Kimyo fakulteti noorganik vanalitik kimyo kafedrasi

Jami

90

VI.Fan uchun ajratilgan umumiy reyting ballari taqsimoti

Fanga ajratilgan soatlarga nisbatan ball hisobida	JB1	OB1	JB2	OB2	YaB
100	15	20	15	20	30

Modul asosida mashg‘ulot turlariga ajratilgan reyting ballari taqsimoti

Mashg‘ulot turi	JB1	OB1	JB2	OB2	YaB
Ma’ruza		15		15	30
Amaliy mashg‘ulot	15		15
Mustaqil ta’lim		5		5

“Reyting” tizimiga ko‘ra joriy va oraliq baholash jadvali

Fan nomi: “Kimyoviy ajratish va konsentrlash”

Fan uchun maksimal ball:	100
O‘tish koeffitsenti:	55
Umumiy soat:	150

Ma’ruza:	30
Laboratoriya mashg‘uloti:	30
Mustaqil ish:	90

Reyting ballari: 86-100 ―5 «baho»

71-85 ―4 «baho»

56-70 ―3 «baho»

Baxolash turlari	Mashg‘ulot turi	Bal ulushi	Xaftalar
			1- modul									2- modul
			1	2	3	4	5	6	7	8	9
JB 30	L	30			5		5				5			5		5		5
OB 40	Ma’ruza	30									15							15
	Must.ish	10									5							5
YaB 30	Test	30																	30

FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO‘YXATI

Asosiy adabiyotlar

1. 
   Yu.A. Zolotov Osnovы analiticheskoy ximii. V 2-x kn. Kn. 2, Vыsshaya shkola, 2002g
   
2. 
   B.V. Ayvazov Prakticheskaya rukovodstvo po xromatografii. M. Vыsshaya shkola, 1968.
   
3. 
   Yu.A. Zolotov, N.M. Kuzmin Konsentrirovanie mikroelementov, M., Ximiya, 1982g.
   
4. 
   Fayzullaev O.Analitik kimyo asoslari. Toshkent,A.Qodiriy nashriyoti.2003,443 b.
   
5. 
   G. Kristian “Analiticheskaya ximiya”. V 2-x kn. Kn. 2, Moskva BINOM Laboratorniya znaniy. 2011, 511s.
   

6. 
   Qo‘shimcha adabiyotlar
   

7. 
   Yu.A. Zolotov, N.M. Kuzmin Konsentrirovanie mikroelementov, M., Ximiya, 1982.
   
8. 
   Yu.A. Zolotov, E.N. Doroxova, V.I. Fadeeva i dr. V 2-x kn. Osnovы analiticheskoy ximii M., Vыsshaya shkola, 1999.
   
9. 
   Ayvazov B.V. Prakticheskoe rukovodstvo po xromatografii. M. Vыsshaya shkola, 1968.
   
10. 
    V. Rimon, G. Uolton Ionoobmennaya xromatografiya v analiticheskoy ximii, M. Mir, 1973
    
11. 
    Ubaydullaeva S.U., Axmedov Q.N. Organik birikmalarni xromatografik ajratish. T.: Universitet, 2007, 75 b.
    
12. 
    Marxol. Ionoobmenniki v analiticheskoy ximii. M., Mir 1985, V dvux knigax (inostrannaya lit. perevod), 545 s.
    
13. 
    Bonchev, Vvedenie v analiticheskuyu ximiyu. M. Ximiya, 1978.
    
14. 
    Zolotov Yu.A., Kuzmin N.M. Ekstraksionnoe konsentrirovanie. M. Ximiya, 1971.
    
15. 
    Shapavalov Ye.N, Pirogov A.V. Xromatograficheskie metodы. M. 2007,109 s.
    
16. 
    Internet saytlari
    

17. 
    www.nuu.uz.
    
18. 
    www.natlib.uz
    
19. 
    www.ziyo.net.uz
    
20. 
    http/WWW.Subscribe.ru.
    
21. 
    http/WWW.Shemport.ru.
    
22. 
    http/WWW.Shemexpress.fatal.ru.
    

NAZARIY QISM.

MA’RUZA MAShG‘ULOTLARI.

