Kelgusi davr xarajatlari hisobining ilmiy-nazariy asoslari

Davr xarajatlari hisobi
Davr xarajatlari deganda bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan bog’liq bo’lmagan xarajatlar va sarflar tushuniladi: boshqaruv xarajatlari, mahsulotni sotish xarajatlari va umumxo’jalik ahamiyatiga ega bo’lgan boshqa xarajatlar.
Agar xarajatlar kompleks moddalardan, ya’ni bir necha xarajat elementlaridan, iborat bo’lsa ularni hisobga olish xarajatlar elementlari bo’yicha tashkil etiladi. Davr xarajatlariga quyidagi moddalar kiradi.
Sotish xarajatlari. Tovarlarni temir yo’l, havo, avtomobil, dengiz, daryo transportida va ot-ulovda tashish xarajatlari. Ushbu moddaga tashish xarajatlari hamda transport vositalari bekor turib qolganligi uchun to’langan jarimalar kiritiladi.
Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari sotish bo’yicha xarajatlar, shu jumladan:
- mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bog’liq mehnatga haq to’lash xarajatlari, ma’muriy-boshqaruv xodimlaridan tashqari;
- ijtimoiy sug’urtaga xarajatlar;
- savdo ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va xonalarni ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari;
- asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi;
- inventarlar va xo’jalik buyumlari qiymatini hisobdan chiqarish harajatlari hamda ularni belgilangan maqsadda foydalanish uchun yaroqli holatda saqlash (ta’mirlash, yuvish, tuzatish, dezinfektsiya qilish va h.k.) bilan bog’liq boshqa xarajatlar;
- gaz, yoqilg’i, elektr energiyasi xarajatlari;
- tovarlarni saqlash, ularga ishlov berish va ularni sortlarga ajratish xarajatlari;
- savdo reklamasi xarajatlari;
- tashish, saqlash va sotish chog’ida tovarlarning yo’qotilishi;
- o’rash-joylash materiallari xarajatlari;
- mol-mulkni majburiy va ixtiyoriy sug’urta qilish xarajatlari;
- mehnatni muhofaza qilish va texnika xavfsizligi xarajatlari;
- ventilyatorlar, mashinalar va ularning harakatlanuvchi qismlarini o’rnatish va saqlash, tuynuklar, o’yiqlar va boshqalarning atrofini o’rash bo’yicha joriy (nomukammal tusdagi) xarajatlar;
- umumiy ovqatlanish va savdo xodimlari tibbiy ko’rikdan o’tkazilganligi uchun tibbiyot muassasalariga haq to’lash;
- kassa xo’jaligini va tushum inkassatsiyasini yuritish chiqimlari;
- umumiy ovqatlanish korxonalarida qog’oz salfetkalar, qog’oz dasturxonlar, qog’oz stakanlar va tarelkalar, bir marta foydalaniladigan anjomlar qiymati;
- sotish bozorlarini o’rganish bo’yicha xarajatlar (marketingga, reklamaga sarflangan xarajatlar) va boshqa xarajatlar.