Kirish. Issiqlikning nurlanishi reja

Reley-Jins 
formulasi. 
Issiqlik 
nurlanishining 
spektrida 
energiya 
taqsimlanishining zichligi tebranishlar modasining o‘rtacha energiyasi 
E
ma’lum 
bo‘lganda, (1.1) formula yordamida hisoblanadi. 
E
ni topish uchun klassik fizikada 
nazariyadagi erkinlik darajalari bo‘yicha energiyaning teng taqsimlanishi 
teoremasidan foydalanish mumkin. Klassik statistik tizimda har bir erkinlik 
darajasiga 1/2 
kT
energiya to‘g‘ri keladi. Garmonik ossillyatorning o‘rtacha kinetik 
energiyasi, o‘rtacha potensial energiyasiga teng. Shuning uchun ossillyatorning 
o‘rtacha energiyasi 
kT
ga teng. Qaralayotgan statistik tizimga kovak bo‘shlig‘idagi 
nurlanish va kovak devorlari ossillyatorlari kiradi, bu esa kovak bo‘shlig‘ida bir 
tebranish modasiga (turg‘un to‘lqinga) to‘g‘ri keladigan o‘rtacha energiya 
kT
E

ga teng bo‘lishini ko‘rsatadi, ya’ni 
 
kT
E

,
 
 
 
 
 
(1.10) 
(1.10) formuladan 
E
ning ifodasini (1.1) formulaga qo‘yilganda quyidagi formula 
hosil bo‘ladi: 
kT
c
3
2
8




, 
(1.11) 
bu yerda
ρ
ν
– issiqlik nurlanish spektrida energiya taqsimlanishining zichligi; 
ν
– 
issiqlik energiyasi chastotasi; 
k – 
Bolsman doimiyligi bo‘lib, uning son qiymati 
k=
1,38

10
–23
J/gr
; 
T
– issiqlik nurlanishi chiqarayotgan jismning absolyut 
temperaturasi; 
c 
– vakuumda yorug‘lik tezligi, 
c=
3

10
8 
m/s
; 
h 
– Plank doimiyligi 
bo‘lib, uning son qiymati 
h
=6,62

10
–34
J

c
.
(1.11) formula 
Reley-Jins formulasi
deyiladi. Bu formula 1900-yilda D.U.Reley 
tomonidan taklif qilindi va D.D.Jins tomonidan batafsil asoslandi. Reley-Jins 
formulasi issiqlik nurlanishi spektrida energiya taqsimlanishining zichligini 
ifodalaydi.(1.11) formula bo‘yicha hisoblangan 
ρ
ν
ning qiymatlari (1.4-rasmda 
punktir chiziq) nurlanish spektrining kichik chastotalar sohasida tajriba natijalariga 
mos keladi. Katta chastotalar sohasida 
ρ
ν
ning (1.11) formula bilan hisoblangan 
qiymati tajribada aniqlangan qiymatidan keskin farq qiladi. Rasmda tajriba egri 
chizig‘i 
ν
→∞ bo‘lganda, 
ρ
ν
→∞ munosabat hosil bo‘ladi. Bundan tashqari, 
nurlanish energiyasining to‘liq hajmiy zichligi ham cheksiz katta qiymatga ega 
bo‘ladi: 






0




d
. 
(1.12) 
Bunday hol bo‘lishi mumkin emas. Tajribada 
ρ
ν
katta chastotalar sohasida 
(ultrabinafsha sohada) nolgacha kamayib boradi. Bunday holni kvant mexanikasi 
asoschilaridan biri P.Erenfest “ultrabinafsha halokat” deb atadi. 
ρ
ν
ning cheksiz 
katta qiymatga ega bo‘lishi jism va uning nurlanishi orasidagi muvozanatga faqat 
absolyut nolda erishilishi mumkin degan xulosaga olib keladi. Bunday xulosa 

---

tajriba natijalariga ziddir, chunki aslida har qanday temperaturada jism – nurlanish 
sistemasi muvozanatda bo‘lishi mumkin. 
Shunday qilib, klassik fizika asosida chiqarilgan Reley-Jins formulasi absolyut 
qora jism issiqlik nurlanishi spektrining yuqori chastotalar sohasini tushuntira 
olmadi.