Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarda diqqatning rivojlanishiga o’yin faoliyatini ta’sirining psixologik xususiyatlari

Didaktik o'yinlarni turlari (psixotexnik, rolli). Rolli va ishbilarmon o'yinlar.
Pedagogik o'yinlar faoliyat turlari, pedagogik jarayon xarakteri, o'yin metodikasi, soha xususiyati, o'yin muhiti bo'yicha tasnif qilingan.
Amaliy vazifa va muammolarni echishdagi talabalarning umumiy faoliyatini tashkil etishning samarali shakli tadbirkorlik o'yinlaridir. Ma'lumki, tadbirkorlik o'yinlari talabalarning kollektiv faoliyatini tashkil etishni bildiradi. Bu jarayonda uning bo'lg’usi kasbiy faoliyatining ashyoviy va ijtimoiy mazmuni yaratiladi.
Tadbirkorlik o'yinlarining pedagogik samaradorligi natijasi ko'p jihatlardan o'yinning ssenariysini ishlab chiqish va uning tayyorlanish sifati bilan belgilanadi. Tadbirkorlik o'yinlari talabani amaliy tayyorlashning pedagogik vazifalari tizimini echishga qaratilgan bo'lishi lozim. Bularga birinchi navbatda: real kasbiy faoliyat sharoitida qo'llanadigan amaliy malaka va ko'nikmalarni shakllantirish; amaliy vaziyatlar va shunga mos harakat usullarini ishlab chiqishni tahlil qiladigan fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish guruh (jamoa) faoliyatida faol ishtirok etishini ta'minlaydigan qobiliyatlarni shakllantirish taalluqlidir.
O'yinning mazmuni va tuzilmasi shunday shakllanishi va shunday ruzilishi kerakki, unda shunga mos malaka va qobiliyatlar har bir ishtirokchida butun o'yin davomida shakllansin. O'yinning pedagogik vazifalari ssenariyda aniq aks etishi shart.
2.1 Ta’limning poydevori hisobl qaratilmoqda.Chunki boshlang’ kelayotgan paytda, bolaga to’g’ri tarbiya berish, unga turli zamonaviy texnologik vositalar, rasmli va ko’rgazmali qurollardan foydalanib, bola diqqatini jamlash, yuqori malakadagi pedagogik mahoratdan foydalanib, bolani darsga bo’lgan diqqatini oshirish zarur. bosqichidagi diqqat turg’unligi, bo’linuvchanligi, taqsimlanishi, ko’chishi kabi xususiyatlar sur’atlar bilan rivojlanib, takomillashib boradi.Eshitishda nuqsoni bo’lgan bolalarda diqqat bilan eshitish analizatori vazifasining buzilganligi sababli me’yorda eshituvchi bolalardan ko’ra tarqoq bo’lishi, haddan tashqari ko’chuvchanligi yoki barqar va dars materialini o’zlashtirishga nafaqat zaif eshituvchi o’quvchilar balki, har bir o’quvchi e’tiborini tortish muhimdir. O’ turishda o’yinlar samarasi kata bo’lib, ular kuchli ta’sirga, jalb qilish xususiyatiga ega. Hususan, didaktik o’yinlar diqqatni rivojlantirishda muhim vositadir Har bir shaxsning o’zining dunyoqarashi, qiziqishi bo’lganidek, o’quvchilarning har biri o’zga bir olam.Darhaqiqat, mahoratli pedagog barcha bolaning qiziqishini e’tiborga olgan holda, interaktiv metodlardan foydalanadi. davomida bir necha ustazoda pedagog o’qituvchilar darslarini kuzatdim va ular foyda metodlar qay darajada o’quvchilarni samaradorligini aniqladim. Masalan Namanga viloyati, Chust tumanidagi 8 uchun bordim va Umarova Dilfuza rahbarlig metodlarni samaradorlik darajasini aniqlashga harakat qildim. Quyida ulardan bir nechtasi keltirilib o’tilgan. 1. “DIQQAT MASHQI” doska bilan ishlashdan avval o’qituvchi o’quvchilarga sinf jihozlarini birma bir aytib chiqadi. Masalan: parta, jovon, gul, rasm,shift va shu kabilar oxirida baland ovozda DOSKA deydi-da o’quvchilar diqqatini doskaga qaratadi. Fikrimcha, mazkur metod juda ham samarali. Taqdiqotim natijasida shunga amin bo’ldimki, boshlang’ich sinf o’quvchilari ovoz balandligi hamda talaffuzning qiziqarliligiga ingichka,goh yog’onlashtirish) ko’proq e’tibor qara sinfdagi deyarli barcha o’quvchi e’tiborini doskaga qaratdi hamda o’qituvchidan yangi bir axborot qabul qilishga o’zlarini ongli tayyorlashdi. O’sarov Murodjon, Muhammadjonov Sanjar, Shamanova Zuhra, Yo’ldasheva Oyjamol singari bir nechta o’quvchilar boshqa tengdoshlariga jamlashga qiynalganligi sababli ushbu metod orqali ularda ijobiy Ammo Ashurmatov Azizbek uchun ushbu metod unchalik samara bermadi chunki u tengdoshlariga nisbatan kichikroq hamda haddan tashqari o’yinqaroq. Tajribam jarayonida bu o’quvchini diqqat bilan kuzatdim hamda shunday o’quvchilarni dars jarayoniga qiziqtirish yo’llarini qidirdim va amaliy ish olib bord rasmlar chizish, ularni bo’yash hamda oynadan tabiat manzarasini kuzatishini bilib oldim va uning diqqatini rasmlar orqali jalb qilishga urindim. Unga 2 ta deyarli bi keldim hamda barcha o’quvchilar bilan ham ushbu “ FARQINI TOP” metodini sinab ko’rdim. 10 2Boshlang’ich ta’lim jurnali.