Kichik qarshiliklarni o’lchash va o’tkazgichning solishtirma qarshiligini hisoblash. Ishning maqsadi

O’lchash va natijalarni hisoblash.

1. Qurilmani ulovchi asboblar yordamida o’rnatilgan old qism 1-rasmda ko’rsatilgan.

   
   

2. Kronshteynda o’lchanayotgan o’tkazgichning uzunligini L tanlanadi.

   
   

3. W1 ulagich yordamida qurilma ishga tushiriladi.

   
   

4. W3 ulagichni ulang, bunda voltmetr va milliampermetrning strelkalari ma’lum bir qiymatni ko’rsatadi.

   
   

5. Tok kuchining ( ) kuchlanishning UV aniq qiymatini o’lchash uchun ish uslubiga karab W₂ ulagich ulanadi va tok kuchi milliampermetrdan kuchlanish voltmetrdan yozib olinadi. Bundan W₂ ulagichning bosilmagan holati tok kuchining, bosilgan holati esa kuchlanishning aniq qiymatini o’lchash uchun xizmat qiladi.

   
   

6. Aktiv qarshilikni texnik metod bilan tok kuchining aniq qiymati orqali quyidagi formula yordamida hisoblanadi.

   
   

(1)
bu erda

- milliampermetrning ichki qarshiligi bo’lib .
V – voltmetrning ko’rsatishi, V
I – milliampermetrning ko’rsatishi, mA.

7. Aktiv qarshilikni texnik usul bilan kuchlanishning aniq qiymati orqali quyidagi formula bilan aniqlanadi.

   
   

(2)
bu erda bundagi

R_V – voltmetrning ichki qarshiligi bo’lib, .
V – voltmetrning ko’rsatishi, V
I – milliampermetrning ko’rsatishi, mA.

8. Potenstiometrning R dastasini burab, milliampermetrdan I tok kuchi va voltmetrdan U kuchlanishning bir necha qiymati yoziladi. Tajriba bir necha marta takrorlanadi.

   
   

9. Har ikki usul bilan o’tkazgichning solishtirma qarshiligi quyidagi formula bilan aniqlanadi.

   
   

S-o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzi . . l – o’tkazgich uzunligi.

Uitston kuprigida utkazgichlarning karshiliklarini ulchash.


Ishning maksadi: 1. Karshiliklarni ulchash usulini urganish. 2. Ketma- ket va parallel ulangan karshiliklarning umumiy karshiligini Uitston kuprigida aniklashni urganish.
Nazariy mukaddima.

Karshilikni anik ulchash usulllaridan biri tokning tarmoklanish konuniga asoslangan. SHu konunga asoslanib ishlaydigan kurilma Uitston kuprigi deyiladi.

Kurilmadagi reoxordning ustiga nikelin yoki solishtirma karshiligi kata bulgan boshka kotishmadan tayerlangan bir jinsli sim tortilgan buladi. Simning A va B uchlari orasiga ketma-ket R_m va R_x karshilik :S bilan B orasiga kattaligi ma’lum bulgan R_m karshilik va S bilan A orasiga karshiligi noma’lum bulgan R_x karshilik ulanadi. Sezgir gavanometrning bir uchi S nuktaga , ikkinchi uchi esa bir jinsli sim buylab sirpanuvchi D surilgichga ulanadi. Asbobning bu CD kismi uning tarmogi ustidan solingan kuprikka uxshaydi, shuning uchun uni uitston kuprigi deyiladi. Reoxordning “ A” va “B”uchlariga “B” element parallel ulanadi. Agar zanjir berkitilsa , tok “ABC”va “ADB”tarmoklarga bulinib ketadi va “CD” kuprikdan utib galvanometr strelkasini ogdiradi. “D” surilgichni u yoki bu yokka surgan xolda I₁ va I₂ kismlarining karshiligini uzgartirib, shunday bir xolatni topish mumkinki unda tok kuprikdan utmaydigan bulsin. Galvanometrdan tok utmasligi “C” “D” nuktalarning potensiallari tenglashganini kursatadi. “C” va “D” nuktalardagi potensialni U_x bilan, “B” nuktaning potensialini U₂ bilan, galvanometrdan tok utmaganida ACB tarmokdagi tok kuchini I₁ bilan, ABD tarmokdagi tok kuchini I₂ bilan belgilaymiz. U xolda zanjirning bir kismi uchun Om konuniga asosan :
U_x = I₂ R_x U_x – U₂ = I₂R_m (1)

-U_x= I₁r₁ U_x – U₂=I₁r₂

Bu tengliklarning chap tomonlari uzaro teng bulganligi sababli ularning uzaro tomonlari xam teng bulishi kerak, ya’ni:

I₂ R_x = I₁r₁ I₂R_m = I₁r₂ (2)

Bu tengliklarni bir – biriga bulib kuyidagini xosil kilamiz:

(3)
SHunday kilib kuprikdan tok utmagan vaktda turtala tarmokning karshiligi bir – biriga proporsional buladi. Ammo reoxord ustiga tortilgan sim bir jinsli bulgani sababli, uning kismlarining karshiliklari shu kismning uzunliklariga proporsional buladi, ya’ni :

(4) ifodani (3) ga kuyib noma’lum karshilikni xisoblash formulasi topiladi :
l₁=l_x va l₂=l_m tenglikni e’tiboga olib ,
Ifodaga ega bulamiz.
Noma’lum karshilikni xisoblashni osonlashtirish uchun reoxord elkalarining nisbatlari l_x/ l_m= m deb belgilab olinanadi. Va Uitston kuprigida noma’lum karshilikni xisoblash formulasi kuyidagi shaklda yoziladi:

Endi kattaliklari aniklangan karshiliklarni parallel va ketma ket ulagan xolda sxemaga kiritamiz. Bu karshiliklarni Uitston kuprigiga ulagandan keyin kuprikdan tok utmay kolguncha, ya’ni Galvanometr va nolni kursatguncha reoxordning D surilgichi chap yoki ung tomonga suriladi. Sungra va lar ulchanadi.

Galvanometrni ekstratokdan saklash uchun oldin zanjirni ulab sungra galvanometrni tok manbaiga ulash maksadga muvofik buladi. Bu ikki yoklama kalit orkali bajariladi. Maksad Uitston kuprigidan foydalanib fakat utkazgichlarning karshiligini ulchash emas, balki ularni parallel va ketma- ket ulashkonunlarining tugriligini tajribada tekshirishdan iborat bulishi kerak. Buning uchun dastlab birinchi utkazgich karshiligi sungra ikkinchi utkazgich karshiligi ulchanadi. Sungra karshiliklarni parallel va ketma ket ulab ularining shu xolatlardagi karshiliklari topiladi. Xakikatda Uitston kuprigidagi ulchashlarkuyidagi natijalarni beradi:

Bunda : R₁- birinchi galtak karshiligi ; R₂- ikkinchi galtak karshiligi - uzaro ketma- ket ulangan utkazgichlarning karshiligi - uzaro parallel ulangan utkazgichlar karshiligi .

Agar R₁va R₂ karshiliklar anik ulchangan bulsa kuprik bilan ulchangan R^I_K-K vaR^I_par karshiliklar (6) formulaga asosan topilgan R^II_k-k va R^II_PARkarshiliklarga teng bulishi kerak.
Eslatma . tarmoklar kizib ketmasligi uchun tok kiska muddatga ulanadi.