Kirish Milliy bozor haqida tushuncha,uning turlari va ahamiyati

Milliy bozorni rivojlantirish usullari


Bozor iqtisodiyotini modernizatsiya va diversifikatsiyalash sharoitida iqtisodiyotimizga investitsiyalarni jalb etish va ulardan samarali foydalanish ham ijtimoiy, ham iqtisodiy ahamiyat kasb etadi. Investitsiyalar iqtisodiyotda qayta yoki takror ishlab chiqarish sur‘atlari va hajmiga ta‘sir qiladi, ilmiy-texnik rivojlnishni va aholining asosiy qismining band bo‗lishini ta‘minlaydi. Buning asosiy sabablaridan biri sifatida iqtisodiyotimizdagi tub tarkibiy o‗zgarishlar, mehnat resurslarining ratsional hamda optimal joylashtirilishi va rivojlanishi ko‗p hollarda investitsion faoliyatga bog‗liq. ―Investitsiya siyosati – bu iqtisodiyotning ustivor tarmoqlarini rivojlantirish, qo‗llab – quvvatlash, markazlashgan investitsiyalash jarayonidan nomarkazlashgan investitsiya jarayoniga o‗tish, ustivor investitsion loyihalarni qo‗llab quvvatlashga qaratilgan mexanizm, uslublar yig‗indisi hisoblanadi‖ 16 . Davlatning tashqi investitsiya siyosati – bu mamlakat tashqarisidagi investitsiyalar oqimini davlat tomonidan jalb qilish, boshqarish, tartibga solish va nazorat qilish chora-tadbirlari tizimidir. Investitsiya siyosati davlatning ijtimoiy-iqtisodiy yuksalishi borasidagi aniq bir maqsadga yo‗naltirilgan bo‗lib, ushbu faoliyatning muhim vositalaridan biri deyishimiz mumkin. Bu siyosat mamlakatning siyosiy sohadagi asosini tashkil etadi yoki mamlakatning hoh u rivojlangan bo‗lsin, hoh endi rivojlanayotgan bo‗lsin siyosiy munosabatlarning o‗zagi sifatida xizmat qiladi. Investitsiya siyosati davlatning moddiy ne‘matlar ishlab chiqarishni tashkil etishda investitsiyalarni to‗g‗ri yo‗naltirib turuvchi vazifani bajaruvchi mexanizmidir.Davlat siyosatining bu sohasi tashkiliy-huquqiy tomondan qaralganda, tegishli boshqaruv organlarning investitsion siyosatdagi maqsadlari va vazifalarini belgilab berib ularni amalga oshirish uchun mablag‗larni qidirish faoliyatidan tashkil topgan. Respublikamiz Prezidenti investitsiya siyosatining quyidagi asosiy tamoyillarni asoslab berganlar:  tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish bo‗yicha aniq maqsadga qaratilgan siyosat yuritish;  respublika iqtisodiyotiga bevosita kapital mablag‗ni keng jalb qilish uchun zamin yaratadigan ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy va boshqa sharoitlarni takomillashtirish;  respublikamizga jahon talabiga mos xalqaro darajadagi texnologiyalarni olib kirayotgan, xalq xo‗jaligini zamonaviy va innovatsion tarkibini vujudga keltirishga yordamlashayotgan xorijiy investorlarga nisbatan eshiklarni ochib qo‗yish siyosatini o‗tkazish;  mablag‗larni respublika mustaqilligini ta‘minlaydigan va raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko‗rsatish bilan bog‗liq bo‗lgan muhim ustuvor yo‗nalishlarda birlashtirish. Xorijiy investorlarning mablag‗larini barcha uchun manfaatli jalb etishda ularning sarmoyalarini himoyalanganligi va davlat tomonidan nazorat qilinishi to‗g‗risidagi kafolatlar muhim hisoblanadi. Aks holda ular o‗z investitsiyalarini milliy iqtisodiyotimizga kiritishda iqtisodiy va moliyaviy jihatdan cho‗chiydilar. Shu sababli, chet ellik sarmoyadorlarning investitsiyalarini ixtiyoriy sug‗urta qilish, huquqlarining kafolatganligi, ularning mol-mulklarini xavflardan muhofaza qilinishi ta‘minlanadi. Xorijiy investorlar o‗z faoliyatlari natijasida olgan foydalarini hech qanday cheklovlarsiz chetga o‗tkazishlari, ularni respublika hududida qayta investitsiyalashlari, yoki, ulardan o‗z istaklariga ko‗ra boshqa turli xil qonuniy 34 maqsadlarda foydalanishlari kafolatlanadi. Shunday qulay muhit natijasida ularning faoliyatlari rivojlanib taraqqiy etmoqda. Investitsion jozibadorlikni oshirish borasida iqtisodchi olimlar quyidagi fikrlarni keltirganlar. Xususan, D.A.Ednovitskiy, V.A.Babushkin, N.A.Baturinalar investitsion jozibadorlikni investitsion tavakkalchilik bilan bog‗laydilar. Ular investitsion jozibadorlik deganda Tashkilotning shunday holatini tushunadiki, bunda ―kapital egasida tavakkalchilikka borish, shuningdek, pul ko‗rinishida va asosiy vositalar shaklidagi investitsiyalar oqimini ta‘minlash istagi paydo bo‗ladi. Bu vaziyatda kapital ta‘minlovchi va ma‘lumot oluvchilarning ishonchi tashkilotning investitsion