘g‘lanma elektr lampochkasidagi temperatura 2500°C atrofida bo‘ladi. Avtomobil dvigatelida yoqilgan yonilg‘i hosil qilgan temperatura ~1700°C bo‘lsa, elektr payvandlashda 7000°C gacha boradi. Yuqori chegara qayd qilingan emas. 114 1. Agar havoning temperaturasi odam tanasining temperaturasidan yuqori bo‘lsa, tibbiyot termometri vositasida bemor temperatu- rasini qanday o‘l chash mumkin? 2. Termometr naychasining diametri kichraytirilsa, termometr ko‘r- sa tishining aniqlik darajasi qanday o‘zgaradi? 3. Tibbiyot termometrini qanday suvda yuvish kerak? Sovuq suvda- mi yoki issiq suvdami? Yüklə Dostları ilə paylaş:
|