Кимёвий технология асосий жараён ва курилмалари

2.23. Porshenli nasoslar

Porshenli nasoslar plunjer yoki porshenni stilindrda ilgarilama-qaytma harakati yordamida suyuqlikni siqib chiqarish prinstipiga asoslangan (2.35-rasm). Porshenni o`ng tomonga qilgan harakatidan keyin, stilindrning chap qismida havoni siyraklanishi sodir bo`lib, so`rish klapani ochiladi va so`rish quvuri orqali suyuqlik stilindrga tortib olinadi. Porshen chapga surilganda so`rish klapani berkilib, uzatish klapani ochiladi va suyuqlik haydash quvuri orqali uzatila boshlaydi.

Porshen krivoship-shatunli mexanizm yordamida harakatga keltiriladi. Porshen stilindrda zichlovchi halqalar yordamida siqib turiladi. Porshenli nasoslar uzatmasi turiga qarab, bevosita ulanuvchi va uzatmali bo`ladi.



Bevosita ulangan nasoslar bug` nasoslar yordamida harakatlanadi, bunda nasos porshen bilan bitta shtokda joylashgan bo`ladi. Uzatmali nasoslar elektr yuritkich yordamida harakatga keltiriladi. Nasoslar krivoship aylanish chastotasiga qarab, sekin aylanadigan (n=45...60 min^-1), o`rtacha (n=60...120 min<sup>-1</sup>) va tez aylanadigan (n=120...180 min<sup>-1</sup>)larga bo`linadi.
Porshenli nasoslar vertikal va gorizontal bo`lishi mumkin.
Yuqori bosimli nasoslar 100 MPa gacha bo`lgan bosimni ta’minlab bersa, yuqori mahsuldorlik nasos esa, soatiga 60 m³ suyuqlik haydab beradi.
Porshenli nasoslar uchun so`rish va uzatish jarayoni davriy bo`lib, suyuqlikni uzatish bir tekis amalga oshmaydi.
Notekis uzatishni bartaraf etish uchun ko`p tomonlama ta’sir etuvchi nasoslar qo`llaniladi.
Ikki tomonlama ta’sir etuvchi nasosda 2 ta so`rish va 2 ta uzatish klapani bor (2.36-rasm). Krivoship to`liq aylanib chiqqanda stilindrning ham chap, ham o`ng tomonidan navbatma-navbat uzatish va so`rish jarayonlari sodir bo`ladi.
Plunjerning o`ng tomonga qo`zg`alishida, chap tomonidagi so`rish klapani ochiladi va suyuqlik stilindrning bo`shlig`iga so`riladi. Shu vaqtda esa, o`ng tomondagi uzatish klapani ochilib, suyuqlik stilindrning o`ng qismidan quvurga uzatiladi. Plunjer orqaga qaytganda esa, o`ng tomonning so`rish klapani ochilib, chap tomonning uzatish klapani ochiladi.
Plunjerda siqish halqalari bo`lmaydi va uzunligining diametriga nisbati katta bo`ladi.
Suyuqlikni bir tekisda uzatishni ta’minlash uchun uch tomonlama harakatlanadigan nasoslar yordamida amalga oshirish mumkin. Oddiy xarakatli (bir tomonlama) nasoslarni ketma-ket joylashgan bo`lib, bunday krivoshiplar o`zaro 120⁰ burchak ostida ketma-ket joylashgan bo`ladi (2.37-rasm).
Krivoshipning to`liq bitta aylanishida, 3 marta so`rish va 3 marta uzatish jarayoni sodir bo`ladi.
Porshenli nasos porshenining bitta harakatidagi nazariy unumdorligi, porshenning vaqt birligida hosil qilgan hajmi bilan aniqlanadi.
Agar porshen siqib chiqarayotgan suyuqlik hajmi (m³) V = f  S bo`lsa, unda bir yo`lli nasosning o`rtacha nazariy unumdorligi (m³/soat):

bu erda f – stilindrning ko`ndalang kesimi; S – porshen yo`li uzunligi, ya’ni boshlang`ich va oxirgi harakat nuqtalari orasidagi masofa; n – aylanishlar chastotasi.

Ikki tomonlama harakatlanadigan nasosdagi krivoshipning 1 ta to`liq aylanganida 2 ta marta so`rish va 2 marta uzatish sodir bo`ladi. Porshenning o`rtacha qilgan harakatida stilindr ichiga f  S ga teng bo`lgan miqdorda suyuqlik so`riladi, o`ng tomondan esa (f – f<sub>o`k</sub>)S miqdorida suyuqlik siqib chiqariladi (f<sub>o`k</sub> – shtokning qo`ndalang kesimi).

Nasosning nazariy unumdorligi:

O`qning ko`ndalang kesim yuzasini kichik deb olinsa f_o`k  f , bir soatlik nazariy uzatish mikdori:

(2.96)

Nasosning haqiqiy unumdorligi quyidagicha:

:

bu erda _{V –} klapan, salnik va quvur tirqishlaridan oqib chiqish paytida, yo`qotiladigan suyuqlikni hisobga oladigan foydali ish koeffistienti - _V = 0,85...0,99.

Ko`p bosqichli nasoslarning haqiqiy unumdorligi (m³/soat) da:

(2.97)

bu erda i - harakat karraligi.

Bu formula nasosning o`rtacha unumdorligini ifodalaydi, lekin porshenni 1 marta borib kelishida suyuqlikning uzatilishi notekis amalga oshadi.

Ixtiyoriy vaqtda porshenli nasos uzatgan suyuqlik miqdorini aniqlash uchun, porshen harakati qonuniyatini bilish kerak.
Porshenni x miqdorda gaz so`rishi krivoshipning burilish burchagi  ga nisbatan quyidagicha ifodalash mumkin (2.38-rasm).
P orshenni chap tomonini oxirgi holatida polzun 0 nuqtada joylashadi. Porshenning o`ngga qilgan harakatida esa, polzun qandaydir E nuqtaga suriladi. Krivoshipning bosib o`tgan yo`li esa, krivoship buriladigan  burchak yordamida aniqlanib, u A (nuqta) ga joylashadi.
Quyidagi hisoblash ishini ko`rib chiqamiz: E nuqtadan l radiusli shatun uzunligida AD yoyini chizib, A nuqtadan gorizontal chiziqqa AS perpendikulyar tushiramiz.
Porshen bosib o`tgan x masofa esa: x=BD=VS+CD bo`ladi. Lekin, BC=MB-MC=r - rcos=r(1 - cos), CD=ED - EC=l - lcos=l(1 - cos). Bu erda r krivoship uzunligi. Demak: