Kimyoviy bog’lanish va uning turlari

Н
o- bog’lanish hosil bo’lishida s, p, d va f- orbitallar ishtirok etishi mumkin. Shunga ko’ra o- bog’lanishni quyidagi 10 ta turga bo’lish qabul qilingan:
^о s^ ^о s-р^{, о} s-^ ^о s-f ^{, о} р^ a р-d^, a р-f^, a d-^ ^о d-f ^{va о} f-f
п- bog’lanish hosil bo’lishida р-, d- va f-orbitallar ishtirok etadi. Shu sababli п- bog’lanish 5 turga bo’linadi:
^p-p ^, ^p-d ^{, n}d-d ^{, n}d-f ^{, n}f-f.
o- va п- bog’lanishga qaraganda delta (6) bog’lanish kam uchraydi. Bu bog‘lanish hosil bo‘lishida atomlarning s- va p- orbitallari ishtirok etmaydi, faqat d- va f-orbitallar ishtirok etadi. Shuning uchun quyidagi 3 turga bo’linadi:
Sd-d , Sd-f , 5f-f
Agar d-elektronlarning magnit kvant sonlari 2 ga teng bo'lganda hosil bo'ladigan bog'lanish 6-bog’lanish deyiladi. Delta bog'lanish kompleks birikmalarda va tuzlarning kristallgidratlarida uchraydi.
O‘zaro birlashuvchi ikki atom orasida faqat bitta 6-bog‘lanish hosil bo‘lishi mumkin, ular orasida yana п- va o- bog‘lanish yuzaga chiqadi. Shunga asoslanib barcha bog‘lanishlar oddiy va karrali bog‘lanishlarga bo‘linadi. Har ikkala bog'lanishning bir vaqtda hosil bo'lishiga kovalent bog'lanishning karraliligi deyiladi.


Etilendagi o- va п-bog‘lanishning hosil bo'lishi.



Nazorat savollari:

1. 
   Kimyoviy bog'lanishlar qanday hosil bo' ladi?
   
2. 
   Kimyoviy bog'lanishning o'ziga xosligi nomalarda namoyon bo'ladi?
   
3. 
   Kimyoviy bog'lanish qanday turlarga ajratiladi?
   
4. 
   Kovalent bog'lanish deb nimaga aytiladi.
   
5. 
   Kovalent bog' lanish qanday turlarga ajratiladi?
   
6. 
   Kovalent bog' lanish qanday yo'llar bilan hosil bo' ladi?
   
7. 
   Kovalent bog' lanish qanday xususiyatlarga ega bo' ladi?
   

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Raymond Chang. General Chemistry: The Essential Concepts. 5 edition, England 2013. 280-293- betlar.
   
2. 
   Парпиев Н.А., Рахимов Х,.Р., Муфтахов А.Г. Анорганик кимё назарий асослари. Т.: Узбекистон. 2000. 134-162 бетлар.
   
3. 
   Тошпулатов Ю.Т., Исходов Ш.С. Анорганик кимё. Т.: Укитувчи. 1992. 53-56-бетлар.
   
4. 
   Toshpulatov Yu.T., Raxmatullayev N.G. Anorganik kimyo (nazariy asoslari). T.: TDPU. 2005. 82-90-betlar.
   
5. 
   Ахмеров K., Жалилов А., Сайфутдинов Р. Умумий ва анорганик кимё. Т.: Узбекистон. 2003. 92-131 бетлар.