Kirish asosiy qism: tarixiy-madaniy turizm haqida

IMOM ISMOIL AL-BUXORIY (810 - 871) Buxoriyning to‘liq ismi Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil ibn Ibrohim ibn al-Mug‘ira ibn Bardazbah al-Juafiy al-Buxoriydir. U Buxoroda katta olim oilasida 810 yil 20 iyulda tug‘ilgan. U yoshligidanoq o‘zining o‘tkir zehni va kuchli iqtidorini namoyon qiladi. Muhammad Buxoriy go‘dakligidayoq otasi dunyodan o‘tadi va onasining qo‘lida qoladi. 16 yoshida onasi va akasi Ahmad bilan birga hajga borib, 4 yil Makkada yashagan. Yo‘l-yo‘lakay Balx, Basra, Kufa, Bag‘dod, Xums, Damashq, Misr, Makka va Madina singari ko‘plab shaharlardagi hadisshunos olimlardan saboq oladi. Bu paytda u mashhur muhaddislar Abdulloh ibn Muborak va boshqalarning hadis to‘plamlarini to‘lig‘icha yod olib ulgurgan edi. Buxoriy 18 yoshga kirganda bir qator yirik ilmiy asarlar muallifi edi. Uning ustozlaridan Shayx Doxiliy shogirdining quvvai hofizasiga, bahslashish mahoratiga, dalillarni keltirishdagi izchil mantig‘iga ko‘p marta qoyil qolgan, tan bergan va uni olqishlagan edi. Buxoriy islom mamlakatlarini kezib, jami 600 ming hadis yozib olgan. Al-Buxoriy umrining so‘nggn kunlarini Samarqand yaqinidagi Xartang qishlog‘ida o‘tkazadi va hijriy 256 (milodiy 871) yilda vafot etadi. Asarlari: «Al-Jomi’ as-sahih» («Ishonarli to‘plam»), «Al-Adab al-mufrad» («Adab durdonalari»), «Kitob asmo’ is-sahobi», «Kitob af’ol il-ibod», «Kitob ul-favoid», «At-tarix al-kabir», «Tarixi us-siqot vazzuafomin ruvotil-hadis», «Qazoyi as-sahabat vat-tobe’ini», «Tarixi kabir», «Tarixi Buxoro» va boshq.

XO`JA DONIYOR MAQBARASI

Samarqand axli tomonidan asrlar davomida qadr qimmatlanib kelinayotgan Doniyor Paygambar maqbarasi eng mo`tabar ziyoratgoxlardan biridir. Samarqandliklar ushbu ziyoratgoxning ba`zan Doniyor Payyogambar, Xoja Doniyor va Xazrati Doniyor deya ataydilar.

Rivoyatlarga ko`ra Xuja Doniyor maqbarasining Samarqandda paydo bo`lishini soxibqiron Amir Temur nomi bilan bog`lik.
Amir Temur oxirgi etti xarbiy yurishlariga (1397-1404) y. Mosul shaxri yaqinida to`xtaladi. Amir Temur bu erda Doniyor paygambar xaqida eshitadi va xatto uning qabrini borib ziyorat etadi. Doniyor payg`ambar xaqida rivoyatlar, bu kishining qulog` eshitmagan sarguzashtlari Amir temurga xush keladi va u shu onda yo`k u kishining ta3barruk xoklarini «o`n qo`llari, o`n oyoqlari, va bosh suyaklari taxminlari mavjud» poytaxti Samarqand shaxriga olib kelishga buyruq beradi. Bu maqsadga katta tuyalar karvoni tuzilib, u kishining xoklari Samarqandga etkaziladi. Ixlos etgan Amir Temur, Doniyor payg`ambar xaqiga katta e`tibor zoxir etib uni qabri joyini shaxsan o`zi tanladi. Zero maqbaraning Siyob yaqinida (tepaligida) joylashishi tassodif emas balki mossuldagi qabriga momand joy tanlanishida.
Doniyor Paygambar makbarasi dunyoga mashxur bo`lgan asari atikalarimizdan biriga aylana bormoqda. Uni butun Rusiya Patriarxi Aleksiy P kelib ziyorat qilib ketgani maqbara nufuz va obrusini yanada ko`tardi. Doniyor Paygambar yaxudiy, nasroniy va musulmon dinlarida tan olingan avliyo va paygambar xisoblanadilar, shuning uchun u kishining ruxi xanuzgacha odamlarni birlashishga va bir yoqadan bosh chiqarishga undamoqda.
Manzil: Samarqand shaxri, Toshkentshox ko`chasi
Xoja Doniyor maqbarasi Samarqanddagi eng mo‘'tabar va mashhur ziyoratgohlardan hisoblanadi. Doniyor, Daniil, Daniyel – musulmon, nasroniy va yahudiy adabiyotlaridagi aziz-avliyoning nomidir.
Doniyor Quddusda eramizdan avvalgi 603 yilda tug‘ilgan bo‘lib, shoh Dovud va Sulaymon (Solomon)larning avlodiga mansubdir.
Rivoyatlarga ko‘ra, Amir Temur o‘zining (1397-1404 yillar) Kichik Osiyoga yetti yillik yurishi vaqtida Suza shahridagi avliyo Doniyorning tabarruk qo‘nimgohidan bir qism xokini o‘rnatilgan tartib-qoidalar talabini amalga oshirib, Samarqandga olib kelgan. Maqbarada dunyodagi eng uzun - 18 metrlik qabr mavjud. Maqbara binosi XX asr boshlarida qurilgan. Shunga qadar bu yerda Xoja Doniyorning qabri va masjid bo‘lganligi haqidagi ma'lumotlar bor.
Mustaqillik yillarida ushbu ziyoratgohda keng qo‘lamda obodonlashtirish, ta'mirlash, qurilish va ziyoratchilar uchun qulayliklar yaratish ishlari olib borilmoqda.
Ona zaminimizda bundan necha asrlar avval yaratilib, to hanuz yurtimizga ko‘rk bag‘ishlab turgan qadimiy obidalar, osori atiqalar xalqimizning yuksak salohiyati, kuch qudrati, bunyodkorlik an’analari, Vatanimizning shonli tarixi to‘g‘risida tasavvur va tushunchalar beradi.
Meʼmoriy yodgorliklar. Navoyi viloyatida kadimgi davr, ilk va o`rta asrlarda qurilgan 10 dan ziyod meʼmoriy yodgorliklar bor. Shulardan qadimgi Karmanadagi Mirsaid Bahrom maqbarasi (11-a.), Qosim Shayx meʼmoriy majmuasi (16-a.), Katta Gumbaz masjidi (17—18-a.lar), Qiziltepa tumani Vang`ozi qishlog`idagi Toshmachit (16— 19-a.lar), Nurota tumanidagi Abdullaxon bandi (16-a.), Buxoro — Navoiy yo`lidagi Raboti Malik karvonsaroy va sardobasi (11-a.) mashhur. Viloyatda 30 ga yaqin arxeologiya yodgorliklari mavjud. Ayniqsa, Navbahor tumani Uchtut qishlog`idagi shaxta (neolit davri), Nurota tumani hududidagi Qoratog`da o`yib yozilgan qoyatosh yozuvlari (mil. av. 3-a.) va b. tarixchilar diqqatidadir.