‘’Bolalar diqqatini rivojlantirishning samarali minut vaqt davomida birinchilardan bo’ shunday o’yinlar o’ynashni xohlashini aytd ushbu metodni bajarish davomida ham diqqat bilan 2 ta rasmning farqini top hamda aqliy tomondan ham didaktik o’yin sifatida bolaning aqliy faoliyati zo’riqishiga olib kelmasligi aniqlandi. Har bir pedagog, ayniqsa boshlang’ich sinf o’qituvchisi bolani dars jarayoniga qiziqtirish hamda diqqatini rivojlantirishi uchun har bir o’quvchini individual qiziqishini o’rganib ular uchun umumiy bo’lgan metoddan foydalansa, o’quvchi diqqat bilan shuningdek darsdan kutilgan natijaga ham erishiladi. 2.“KUZATUVCHANLIK” metodi. Ushbu metodda bolalarga uyidan maktabgacha bo’lgan yo’lni eslab, to’liq tasvirlab berish vazifasi beriladi.Bu vazifani kichik maktab yoshidagi b bajaradi.Sinfdoshlari ishtirokchi bolaning kamchiliklarini to’ldirib turadi. Bu o’yinda bolaning ko’rish xotirasi va diqqat uzviyligi aniqlanadi. Yuqoridagi metod orqali ba’zi bir bolalarning diqqati hamda xotirasini rivojlantirish mumkin albatta lekin kuzatishlarim natijasida ushbu metod bir oz bahstalab ekanligini bildim maktabga asosan yon atrofda istiqomat qiluvchi bolalar kelishini hisobga oladiga bo’lsak, ko’pchilik bolalarda bir xil manzaralarni tasvirlash kuzatildi, lekin bu b natijasiz deb bo’lmaydi. Mazkur metod maxsus ta’lim tizimidagi o’quv jarayoni darslarida shu tipda tashkil qilinmoqda eshitishda nuqsoni bo’lgan bolalar diqqatini shakllantirishga qulaylik yaratmoqda. Shuningdek, bu o’yin samarali me topgan 3 Shunday qilib, har bir metod, har bir didaktik o’yinlarning o’z o’rni va samarasi bor albatta. Farqatgina mahoratli pedagog o’z ishining ustasi bu metodlarni qachon va qaysi o’quvchilarga qo’llashini bilishi zarur. Har bir ustoz borki, o’quvchisi katta yutuqlarga erishishini, kelajakda yaraydigan komil inson bo’lishini xohlaydi, Zero, birinchi prezidentimiz Islom Abdug’aniyevich Karimov aytganidek:” Farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli, bilimli,dono va albatta, Buning uchun avvalo pedagog o’z ishining ustasi, o’z mutaxasisligi bo’yicha chuqur malakaga ega bo’lishi, innovatsion texnologiyalardan dars davomi qo’llay olishi va eng asosiysi, o’zi bilgan bilimlarni o’quvchilarga yetkaza olishi kerak. Xulosa o’rnida shuni aytishimiz mumkinki boshlang’ich sinf o’qituvchilar darsining ajralmas qismi bo’lishi ker Ishonamizki, bugungi kun o’qituvchilari aynan shund bilimini kengaytirib, har sohada rivojlangan mamlakatlar yoshlari bilan raqobatdosh bo’la oladigan qilib tarbiyalashadi. Mazkur maqoladan kutilayotgan natij o’qituvchilarimiz qay sohada bo’lmasin o’quvchi talabalarga yetarli bilim va ko’nikmalarni sidqi dildan, berishi hamda o’quvchilarni o’zi qiziqqan fandan zerikishiga turli interaktiv metod va didaktik o’yinlardan foydalangan holda yo’l qo’ymasligi, bola diqqatini bo’linishi, ko’chishini oldini ola bilishi zarur. 3Boshlang’ich ta’lim jurnali.‘’Bolalar diqqatini rivojlantirishning samarali yo’llari’’ Z ANALYTICAL JOURNAL OF EDUCATION AND DEVELOPMENT Volume: 01 Issue: 01 | 2021 ISSN: XXXX-XXXX minut vaqt davomida birinchilardan bo’lib Azizbek ushbu topshiriqni bajarib olib keldi va yana shunday o’yinlar o’ynashni xohlashini aytdi. Mazkur metod orqali boshlang’ich sinf o’quvchilari ushbu metodni bajarish davomida ham diqqat bilan 2 ta rasmning farqini top aqliy tomondan ham didaktik o’yin sifatida bolaning aqliy faoliyati zo’riqishiga olib Har bir pedagog, ayniqsa boshlang’ich sinf o’qituvchisi bolani dars jarayoniga qiziqtirish hamda diqqatini rivojlantirishi uchun har bir o’quvchini individual qiziqishini o’rganib ular uchun umumiy bo’lgan metoddan foydalansa, o’quvchi diqqat bilan dars jarayoniga e’tibor beradi shuningdek darsdan kutilgan natijaga ham erishiladi. “KUZATUVCHANLIK” metodi. Ushbu metodda bolalarga uyidan maktabgacha bo’lgan yo’lni eslab, to’liq tasvirlab berish vazifasi beriladi.Bu vazifani kichik maktab yoshidagi b bajaradi.Sinfdoshlari ishtirokchi bolaning kamchiliklarini to’ldirib turadi. Bu o’yinda bolaning ko’rish xotirasi va diqqat uzviyligi aniqlanadi. Yuqoridagi metod orqali ba’zi bir bolalarning diqqati hamda xotirasini