№	Ma’ruzalar mavzulari	Dars soatlari hajmi
1.	Kirish. Ajratish va konsentrlashning asosiy metodlari. Ajratib olish darajasi, konsentrlash koeffitsienti va ajratish koeffitsienti. Individual va guruhli konsentrlash. Matritsa va mikroelementlar. Mikroelementlarni ajratish. Konsentrlash metodlarining klassifikatsiyasi.	2
2.	Ajratish va konsentrlash metodlarining umumiy tavsiflari. Konsentrlash, ajratish, ularning ahamiyati, qo‘llanilish sohalari, ajratish va konsentrlash metodlarining klassifikatsiyasi: jarayon tabiatiga ko‘ra (kimyoviy, fizik-kimyoviy, fizikaviy), fazalar soni va xarakteri asosida. Mikroelementlarni konsentrlash turlari	2
3.	Ajratish va konsentrlash jarayonlarining asosiy miqdoriy tavsiflari.Ajratish va konsentrlash metodlari (AKM) ning aniqlash metodlari bilan o‘zaro bog‘liqligi. Aralash va gibrit analiz metodlari, foydalaniladigan ob’ektlar.	2
4.	Ajratish va konsentrlashning kimyoviy metodlari. Cho‘ktirish metodi. Kislotalliligi nazorat qilinadigan ajratish va konsentlash. Organik va noorganik cho‘ktiruvchilar. Birgalashtirib cho‘ktirish.	2
5.	Ajratish va konsentrlashining fizikaviy metodlari, klassifikatsiyasi. Ularning amaliyotda qo‘llanilishi.	4
6.	Ajratish va konsentrlashining elektrokimyoviy metodlari. Elektrokimyoviy ajratish va konsentrlash metodlarining klassifikatsiyalari. Inversion voltampermetriya va uning turlari.	4
7.	Ekstraksiya elementlarni konsentrlash va ajratish metodi. AKMning ekstraksion metodlari. Ekstraksiyada absolyut va nisbiy konsentrlash. Ekstraksiyada qo‘llaniladigan erituvchilar. Ekstraksiyaga ta’sir etuvchi omillar. Ekstraksiya kinetikasi. Ichki kompleks birikmalar ekstraksiyasi.Koordinatsion to‘yingan va to‘yinmagan kompleks birikmalar ekstraksiyasi. Taqsimlanish konstantasi va taqsimlanish koeffitsienti.	4
8.	AKMning xromatografik metodlari. Xromatografik jarayonning umumiy tushunchalari. Xromatografik metodlar klassifikatsiyasi. Xromatogrammalar olish usullari. Elyuentli xromatografiya. Nazariy likopchalar konsepsiyasi. Xromatografiyaning kinetik nazariyasi. Xromatografiyaning miqdoriy tavsiflari . Yupqa qavat xromatografiyasi. Xromatografiyaning afzallik va kamchiliklari.	4
9	Ion almashinish xromatografiyasi. Ion almashinish xromatografisi usullari. Ionitlar klassifika siyasi. Ionitlar sig‘imini aniqlash usullari. Ion almashinish xromatografiyasining qo‘llanish sohalari.	2
10	Gaz va gaz-suyuqlik xromatografiyasi. Gaz xromatografiya nazariyasining nazariy asoslari va asosiy parametrlari. Gaz xromatografiyasining boshqa usullar bilan uyg‘unlashuvi, qo‘llaniladigan asboblar. Ajratish kolonkalari, suyuq statsionar faza. Detektorlar va ularga qo‘yiladigan talablar. Gaz xromatografiyasi xromatogrammalari, qo‘llanish imkoniyatlari.	4
	Jami	30

Ma’ruza mashg‘ulotlari multimedia qurilmalari bilan jixozlangan auditoriyada akadem. guruhlar oqimlari uchun o‘tiladi.

MA’RUZA №1

Ajratish va konsentrlashning asosiy metodlari.

Analitik kimyo fani-kimyoviy moddalarni analiz qilish haqidagi fandir.

Analitik kimyo metodlarini quyidagicha bo‘lish mumkin:



Bu metodlar o‘z navbatida bir necha turga bo‘linadi. Bu haqda keyinroq to‘xtalib o‘tiladi.

Biror ob’ektdan moddani aniqlashda metodning sezgirligining kamligi, tanlab ta’sir etuvchanligi va selektivligining kamligi tufayli ajratish va konsentrlash metodining zarurati tug‘uladi.

Masalan Pb²⁺ va Ba²⁺ ionlari aralashmasini aniqlashda tanlab ta’sir etuvchn metod bo‘lmaganligi tufayli ularni bir-biridan ajratish zarur.

Shuningdek Ba²⁺ va Ag⁺ ionlarini bir-biridan ajratishda, jarayonni quyidagicha amalga oshirish mumkin:

1. 
   Ba²⁺ + Ag⁺ + SO₄²⁺ = BaSO₄Ag₂SO₄ (cho‘kma 1)
   
2. 
   (cho‘kma 1) + HNO₃ (kons) = BaSO₄ + 2Ag⁺ + SO₄²⁺
   

Moddalar aralashmasini analiz qilishda quyidagi analitik sikln amalga oshiriladi.

