Kirisiw Tiykarǵı bolim

Jaqtılıqtıń basımı hám energiyası haqqında
Jaqtılıq basımınıń bar ekenligi haqqındaǵı gipotezani birinshi ret I. Kepler 17-asirde kometa quyrıqlarınıń Quyash qasında uship háreketin túsindiriw ushın. 1873 jılda Maksvell óziniń klassik elektrodinamiği sheńberinde jaqtılıq basımı teoriyasın berdi. Eksperimental túrde jaqtılıq basımı birinshi ret 1899 jılda P. N. Lebedev tárepinen úyrenilgen. Onıń tájiriybelerinde vakuum etilgen ıdıs daǵı juqa gúmis ipga buralish tárezisi ildirilgen, onıń úshlerine slyuda hám túrli metallardan ibarat juqa disklar biriktirilgen. Tiykarǵı qıyınshılıq radiometrik hám konvektiv kúshler fonında jaqtılıq basımın parıqlaw edi (átirap daǵı gaz temperaturasınıń kórsetilgen hám yoritilmagan táreplerden parqı sebepli kúshler). Bunnan tısqarı, sol waqıtta ápiwayı mexanik nasoslardan basqa vakuum nasosları islep shıǵılmaǵanlıǵı sebepli, Lebedev óz tájiriybelerin zamanagóy klassifikaciyaǵa kóre, hátte ortasha sharayatta da ótkera almadı.
Qanatlardıń túrli táreplerin gezekpe-gezek nurlandırıw arqalı Lebedev radiometrik kúshlerdi tegisladi hám Maksvell teoriyası menen qanaatlanǵan (±20%) shártlesiwge eristi. Keyinirek, 1907-1910 jıllarda Lebedev gazlar daǵı jaqtılıq basımı boyınsha anıqlaw tájiriybeler ótkerdi hám teoriyaǵa uyqas bahalardı aldı.
Tarqalıwdıń joq ekenliginde
Nurlanıwdıń normal túsiwi hám tarqalıwsız jaqtılıq basımın esaplaw ushın siz tómendegi formuladan paydalanıwıńız múmkin:

Bul jerde I — túsip atırǵan nurlanıwdıń intensivligi, c jaqtılıq tezligi, k- ótkizgishlik, - qaytarıw koefficiyenti esaplanadı.
Jerge jaqın kosmosda jaylasqan jaqtılıqqa perpendikulyar ayna maydanında quyash nurınıń basımın Quyashdan bir astronomık birlik aralıǵında quyash (elektromagnit) energiyası aǵımınıń tıǵızlıǵı arqalı ańsatǵana esaplaw múmkin (quyash turaqlısı ). Shama menen 9 mkN/m² = 9 mikropaskal yamasa 9×10⁻¹¹ atm.
Eger jaqtılıq θ múyesh astında normalǵa tusse, basım tómendegi formula menen ańlatılıwı múmkin:

Bul jerde kólemlik nurlanıw energiyası tıǵızlıǵı, k ótkizgishlik, — qaytarıw koefficiyenti, - túsip atırǵan nur baǵdarı daǵı birlik vektor, ` - sáwlelendirilgen nur baǵdarı daǵı birlik vektorı bolıp tabıladı.
Mısalı, birlik maydanına jaqtılıq basımı kúshiniń tangensial komponenti teń boladı.

Birlik maydanına jaqtılıq basımı kúshiniń normal komponenti teń boladı