rivojlantirish mumkin batta lekin kuzatishlarim natijasida ushbu metod bir oz bahstalab ekanligini bildim maktabga asosan yon atrofda istiqomat qiluvchi bolalar kelishini hisobga oladiga bo’lsak, ko’pchilik bolalarda bir xil manzaralarni tasvirlash kuzatildi, lekin bu b natijasiz deb bo’lmaydi. Mazkur metod maxsus ta’lim tizimidagi o’quv jarayoni darslarida shu tipda tashkil qilinmoqda eshitishda nuqsoni bo’lgan bolalar diqqatini shakllantirishga qulaylik yaratmoqda. Shuningdek, bu o’yin samarali metod ekanligi bir necha bor tajribalarda o’z isbotini Shunday qilib, har bir metod, har bir didaktik o’yinlarning o’z o’rni va samarasi bor albatta. Farqatgina mahoratli pedagog o’z ishining ustasi bu metodlarni qachon va qaysi o’quvchilarga Har bir ustoz borki, o’quvchisi katta yutuqlarga erishishini, kelajakda yaraydigan komil inson bo’lishini xohlaydi, Zero, birinchi prezidentimiz Islom Abdug’aniyevich Karimov aytganidek:” Farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli, bilimli,dono va albatta, baxtli bo’lishlari shart”. Buning uchun avvalo pedagog o’z ishining ustasi, o’z mutaxasisligi bo’yicha chuqur malakaga ega bo’lishi, innovatsion texnologiyalardan dars davomida foydalanishi, qo’llay olishi va eng asosiysi, o’zi bilgan bilimlarni o’quvchilarga yetkaza olishi kerak. o’rnida shuni aytishimiz mumkinki, didaktik o’yinlar har bir o’qituvchi, ayniqsa boshlang’ich sinf o’qituvchilar darsining ajralmas qismi bo’lishi kerak. Ishonamizki, bugungi kun o’qituvchilari aynan shunday usullardan foydalanib, o’quvchi bilimini kengaytirib, har sohada rivojlangan mamlakatlar yoshlari bilan raqobatdosh bo’la qilib tarbiyalashadi. aqoladan kutilayotgan natija shundan iboratki, har bir ta’lim bosqichidagi pedagog o’qituvchilarimiz qay sohada bo’lmasin o’quvchi talabalarga yetarli bilim va ko’nikmalarni sidqi dildan, berishi hamda o’quvchilarni o’zi qiziqqan fandan zerikishiga turli interaktiv metod va o’yinlardan foydalangan holda yo’l qo’ymasligi, bola diqqatini bo’linishi, ko’chishini Boshlang’ich ta’lim jurnali.‘’Bolalar diqqatini rivojlantirishning samarali yo’llari’’ Z ANALYTICAL JOURNAL OF EDUCATION 62 ushbu topshiriqni bajarib olib keldi va yana boshlang’ich sinf o’quvchilari ushbu metodni bajarish davomida ham diqqat bilan 2 ta rasmning farqini topishga harakat qilishi aqliy tomondan ham didaktik o’yin sifatida bolaning aqliy faoliyati zo’riqishiga olib Har bir pedagog, ayniqsa boshlang’ich sinf o’qituvchisi bolani dars jarayoniga qiziqtirish hamda diqqatini rivojlantirishi uchun har bir o’quvchini individual qiziqishini o’rganib ular uchun dars jarayoniga e’tibor beradi “KUZATUVCHANLIK” metodi. Ushbu metodda bolalarga uyidan maktabgacha bo’lgan yo’lni eslab, to’liq tasvirlab berish vazifasi beriladi.Bu vazifani kichik maktab yoshidagi bolalar og’zaki bajaradi.Sinfdoshlari ishtirokchi bolaning kamchiliklarini to’ldirib turadi. Bu o’yinda bolaning Yuqoridagi metod orqali ba’zi bir bolalarning diqqati hamda xotirasini rivojlantirish mumkin batta lekin kuzatishlarim natijasida ushbu metod bir oz bahstalab ekanligini bildim chunki maktabga asosan yon atrofda istiqomat qiluvchi bolalar kelishini hisobga oladiga bo’lsak, ko’pchilik bolalarda bir xil manzaralarni tasvirlash kuzatildi, lekin bu bilan bu metod butunlay natijasiz deb bo’lmaydi. Mazkur metod maxsus ta’lim tizimidagi o’quv jarayoni darslarida shu tipda tashkil qilinmoqda eshitishda nuqsoni bo’lgan bolalar diqqatini shakllantirishga qulaylik tod ekanligi bir necha bor tajribalarda o’z isbotini Shunday qilib, har bir metod, har bir didaktik o’yinlarning o’z o’rni va samarasi bor albatta. Farqatgina mahoratli pedagog o’z ishining ustasi bu metodlarni qachon va qaysi o’quvchilarga Har bir ustoz borki, o’quvchisi katta yutuqlarga erishishini, kelajakda yurtning, elning koriga Zero, birinchi prezidentimiz Islom Abdug’aniyevich Karimov aytganidek:” Farzandlarimiz bizdan Buning uchun avvalo pedagog o’z ishining ustasi, o’z mutaxasisligi bo’yicha chuqur malakaga ega didaktik o’yinlarni to’g’ri qo’llay olishi va eng asosiysi, o’zi bilgan bilimlarni o’quvchilarga yetkaza olishi kerak. , didaktik o’yinlar har bir o’qituvchi, ayniqsa ay usullardan foydalanib, o’quvchi-yoshlar bilimini kengaytirib, har sohada rivojlangan mamlakatlar yoshlari bilan raqobatdosh bo’la , har bir ta’lim bosqichidagi pedagog

1. 
   2.2. Ko‘pchilik psixologlar hamda pedagoglar o‘yinning psixologik masalalari bilan bevosita shug‘ullanib, o‘yinlarning bolani psixik kamol toptirishdagi ahamiyatiga alohida to‘xtalib o‘tganlar. Ma’lumki, o‘yin bola uchun voqelikni aks ettirishdir. Bu voqelik bolani qurshab turgan voqelikdan ancha qiziqarlidir. o‘yinning qiziqarliligi uni anglab etishning osonligidadir. Kattalar hayotida faoliyat, xizmat, yumush qanday ahamiyatga ega bo‘lsa, bola hayotida o‘yin ham xuddi shunday ahamiyat kab etishi mumkin. Jahon psixologiyasi fanida to‘plangan boy ma’lumotlarga asoslanib, quyidagicha mulohaza yuritish mumkin. Masalan, eng sodda psixik jarayondan eng murakkab psixik jarayongacha hammasining eng muhim jihatlarini shakllantirishda o‘yinlar katta rol o‘ynaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda harakatning o‘sishiga o‘yinning ta’siri haqida gap borganda avvalo shuni aytish kerakki, birinchidan, o‘yinni tashkil qilishning o‘ziyoq mazkur yoshdagi bolaning harakatini o‘stirish va takomillashtirish uchun eng qulay shart-sharoit yaratadi. Ikkinchidan, o‘yinning bola harakatiga ta’sir etishining sababi va xususiyati shuki, harakatning murakkab ko‘nikmalarini sub’ekt aynan o‘yin paytida emas, balki bevosita mashg‘ulot orqali o‘zlashtiradi. Uchinchidan, o‘yinning keyinchalik takomillashuvi barcha jarayonlar uchun eng qulay shart-sharoitlarni vujudga keltiradi. SHu boisdan o‘yin faoliyati xatti-harakatni amalga oshirish vositasidan bolaning faolligini ta’minlovchi mutaqil maqsadga aylanadi. Negaki, u (o‘yin) sub’ekt (jonzot) ongining dastlabki ob’ekti darajasiga o‘sib o‘tadi. Maktabgacha yoshdagi bola muayyan xususiyatga ega bo‘lgan rolni tanlaydi, shu bilan birga u yoki bu personajga xos qat’iy yurish-turishni ongli ravishda ijro etishga intiladi. SHunday ekan, o‘yin mazkur bola uchun eng zarur faoliyatga aylana boradi va yangi shakldagi harakatlarni, takomillashtirish, ularni anglagan holda esga tushirish ehtimoli yaqqol voqelikka aylana boshlaydi. Mazkur harakatlarni egallash bolada jismoniy mashqlarni ongli ravishda bajarish imkoniyatini vujudga keltiradi (A.V.Zaporojets). Bolaning o‘yinlar shart-sharoitidan kelib chiquvchi ongil maqsadi harakatlarni bajarish kezida o‘z ifodasini topadi va uning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadi esda olib qolish va esga tushirish jarayonlariga aylanadi. Bolaning laboratoriya sharoitiga nisbatan o‘yinlarda ko‘proq so‘zlarni eslab qolish va esga tushirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, bu esa ixtiyoriy xotira xususiyatini chuqurroq ochishga yordam beradi. Tajribada yig‘ilgan ma’lumotlarni tahlil qilish quyidagicha xulosa chiqarish imkonini beradi: a) o‘yinda bola tomonidan ma’lum rol tanlash va uni ijro etish jarayoni bir talay axborotlarni eslab qolishni talab qiladi; b) shu boisdan personajning nutq boyligini egallash, xatti-harakatini takrorlashdan iborat ongli maqsad bolada olinroq paydo bo‘ladi va oson amalga oshadi. o‘yin faqat bilish jarayonlarini takomillashtirib qolmay, bolaning xulq-atvoriga ham jobiy ta’sir ko‘rsatadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘z xulqini boshqarish ko‘nikmalarini tarkib toptirishga bog‘liq psixologik muammoni o‘rgangan Z.V.Manuylenkoning fikricha, biror maqsadga yo‘naltirilgan mashg‘ulotga nisbatan o‘yinda xulq ko‘nikmalarini oldindan vva osonroq egallashmumkin. Ayniqsa, bu omil maktabgacha yoshdagi bolalarda yosh davrining xususiyati sifatida o‘zining ifodasini topadi. Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘z xulqini o‘zi boshqarish ko‘nikmasi o‘yin faoliyatida ham, boshqa sharoitlarda qariyb baravarlashadi. Ba’zan ular ayrim vaziyatlarda, masalan, musobaqa paytida o‘yindagiga qaraganda yuqoriroq ko‘rsatkichga ham erishishlari ham mumkin. YUqoridagi mulohazalar asosida umuman aytganda, o‘yin va o‘yin faoliyati bolada o‘z xulqini boshqarish ko‘nikmalarini shakllantirish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Bolaning aqliy o‘sishi to‘g‘risida fikr yuritilganda, oldingi bobda qayd qilinganidek, shuni aytish ham kerakki, narsalarni yangi nom bilan atashda yoki yangicha nomlash holatidan kelib chiqib, sub’ekt o‘yin paytida faol harakat qilishga urinadi. CHuniki u moddiy narsalarga asoslangan harakat rejasidan tasavvur qilinayotgan, fikr yuritilayotgan jismlar mohitini aks ettiruvchi harakat rejasiga o‘tadi. Bola jismlarning moddiy shaklidan birdaniga hayoliy ko‘rinishiga o‘tishida unga tayanch nuqtasi bo‘lishi kerak, vaholanki shunday tayanch nuqtasi vazifasini o‘tuvchi narsalarning aksariyatidan o‘yinga bevosita ob’ekt sifatida foydalaniladi. o‘yin faoliyatida mazkur jismlar qandaydir alomatlarni aks ettiruvchi sifatida emas, balki ana shu tayanch narsalar to‘g‘risida fikrlash uchun xizmat qiladi, shuningdek, tayanch nuqtasi harakatning yaqqol narsa bilan bog‘liq jihatini aks ettiradi. YUqorida aytilganidek, narsa bilan o‘yin harakatlarining takomillashuvi harakat shakli, xususiyati bosqichi kabilarni qisqartirish va umumlashtirish hisobiga amalga oshiriladi. o‘yin harakatlarining qisqarishi va umumlashuvi ularning aqliy ko‘rinishdagi mantiqan izchil, yig‘iq shaklga o‘tishning asosini tashkil qiladi. Psixolog J.Piaje o‘yinda jismlarga yangi nom berish omiliga jiddiy e’tibor bilan qarab, bu ish ramziy ma’noli tafakkur shakllanishining tayanchi, degan xulosaga keladi. Lekin bu xulosa vaziyatni aks ettirishning birdan-bir to‘g‘ri yo‘li ekanligini bildirmaydi. SHuning uchun narsaning nomini o‘zgartirish bilan bolada tafakkur va aql-zakovat o‘sishini kutish ham mantiqqa mutloqa ziddir. Aslida narsalarni qayta nomlash emas, balki o‘yin harakatlarining xususiyatini o‘zgartirish bolaning aqliy o‘sishiga sezilarli ta’sir o‘tkaza oladi. Darhaqiqat, o‘yin faoliyatida bolalarda harakatning yangi ko‘rinshi, ya’ni uning fikriy , aqliy jihati namoyon bo‘ladi va shuning uchun o‘yin harakatlarini shakllantirish jarayonida bolada fikrlash faoliyatining dastlabki ko‘rinishi vujudga keladi. Bolaning aqliy kamol topishida yoki uning umumiy kamolotida o‘yinning muhim ahamiyat kasb etishi xuddi mana shu dalil orqali o‘z ifodasini topadi. Bola o‘yin faoliyatida maktab ta’limiga tayyorlanib boradi, shu boisdan, unda aqliy harakatlarning yaqqol shakllari tarkib topa boshlaydi. Lekin o‘yin faoliyatida bolaning aqliy o‘sishini chuqurroq izohlab berish hali etarli tajriba ma’lumotlari mavjud emas. Rolli o‘yin faqat alohida olingan psixik jarayon uchun ahamiyatli emas, bolada shaxsiy xususiyat va fazilatlarni shakllantirishda sham zarurdir. Binobarin, katta yoshdagi odamlar rolini tanlab, uni bajarish bolaning his-tuyg‘usini qo‘zg‘atuvchilar bilan uzviy bog‘liq holda namoyon bo‘ladi. CHunki o‘yin davomida bolada har xil xohish va istaklar tug‘ila boradi, bular boshqa narsalarning tashqi alomatlari, o‘ziga rom etishi sababli hamda bolaning ixtiyoridan tashqari, tengdoshlarining ta’siri ostida tug‘iladi. Rus pedagogi A.S. Makarenko “Bola o‘yinda qanday bo‘lsa, o‘sib ulg‘aygach ishda ham ko‘pincha, ko‘p jixatdan shunday bo‘ladi” –deb to‘g‘ri aytgan edi. A.M. Gorkiy “O‘yin bolalar yashayotgan va o‘zgartirishi ish lozim bo‘lgan dunyoni bilish yo‘lidir”-deb bejiz aytmagan. Haqiqatdan ham o‘yin har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi hayotni va kishilar o‘rtasidagi turli munosabatlarni har tomonlama bilib olishga qaratilgan faoliyatidir. Maktabgacha yoshdagi bolaning o‘yin faoliyati mazmun jihatdan har kungi vaziyatga qarab o‘zgarib turadi. O‘yin doimo o‘zgarib turganligi tufayli bola o‘ynab charchamaydi, zerikmaydi. Bolaning atrof muhitga kishilarga, narsalarga va o‘ziga bo‘lgan turli munosabatlari mazmun hamda shakl jihatdan har doim o‘zgarib turadigan o‘yin jarayonida namoyon bo‘ladi. Bolalarning turli ehtiyojlari, istak