Kirish §. Sirtga urinma tekislik va normal

2-§. Sirt yuzini hisoblash
Aniq integralning tadbiqlarida aylanish jismining sirtini topish masalasi bilan tanishgan edik. Endi tenglama bilan berilgan istalgan silliq sirt bо‘lagining yuzini topish uchun formula chiqaramiz.
Sirtning yopiq chiziq bilan chegaralangan qismining yuzini hisoblash talab etilsin (2-chizma); sirt о‘zining tenglamasi bilan berilgan, bu yerdagi qaralayotgan sohada uzluksiz va uzluksiz xususiy hosilalarga ega bо‘lgan funksiya.

3-chizma.

4-chizma.

chiziqning tekislikdagi proyeksiyasini bilan belgilaymiz. tekislikdagi chiziq bilan chegaralangan sohani bilan belgilaymiz. sohani ixtiyoriy chiziqlar bilan ta elementar qismlarga bо‘lamiz. Har qaysi qismning ichida nuqta olamiz. nuqtaga sirt ustida nuqta mos keladi. nuqta orqali shu sirtga urinma tekislik о‘tkazamiz. Uning tenglamasi
(4)
kо‘rinishga ega bо‘lishi ta’kidlangan edi. Urinma tekislikda, tekislikka yuz shaklida proyeksiyalanadigan yuzni ajratamiz. Hamma yuzlarning yig‘indisi

ni qaraymiz.
yuzlarning diametrlaridan eng kattasi nolga intilganda bu yig‘indining limitini sirtning yuzi deb ataymiz, ya’ni ta’rifga binoan:
. (5)
Endi sirtning yuzini hisoblashga kirishamiz. Urinma tekislik bilan tekislik orasidagi burchakni bilan belgilaymiz. U holda, urinma tekislikning yuzining tekislikdagi proyeksiyasi yuzi orasida
(6)
munosabat о‘rinli bо‘ladi. Bu formulaning uchburchak uchun tо‘g‘riligi maktab geometriya kursida isbotlangan. Istalgan kо‘pburchakni bir nechta uchburchaklarga ajratish mumkin bо‘lganligi uchun bu formula kо‘pburchak uchun ham о‘rinli bо‘ladi. Istalgan egri chiziq bilan chegaralangan tekis yuzni egri chiziqqa ichki chizilgan kо‘pburchaklarning limiti shaklida tasvirlanganligi uchun (6) formula istalgan tekis figura uchun о‘rinli bо‘ladi.
(6) formuladan

ga ega bо‘lamiz, bunda va yuzlar orasidagi о‘tkir burchak. Bu yuzlar orasidagi burchak ularga perpendikulyarlar orasidagi burchakka, ya’ni sirtga nuqtada о‘tkazilgan normal bilan о‘q orasidagi burchakka teng.
Sirtga nuqtasida о‘tkazilgan normal tenglamasi

kо‘rinishga ega bо‘lishi ta’kidlangan edi. Demak, vektor normal tо‘g‘ri chiziqning yо‘naltiruvchi vektori, ya’ni unga parallel vektor. Bu vektorning ya’ni normalning о‘q bilan tashkil etgan burchagi ning kosinusi

bо‘ladi.
Demak, . Bu ifodani (5) tenglikka qо‘yib

ni hosil qilamiz.
Bundan ikki о‘lchovli integralni ta’rifi hamda yopiq chegaralgan sohada uzluksiz funksiyaning integrallanuvchiligiga asoslanib, sirt yuzini hisoblash uchun
(7)
formulaga ega bо‘lamiz.