Klasterlarni shakllantirish va rivojlantirish siyosati: xitoy tajribasi

w
www.oriens.uz
November 
2022
 
mintaqaviy darajada olib boriladi. Olib borilayotgan klaster siyosatining samaradorligini aniqlash 
mazkur siyosatni baholash orqali amalga oshirilib, klaster siyosatini baholash tor ma’noda ma’lum 
me’zonlarga muvofiq klasterlarni qo’llab-quvvatlashga qaratilgan siyosat choralarini baholashni 
anglatsa, keng ma’noda klaster siyosatini tahlil qilish deganda siyosatni ishlab chiqish, rivojlantirish 
bosqichidan to boshqarish bosqichigacha bo‘lgan barcha sikl, har xil baholash turlarini o‘z ichiga 
olgan doimiy va izchil jarayon tushuniladi [1].Klaster siyosatini baholash bo’yicha bir necha 
tadqiqotlar olib borgan iqtisodchi O.Solvell klaster siyosatini baholash deganda siyosat, dasturlar, 
loyihalar yoki boshqa obyektlarni kontseptuallashtirish, ishlab chiqish va amalga oshirishni tahlil 
qiluvchi har xil turdagi tadqiqot protseduralarini muntazam ravishda qo‘llash jarayonini ta’kidlaydi 
[2]. 
Umuman olganda, klaster tashabbuslarining asosiy maqsadlari inson resurslarini 
takomillashtirish, klasterni kengaytirish, ishtirokchilar sonini ko’paytirish, biznesni rivojlantirish, 
tijorat hamkorligini qo‘llab-quvvatlash, innovatsiyalarni rivojlantirish, ishbilarmonlik muhiti, 
biznes uchun sharoitlarni yaxshilash sanaladi. Bu kabi tashabbuslar esa albatta mamlakatning 
klaster siyosatiga asoslanadi. Iqtisodchi olim M.Enrayt klaster siyosatining 4 xil shaklini tasniflaydi 
[3]:
− katalitik (davlat faqatgina manfaatdor tomonlarni birlashtiradi va ularga minimal yordam 
ko‘rsatadi); 
− qo‘llab-quvvatlovchi (katalitik shakl klasterlarning shakllanishini ta’minlovchi 
infratuzilmaga investitsiya, ta’lim, kasbiy ta’lim kabilar bilan boyitiladi); 
− direktiv (mahalliy iqtisodiy tuzilmani o‘zgartirish uchun klaster dasturidan foydalangan 
holda qo‘llab-quvvatlovchi siyosat yoki umummilliy maqsadli dasturlarning mavjudligi); 
− intervension (subsidiyalar, takomillashtiruvchi, himoyalovchi va tartibga soluvchi 
vositalarni faol qo’llash, klaster a’zolari faoliyatini qisman nazorat qilish). 
Ta’kidlash kerakki, to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan klaster siyosati klaster ishtirokchilari, xususan 
firma va davlat idoralariga bir qancha imkoniyatlar hamda afzalliklar olib keladi. 
Klaster siyosatini tahlil qilishda, klasterning faoliyati bilan bog’liq qo’shimcha bir nechta 
masalalar ham ko’rib chiqiladi:
1. Klasterni tashkil etish va boshqarish tizimining samaradorligini bildiruvchi ko’rsatkichlar – 
tizimning intensivligi va samaradorligi, klasterda ishtirok etish darajasi, klaster ishtirokchilarining 
maqsadlari, boshqaruv apparatining byudjeti va boshqaruv xodimlarining soni, klasterning 
institutsionallashuv darajasi, klasterning maqsadi kabilarni o’z ichiga oladi;
2. Klaster faoliyatining natijalari – ITTKI bilan mashg’ul bo’lgan ishtirokchilar soni, ITTKIga 
sarflangan xarajatlar hajmi, tadqiqotlarni moliyalashtirish darajasi, xalqaro tadqiqotlar ulushi, 
klaster doirasidagi OTMlar soni va ularning klasterdagi ishtiroki, oxirgi 3 yilda yangi tovarlar yoki 
xizmatlar joriy etgan kompaniyalar soni, xorijiy investitsiyalar hajmi, eksportga yo’nalganlik 
darajasi kabi ko’rsatkichlar tahlil qilinadi.
Klaster siyosatining effektivligini tahlil qilishda, shuningdek, moliyaviy hisobot usullari, 
keys-stadi, ekonometrik, iqtisodiy metodlar hamda tizimli yondoshuv kabi usullarni ham qo’llash 
mumkindir [4].
Umuman olganda, aytish mumkinki, klasterlar iqtisodiy samaradorligini tahlil qilish olib 
borilayotgan klaster siyosatini to’g’ri baholash, mavjud muammolarni aniqlash, tajribalarni 
o’rganish, klasterning samarali faoliyatini tashkil etishda muhimdir. Iqtisodiy klasterning uzoq 
muddatli muvaffaqiyati klasterning siyosatini ishlab chiquvchilar hamda tashkilotchilarining 
klasterda tajribalar olib borish uchun shart-sharoit yaratishiga bog‘liq bo‘ladi.Ayniqsa, qishloq 
xo‘jaligiga asoslangan klasterlarni rivojlantirish uchun maxsus dasturlar, klasterni rivojlantirish 
siyosati zarur bo‘lib, bunda hukumat, mahalliy boshqaruv organlari, iqtisodiy institutlar rivojlanish 
jarayonini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi.

---