va qiziqishlari, qobiliyatlari hamda bir qancha shaxsiy fazilatlari o‘yin jarayonida bevosita rivojlanadi. O‘yin jarayonidagi bolalar faol faoliyatining psixik taraqqiyot uchun ahamiyati shundaki, bolalarning turli sifat va fazilatlari o‘yin jarayonida faqat namoyon bo‘libgina qolmasdan, bunda sifat va fazilatlar mustahkamlanadi, o‘zlashtiriladi. SHuning uchun psixologiya nuqtai nazardan oqilona ya’ni to‘g‘ri tashkil qilingan o‘yin bola shaxsini har tomonlama o‘stiradi va shuning bilan birga bolaning butun psixik jarayonlarida –sezish, idrok, diqqat, xotira, tafakkur, xayol va irodani ildam rivojlanishiga yordam beradi. O‘yin o‘z mohiyati jihatidan katta kishilarning hatti –harakatlari va xulq-atvorlariga faol taqlid qilishdan iborat bo‘lishi tufayli bolalarda ma’naviy sifatlarning mustahkamlanishi uchun va odob – axloq qoidalarini bilib olishlari uchun keng imkoniyatlar beradi. Maktabgacha yoshdagi bola o‘yin jarayonida tabiblik yoki muallimlik rolini bajarayotgan bo‘lsa, shu kasbga tegishli barcha sifatlarni namoyon qilishga intiladi. Ular o‘yinga juda berilib ketsalar, bajarayotgan rollariga xos sifatlar shunchalik samimiy, ijodiy tarzda namoyon bo‘ladi. Bolalar uchun o‘yin mazmunining hech bir chegarasi yo‘q. Maktabgacha yoshdagi bolalar kattalar hayotini hamma tomonlarini o‘z o‘yinlarida aks ettira oladilar. O‘yinning ahamiyati bola shaxsining o‘sib kamolotga etishiga ta’sir ko‘rsatishdan iboratdir. O‘yin har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi dunyoni va kishilar o‘rtasidagi munosabatlarni bilib olishni ifodalaydi. Bolaning moddiy dunyoga, kishilarga o‘z-o‘ziga munosabati o‘zgarayotgan o‘yinda namoyon bo‘ladi. Bolalarning ehtiyojlari, istak, qiziqish (xavas) lari bevosita o‘yinda ifodalanadi. O‘yin bolalarning xayolparastligi tufaydi narsalar va kishilar dunyosini ular uchun ma’qul tomonga “o‘zgartirish” imkoniyatini beradigan faoliyatdir. Bolaning aqliy o`sishi haqida fikr yuritilganda, shuni ham aytib o`tish kerakki narsalarni yangi nom bilan atashda yoki yangicha nomlash xolatidan kelib chiqib, sub’ekt o’yin paytida faol qapakat kilishga urinadi. CHunki u moddiy narsalarga asoslangan xarakat rejasidan ta­savvur qilinayotgan. fikr yuritilayotgan jismlar moxiyatini aks ett­iruvchi xarakat rejasiga utadi. Bola jismlarning moddiy shaklidan birdaniga xayoliy kyrinishga utishida unga tayanch nuqtasi bulishi ke­rak, voxolanki shunday tayanch nuqtasi vazifasini utovchi nar­salarning aksariyatidan o’yinda bevosita, ob’ekt sifatida foydalaniladi. O‘yin faoliyatida mazkur jismlar kandaydir alo­matlarni aks ettiruvchi sifatida emas, balki ana shu tayanch narsalar tugrisida fikrlash uchun xizmat kiladi, shuningdek, tayanch nuqtasi xarakatning yakkol narsa bilan boglik jixatini aks ettiradi.Yuqorida aytilganidek, narsa bilan o’yin xarakatlarining takomilla­shuvi xarakat shakli xususiyati, boskichi kabilarni qisqartirish va umumlashtirish xisobida amalra oshiriladi. O‘yin xarakatlarining kisqarishi va umumlashuvi ularning akliy kurinishidagi mantikan iz­chil yigiq shaklga utishning asosini tashkil qiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yin faoliyati bilan birga ta’limiy mashg‘ulotlarda ham ishtirok etadilar. Maktabgacha tarbiya yoshi davridagi ta’limiy mashg‘ulotning asosiy mazmuni bolani atrof hayotdagi narsa va hodisalarning asosiy xususiyatlari bilan tanishtirish, og‘zaki nutqni lug‘at boyligi, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, grammatik tomondan to‘g‘ri so‘zlashlikka o‘rgatish, bog‘lanishli nutqni shakllantirishdan iborat, elementar mavhum tushunchalarga ega bo‘lish, jismoniy tarbiya, tasviriy san’at qirqib yopishtirish, rasm, loy yoki plastilindan turli buyumlar yasash, qurilishi materiallar bilan ishlash, muzika va boshqa mazmundagi mashg‘ulotlar bolani aqliy jihatdan maktab ta’limini egallashga tayyorlash imkonini beradi. Keyinchalik