Kirish yosh oilada moslashuv muammosi

Oilaviy nizo turlari: er-xotin, qaynona-kelin, qaynona-kuyov, ovsinlar o‘rtasidagi, ota-ona vafarzandlar o‘rtasidagi nizolar.

^{Amalda er va xotin ajralishga axd qilganda, ular o‘rtasida farzand bo‘lmasa, FXDYO idoralariga murojaat qiladilar va ularning nikohi bekor qilinadi. Agar o‘rtada farzand bo‘lsa, bu ishni sudlar xal qiladi, lekin aksariyat holatlarda o‘z-o‘zini boshqarish organi bo‘lmish mahalla va undagi yarashtirish komissiyasining a’zolari bo‘lmish faollar bunga aralashadilar, arzimagan sabab bilan ajrimgacha borayotgan yoshlarga jamoatchilik monelik ko‘rsatadi. Chunki milliy mentalitetda farzandni tirik yetim qilib qo‘yish katta gunoh hisoblanadi, shuning uchun azaldan urf bo‘lgan tamoyil borki, yosh oilaning keyingi taqdiriga kattalar aralashadi va oilaviy nizoning sabablari o‘rganilgach, bir qarorga kelinadi. Agar oilaviy nizo yoshlarning, birinchi navbatda ayolning va farzandlarning salomatligi, tinchligi va birgalikda yashashlariga jiddiy xavf solgan hollarda (xiyonat tufayli bir-birini kechirolmaslik, erning tinimsiz alkogol iste’mol qilishi tufayli ayolni muntazam qiynashi, maishiy zo‘ravonlik, oila budjetiga erkak ulushining qo‘shilmasligi kabi) jamoatchilik ayolning xaq-huquqlarini himoya qiladi va mahallaning o‘zi ayol, uning farzandlari taqdirini belgilash, ularni ijtimoiy himoya qilish maqsadida bu ishga aralashadi. Joylardagi xotin-qizlar faollari oxirgi yillarda aynan shu masalalarda o‘z-o‘zini boshqaruv organlarining odilona faolligini oshirishga alohida e’tibor berib kelmoqda.
Mahalladagi yarashtirish komissiyalarining a’zolari bilan o‘tkazilgan suhbatlardan ma’lum bo‘ldiki, ular aksariyat holatlarda aynan ayollarning manfaatlarini himoya qilish bilan shug‘ullanadi, lekin ayolning aybi va uning oilaviy yumushlarga tayyor emasligi, eri va qarindoshlar bilan to‘g‘ri munosabatlarni o‘rnatishga no‘noqligi tufayli oila ajrim arafasida bo‘lgan sharoitda mahalla maslahatchilari kelin bilan ma’rifiy va tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. Masalan, Samarqand viloyati bo‘yicha ma’lumotlarga e’tibor beradigan bo‘lsak, 2006 yilning 10 oyi mobaynida jami 20711 ta nikoh qayd qilingan, sudlar orqali 59 ta va FXDYO idoralari bo‘yicha 148 ta nikoh ajrimlari qayd etilgan. Jami yarashtirilgan oilalar soni 23 ta tashkil etgan bo‘lsa, 2005 yil mobaynida Samarqand shahri bo‘yicha sudga ajralish haqida da’vo arizasi berganlar soni 885 ni tashkil etgan, kattalarning va mahallaning aralashuvi bilan 162 ta oila saqlab qolingan, barchasida ayollar va bolalarning manfaatlari himoya qilingan.
FXDYO organlaridan olingan raqamlardan ma’lum bo‘lmoqdaki, oxirgi yillarda FXDYO organlari orqali sodir bo‘layotgan ajrimlar soni ortmoqda, buning asosiy sababi – er yoki xotinning, yoki ikkalasining bepushtligidir.} Milliy mentalitet nuqtai nazardan qaralganda, 1-2 yil ichida o‘rtada farzandning bo‘lmasligi, ming afsuski, yosh oilaning buzilishiga sabab bo‘lmoqda, bunda oilaning kattalari ko‘proq salbiy rol o‘ynaydi, ya’ni, bu borada sabrli munosabat hali shakllanmagan.
O‘zbekistonda nikoh ajrimlarining imkon darajasida kam bo‘lishi yo‘lida olib borilayotgan ishlar o‘zining natijalarini bermoqda. Yil sayin sudlar orqali nikoh ajrimlari sonining kamayib borayotganligi fikrimz dalilidir. Quyidagi jadvalda oxirgi yillarda nikoh va ajrimlar koeffitsiyentlari keltirilgan.
Raqamlardan ko‘rinib turibdiki, 1000ta qayd etilgan nikohga nisbatan olinganda, 1989 yilga nisbatan (14,6) 2006 yilda ajralishlarning miqdori kamaygan va 10,8 ni, 1000 nafar aholi soniga nisbatan hisoblaganda ham 2006 yilda salkam 0,6 promillini tashkil etdi. Bu MHD orasidagi eng ijobiy ko‘rsatgichdir. Lekin absolyut miqdorda hisoblaganda, rasmiy nikohlar sonining oxirgi 5 yil mobaynida o‘sib borayotganligini, nikohdan ajralganlikning absolyut miqdori esa, aksincha, kamayib borayotganligini (2004 yilda 17393 tani, 2005 yilda 16392 nafarni, 2006 yilda – salkam 15000) ta’kidlash mumkin.
6.1-jadval