jozibadorlik darajasining asosiy va juda sezuvchan hosilasi hisoblanadi‖ 17 . Biroq mamlakatimizda investitsiyalarni jalb qilish va boshqarish usullarini takomillashtirish, shu bilan bir qatorda, ularni moliyalashtirish manbalarini optimallashtirish kabi hali o‗z echimini to‗liq topmagan muammolar mavjud. Ushbu muammolarni xal etishda quyidagi takliflarni keltirib o‗tishimiz mumkin: – kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning investitsion jozibadorligini oshirishda investitsiya fondlarini rivojlantirish va yangilarini yaratish; – barcha turdagi investitsion loyihalarni moliyalashtirishga qaratilgan ixtisoslashgan fondlarni shakllantirish; – tijorat banklari tomonidan subyektlarning boshlang‗ich kapitalini shakllantirish va ularning investitsion loyihalarini qo‗llab-quvvatlash maqsadida uzoq muddatli kreditlar hajmini oshirish orqali mamlakatimizdagi investitsiyani boshqarish muammolarini hal qilishga erishish imkoniyatiga ega bo‗lamiz. Yuqoridagilarni joriy etish orqali mamlakatimizning investitsion jozibadorligini oshirish imkonini yaratadi. Shu bilan birga yetarli darajada rivojlantirish va sohalarga innovatsion muhitni olib kirish bilan quyidagi ijobiy natijalarga erishish mumkin:– investitsion jozibadorlikni oshirish va hududlarga investitsiya jalb qilishni yaxshilash, bozor munosabatlarining mustahkamlanishiga yordam beradi; – kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyaviy qo‗llash, investitsiya maqsadlari, boshlang‗ich kapitalni shakllantirish uchun uzoq muddatli kreditlar ajratish hajmini oshiradi; – raqobat muhitini rivojlanishi mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy sharoitning sifatini yaxshilash uchun kuchli vosita bo‗ladi; – ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni ma‘lum darajada hal qilinishini ta‘minlash iqtisodiyotning strategik taraqqiyotiga olib keladi. Ishlab chiqarish va xizmat ko‗rsatish uchun bu sohalarni zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlash, ularni ma‘naviy jihatdan yangilash, tarkibiy jihatdan texnik va texnologik qayta tuzish kabi tadbirlar amalga oshirilmoqda. Hozirgi kunda mamlakatimizning eng og‗riqli nuqtalaridan biri bu investitsiyalarni moliyalashtirishdagi muammolarning mavjudligi. Bu muammolarni yechish uchun hukumatimiz tomonidan bir qator chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda. Buning natijasida investitsiyalarni moliyaviy manbalari tarkibida sezilarli o‗zgarishlar ro‗y bermoqda. Investitsion sharoit investitsiyani samarali kiritish uchun yangi imkoniyatlarlarni shakllantirib beradi. Boshqacha aytganda, qulay investitsion iqlimning yaratilishi korxonalar uchun sof foydaning o‗sishi va xarajatlar, risklar qisqarishiga olib keladi. Natijada, investitsiya muhiti yaratilishi tufayli mehnat unumdorligining ko‗tarilishi, innovatsiyalarni joriy qilish, sifat va mahsulot raqobatbardoshligi mustahkamlashuvi, aholi bandligini ta‘minlash, soliq to’lovlarini oshirishni anglatadi. Eng yangi texnologiyani qo’llash asosida ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligiga erishish, aksariyat hollarda ko‘p miqdordagi mayda firmalar emas, uncha ko‘p bo‘lmagan yirik ishlab chiqamvchilar mavjud bo’lishini taqozo qiladi.
Bozor tizimi jamiyatning yuqori ehtiyoji tovarlar bilan ta’minlanishiga ham kafolat bermaydi. Raqobatning kuchsizlanib borishi iste’molchining erkinligiga ishonch hosil qilinadi. va ham putur etkazadi. Bozor tizimi o‘zining iste’molchining xohishiga ancha mos keluvchi resurslami taqsimlash layoqatini ham yo‘qotib borishi mumkin.
Bozor iqtisodiyotning navbatdagi ziddiyati jamiyat a’zolari da­romadlaridagi tengsizliknmg kuchayib borishi va aholining tabaqalanishi bilan bog‘liq. Bunday iqtisodiyot har qanday yuksak darajada rivojlanmasin daromadlar tengsizligini bartaraf qila olmaydi, faqat uni ma’lum darajada yumshatish mumkin.
Bozor iqtisodiyotining umumiy e’tirof qilingan kamchiliklaridan yana biri shundan iboratki, u ijtimoiy ne’matlar va xizmatlami ish­lab chiqarib, bozorga taklif qilishga qodir emas. Shu sababli jamiyat a’zolarini bunday ne’matlar va xizmatlar bilan ta’minlash davlat zimmasida bo‘Iadi.
Tovarlar hajmi bilan pul massasi o^’rtasidagi ro'y berib turadigan nomuvofiqlikni bartaraf eta olmaslik ham bozor iqtisodiyotining zid­diyati hisoblanadi.