bolaning hayotiga alohida faoliyat turi kirib keladi. Bu faoliyatni shunday turiki uning bevosita maqsadi yangi-yangi informatsiyalar, harakatlar va ish-harakatlari shakllarini o‘zgartirishdan iboratdir. Sub’ektning o‘z maqsadi o‘rganishdan iborat bo‘lgan mana shunday maxsus faoliyat ta’lim jarayonidir. Agar sizda turli o’lchamda kubiklar bo’lsa bolalar bilan quyidagi o’yinni o’ynang shunday qilingki bola o’zi qurayotgan minorasi mustahkam pishiq bo’lishi uchun paski g’shti yirik bo’lishi shartligini tushunisin minora balandlashgan sari g’ishtchalari ham maydalashib borishi lozimligini anglagan bola o’z minorasini aynan shunday quradi.Unga minora qurish jarayonida har safar g’ishtchalarning eng yirigini olishni o’rgating.Ularni taqqoslash uchun bir-biriga qo’yib ko’rish kerak.Minorani haqiqiy gishtcha-kubiklardan qurib bo’lgach,karton g’ishtlardan ham shu tartibda yasashga o’tish mumkun.Agar bolaga qo’g’irchoq berib,u minoragacha yoki zinapoyaga qanday qilib ko’tarila olishni ko’rsatsangiz,bolaning qiziqishini yanada ortirgan bo’lasiz.Shuningdek.bola shakllarini ketma-ketjoylashtirish mohiyatini ham anglab oladi. Maktabgacha ta’lim muassasasiga borib o’rta guruh bolalariga “Minora quramiz” o’yinini o’ynatdim bolalar bu o’yin orqali ularning qiziqishlari juda ham ortdi.Bu o’yinda 8-ta bola o’ynashdi va o’yinda ular bir-birlariga nisbatan tezlik bilan bajarishga harakat qildilar.Keyin ular qurib bo’lgan minoralarga qo’llariga o’yinchoqlar olib kim tez olib borish o’yinni ham o’ynashdi.Ular bu o’yin orqali ham mehnat faoliyatini o’rganishadi, ham xotirasini mustahkamlashadi va ziyraklilik, tezkorlik hamda ilg’or harakatlilik hislatlarini o’zida mujassamlashadi. 2.2 “Kamalakrang pufaklar” o`yini. Bolalar narsalarning rangiga e’tibor qilishni o’rganishlari uchun bir xil rangli narsalarni ajratishga o’rgatish maqsadida shu o’yinni taklif etish foydalidir. Buning uchun qalin qog’ozga 6-7 ta rangli tasmalarni yopishtirib qo’yish va rangli qog’ozdan doirachalar qirqib tayyorlash lozim.Tasmalar-ip,doirachalar –pufak bo’ladi.Bolaga pufaklarni ipga bog’lashni taklif eting, buni qanday qilish lozimligini ko’rsatib bering. Shundan so’ng, mustaqil ishlashlariga sharoit yaratish mumkin, faqat xatoga yo’l qo’ygan hollardagina yordamlashib turasiz. Bolalar ”Kamalakrang pufaklar“ o’yini orqali turli ranglarni ajratishni o’rganishadi va ularni farqlashni anglashadi. Bu o’yin orqali bolalar tasavvur qilish qobiliyatlarini shakllantiradilar hamda estetik jihatdan ranglarni joy-joyiga qo’yishni farqlashadi. Shuning uchun bu o’yinni bajartirishga harakat qildimTavsiyalar Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib quyidagilarni tavsiya qilamiz. O‘yin jarayonidagi bolalar faol faoliyatining psixik taraqqiyot uchun ahamiyati shundaki, bolalarning turli sifat va fazilatlari o‘yin jarayonida faqat namoyon bo‘libgina qolmasdan, bunda sifat va fazilatlar mustahkamlanishini anglash hamda turli o`yinlar tashkil qilish lozim. O‘yinning ahamiyati bola shaxsining o‘sib kamolotga etishiga ta’sir ko‘rsatishda muhimligini anglash.
   FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI: 1. 2010-2019 o’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi. 2. “Boshlang’ich ta’lim jurnali” jurnali Bolalar diqqatini rivojlantirishning samarali yo’llari. Zulfiya Mamarajabova, Filologiya fanlari nomzodi. ANALYTICAL JOURNAL OF EDUCATION AND DEVELOPMENT Volume: 01 Issue: 01 | 2021 ISSN: XXXX-XXXX FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI: 2019 o’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi. www.stat.uz Boshlang’ich ta’lim jurnali” jurnali Bolalar diqqatini rivojlantirishning samarali yo’llari. Zulfiya Mamarajabova, Filologiya fanlari nomzodi. ANALYTICAL JOURNAL OF EDUCATION 63 www.stat.uz
   I.A.Karimov. Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. Toshkent. “Ma’naviyat” 2008yil
   