1. 
   Namunani tanlash, ya’ni namunani analiz uchun tanlab olish:
   
2. 
   Namuna tayyorlash, ya’ni namunani analiz uchun tayyorlash:
   

a) quruq yoki ho‘l zolga aylantiriish:

b) kislotaliligini (rNini) keltirish:

v) so‘ngra ajratish va konsentrlash:

3) Miqdoriy aniqlash:

4) Analiz natijalarini statistik qayta hisoblash.

Ajratish va konsentrlash analitik kimyoning bir bo‘limi bo‘lib asrimizning 60-chi yillaridan shaklangan.

Ajratish va konsentrlash metodlarining asosiy tushunchalari.

Mikroelement yoki mikrokomponentning mikdoriy tarkibi S<10^-2 %,bo‘lsa,uni mikroelement deb hisoblash kabul qilingan.

Makrokomponent yoki matritsa komponenti (yoki matritsa), analiz qilinayotgannamunaning asosi hisoblanadi. Ya’ni matritsa —bu asosiy komponent hisoblanadi. S_makro>>S_mikro

Namuna — analiz qilinadigan aralashmaning bir qismi.

Konsentrat — bu namuna tayyorlashning hamma jarayonlaridan o‘tkazilgan(ajratish va konsetrlashni ham birga qushib hisoblaganda) namunadir.

Ajratish. Bu jarayonda yoki usulda aralashmani tashkil etuvchi moddalar bir-biridan ajratiladi. Bunda qaysi moddani qaysinisidan ajratishning ahamiyati yo‘q.

Konsentrlash. Bu jarayon yoki usulda mikroelementning konsentratdagimiqdorining uning namunadagi mikdoriga nisbatan ortishi kuzatiladi. Bundamakro —va mikroelementlarning konsentratsiyalaridagi farqi muhum ahamiyatgaegadir.

Ajratib olish. Bunda kerakli komponentlar mustaqil faza yoki uning bir qismi sifatida ajratib olinadi.

Ajratish konsentrlash bir —biri bilan uzviy borlik. Shuning uchun ularniajratish va konsentrlash metodlari deyiladi.

Konsentrlash turlari.

1.Absolyutkonsentrlash.

2. Nisbiy konsentrlash

3.Individualkonsentrlash

4. Gruppaviy konsentrlash

1. Absolyut konsentrlash. — Mikroelementni katta hajmdan kichik hajmga o‘tkazish. Bunda mikroelementning konsentratsiyasi oshadi.

2. Nisbiy konsentrlash. Bu usul natijasida matritsa komponenti ajratiladi va matritsaning ajaratilishi, ya’ni uning halaqit berish ta’siri yo‘kotilishi hisobiga metodning tanlab ta’sir etishi ortadi. Matritsasi ajratib olingan eritma qo‘shimcha ravishda bug‘latiladi va natijada eritma konsentrlanadi.

Masalan, germaniy elementi bilan Su, Zn, Ni- mikroelementlari (10^-7%) uchraganda (bunda germaniy matritsa), namuna konsentrlangan xlorid kislotada eritiladi va haydaladi. Haydash germaniyning xloridlarining uchuvchanligiga asoslangan

Ge + 4HCI_(kons) GeCI₄ + 2H₂

Qolgan eritma bug‘latilib Su, Zn, Ni konsentrlanadi.

3. 
   Individual (yoki tanlab ta’sir etuvchan) konsentrlash.
   

Bunda faqat bitta element ajratib olinadi yoki ketma-ket bir necha element ajratib olinadi. Masalan, geologik ob’ektlarda oltin, simob va bosh.

4. 
   Gruppaviy konsentrlash. Bunda bir yo‘la bir necha element ajratib olinadi va konsentrlanadi.
   

Gruppaviy konsentrlashda analitik kontrol soddalashadi, reaktiv sarfi kamayadi va analiz uchun sarflanadigan vaqt kamayadi.

Bu usul emission-spektral, rentgen – fluorissent, atom- absorbsion analizlar uchun, yani ko‘p elementli analiz uchun qulaydir. Masalan oqava suvlaridan Be, Cd, Bi, Pb, Hg va boshqa elementlar, ba’zi ob’ektlardan So, Mn, Mo va boshqalarni ajratib konsentrlash va miqdoriy aniqlashda.

MA’RUZA №2