Xulosa

Bozor va bozor iqtisodiyoti tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi natijasida vujudga keladi.

Bozor munosabatlari subyektlari o‘zaro bogiiq holda va aloqada bandlik, milliy daromad va ishlab chiqarishning umumiy hajmi kabi ijtimoiy ishlab chiqarish natijalarini aks ettiradigan va doimiy harakatda bo‘ladigan daromad lar va xarajatlar oqimini shakllantiradi. Bozor munosabatlarining har bir ishtirokchisi o‘z maqsad va manfaatlaridan kelib chiqib, mustaqil qaror qabul qiladi. Aynan xo‘jalik yurituvchi subycktlaraing iqtisodiy erkinligi va mustaqilligi bozor ko‘rinishidagi iqtisodiy munosabatlarni vujudga keltiradi hamda o’z rivojlanishining tabiiy-evolyusion, dinamik xususiyatini belgilab beradi.Bozor iqtisodiyoti — murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizim bo‘lib, birlashgan, o‘zaro bog’langan va birgalikda harakatlanadigan bir qator tarkibiy tuzilmalami o‘z ichiga oladi. Bozor iqtisodiyotining samarali amal qilishi uchun uning infratuzilmasi shakllantiriladi. Bozor infratuzilmasi — bu bozor munosabatlariga ko‘mak berishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy institutlar tizimidir.
Bozor iqtisodiyoti tizimining afzalligiga qaramay, shunday muammolar borki, ulami bozor mexanizmi vositasida hal etish kam samara keltiradi yoki umuman hal etib bo‘lmaydi. Ana shunday muammolarni hal etish uchun davlat ulami o‘z zimmasiga olishi yoki zarur shart-sharoitlami yaratib berishi kerak. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrining umumiy mazmuni iqti­sodiy munosabatlarning alohida unsurlarini isloh qilish yoki iqtisodiy siyosatga tuzatishlar kiritish emas, balki butun iqtisodiy munosabatlar tizimini o‘zgartirishdan iboratdir.