2. I.A.Karimov. O’zbekistonning o’z taraqqiyot yo’li. Toshkent. “O”zbekiston” 1995yil

   
   

3. I.A.Karimov. Biz qurish, yaratish yo’lidan boraveramiz. Toshkent. “O’zbekiston” 1995yil

   
   

4. I.A.Karimov. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. Toshkent. “O’zbekiston” 1996yil

   
   

5. I.A. Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Toshkent. “Sharq” 1998yil

   
   

6. I.A. Karimov. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin. Toshkent.”O’zbekiston” 1998yil 65

   
   

7. Ta’lim to’g’risida: O’zbekiston Resapublikasining Qonuni. 1997yil 29avgust.

   
   

8. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi Barkamol avlod-O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent.1997yil.

   
   

9. Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo’yiladigan Davlat talablari. Maktabagcha ta’lim jurnali. Toshkent.2000yil №1-9- 12b

   
   

10. S.A.Ohunjonova. “Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash haqida (tarbiyachi va ota-onalar uchun tavsiya) Toshkent-1999y

    
    

11. Maktabgacha yoshda bo’lgan bolalar uchun rivojlantiruvchi o’yinlar (ota-onalar va pedagoglar uchun qo’llanma) 1997yil.

    
    

12. Qudrat Do’stmuhammad. “1 dan o’ngacha” MTM tayyorlov guruhlari uchun tavsiya Toshkent. «Sharq»-2000

    
    

13. Qodirova F.R. Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi ruhiy omillari. -T.: Istiqlol, 2006.

    
    

14. Qodirova F.R. Bolalarni chet tilga o’rgatish nazariyasi va metodikasi. -T.: Sanostandart, 2009.

    
    

15. Babayeva D.R. Nutq o’stirish nazariyasi va metodikasi. Darslik. –T.: TDPU, 2018.

    
    

16. Babayeva D.R Nutq o’stirish metodikasi. -T.: Fan va texnalogiyalar, 2009.

    
    

17. Babayeva D.R. Nutq o’stirish nazariyasi va metodikasi. O’quv qo’llanma. -T.: TDPU, 2017.