Kiberxavfsizlik asoslari fanidan 5- mustaqil ishi

6.Virtual himoyalangan tarmoq va undan amaliyotda foydalanish (masalan 
CyberGhost yoki Express VPN misolida
) 
Internetning kashf etilishi insoniyat hayotida katta o’zgarishlarga sabab bo’ldi. 
Dunyo aholisining soni hozir yetti milliarddan oshgan bo’lsa, shundan uch 
milliarddan ziyodi internet tarmog’iga ulangan. 2014-yilgi statistikaga ko’ra, 
O’zbekistonda ham aholining 40 foizdan ortig’i internetdan foydalanadi va bu 
raqam yildan yilga o’sib bormoqda. Shunday ekan, internetning foyda va salbiy 
tomonlari haqida batafsilroq ma’lumot olishga ehtiyoj bor. Ayniqsa, o’zbek tilida 
bu mavzuda manbalar juda kam. Shu bois “Sahar” maktabi orqali sizlarga 
internetdan xavfsiz foydalanish mavzusida amaliy mashg’ulot o’tishni niyat qildik.
Internet nima uchun kerak va uning qanday foydalari bor?
Ko’pchilik internetdan yangiliklar o’qish, musiqa tinglash, ijtimoiy tarmoqlardan 
foydalanish kabi, asosan, ko’ngilochar maqsadlarda foydalanadi. Ammo internet 
insonlarga taqdim etadigan qulaylik va foydalar faqat bulardan iborat emas.
Oddiy elektron pochta (email ) xizmatini olib ko’raylik. Bir necha soniya ichida 
maktub yozib, uni komputer yoki telefoningizdagi bitta tugmani bosish orqali 
dunyoning istalgan joyiga bir soniyada jo’natishingiz mumkin. Internetdan oldin 
bu mumkinmidi? Albatta, yo’q. Buning uchun ilgari an’anaviy pochta yoki telegraf 
xizmatlaridan foydalanish lozim bo’lgan. Hozir esa bunga hojat yo’q. Yoki internet 
orqali savdo qilishni olib ko’ring. Hozir uyingizda o’tirib, internet orqali istagan 
narsangizni sotib olishingiz va uyingizgacha olib kelib berishlarini buyurtma 

---

qilishingiz mumkin. O’zbekistonda ham internet orqali savdo asta-sekin 
rivojlangib boryapti. Asaxiy.uz, Udobno.uz kabi saytlarni shu yo’lda boshlangan 
dastlabki qadamlar deb aytish mumkin.
Internet nafaqat siz bilan biz kabi oddiy foydalanuvchilar tomonidan, balki xususiy 
va davlat kompaniyalari tomonidan ham keng qo’llanilmoqda. Hozir deyarli 
barcha yirik kompaniyalar o’z xodimlari va mijozlari bilan aloqalarni to’liq 
internet orqali olib boradi. Yangi mahsulotlarini internet orqali ommaga taqdim 
etadi, sotadi va boshqa turli xizmatlar ko’rsatadi. Internet hukumatlar ishlarini ham 
osonlashtirgan. Fuqarolarning deyarli barcha murojaatlari ko’p davlatlarda hozir 
elektron shaklda amalga oshirilmoqda. Bu qog’ozbozlik, fuqarolarning idoraga 
borib rasmiylar bilan yuzma-yuz ko’rishishi, navbat kutib uzoq o’tirishi kabi 
noqulayliklarni kamaytiradi. O’zbekistonda ham xuddi shu maqsadda my.gov.uz 
loyihasining boshlanganini ijobiy va quvonarli hol, deb aytishimiz mumkin.
Internetning qanday salbiy jihatlari bor?
Bu ommaviy kommunikatsiya turi dastlab paydo bo’lganda, aksariyat ishlarning 
elektron shaklga o’tishi oqibatida ko’plab ish o’rinlari boy beriladi, degan 
xavotirlar bo’lgan. Chunki internetdan oldin bu ishlar qog’ozlar orqali yoki ofis-
idoralarda ishchi-xodimlar qo’li bilan amalga oshirilardi. Ammo internetning 
iqtisodiyot uchun, kompaniyalar uchun keltirgan ulkan foydasi bu xavotirlarni 
yo’qqa chiqardi. Endigi asosiy xavotir va tahdid internetda shaxsiy va biznes 
ma’lumotlarini almashishning qanchalik xavfsiz ekani haqida bo’lmoqda. 
Xavotirlar shu darajada oshdiki, hatto hukumatlar internet tahdidlarining oldini 
olish uchun ko’proq e’tibor va resurslar ajratmoqda. Kiber xuruj va kiber urush 
degan atamalar paydo bo’ldi. Bugungi muloqotimizda biz shu keng mavzuning 
oddiy internet foydalanuvchilariga tegishli bo’lgan qismiga, ya’ni internetda 
shaxsiy ma’lumotlar daxlsizligini ta’minlash yo’llariga e’tibor qaratamiz.