34-MAVZU MEXANIZMLARDAN FOYDALANISHDA ISHLARNING TENGLIGI Yuqorida ko‘rib o‘tilgan barcha mexa nizmlar biror ishni bajarishda
foyda laniladi. Ularda mexanizmlarning kuchdan yutuq berishi haqida
gapirib o‘tildi. Qiziq, ulardan qaysilari ishdan yutuq berar ekan? Yoki
ham masimi?
Buni qiya tekislik misolida ko‘raylik. Qiya tekislik bo‘ylab yukni
ko‘tarishda
bo‘lishi ko‘rsatilgan edi. Bunda yukni ko‘tarishda
kichik kuch talab qilinishi evaziga ko‘p yo‘l bosish zarur bo‘ladi (66-
rasm). Chunki s masofa h dan katta:
F 1 · s = F 2 · h. Bundan yukni qaysi yo‘l bilan yuqoriga olib chiqmaylik, bajarilgan
ishlar teng bo‘lishi kelib chiqadi. Demak,
qiya tekislik ishdan yutuq bermaydi. Balki richag ishdan yutuq berar? 67-rasmdan ko‘rinadiki,
richagning kichik yelkasiga qo‘yilgan yukni s 2
masofaga siljitish uchun
katta yelkaga qo‘yilgan F 1
kuch s 1
masofani o‘tishi kerak. Demak,
richagda ham kuchdan olinadigan yutuq masofadan yutqazish evaziga
bo‘lar ekan. Bu holda
bo‘ladi (67-rasm). Bajarilgan ish
uchun F 1
s 1
= F 2
s 2
yoki A 1
= A 2
.
