Klinik psixologiyanın strukturu Klinik psixologiyanın vəzifələri I. Klinik psixologiyanın strukturu

II.Klinik psixologiyanın vəzifələri- Tibbi və kliniki psixologiya üzrə mü­tə­xəssislər tibbin bütün sahələrində güclü mövqeyə malikdirlər. Hal-hazırda səhiyyə sahəsində yeni xidmət sahələrinin yaranması ilə əlaqədar klinik psixo­lo­gi­ya­lara tə­lə­bat sürətlə artmaqdadır. Kliniki psixologiyanın qarşısında bir sıra vəzi­fə­lər du­rur:
1. Klinik psixoloqlar peşəkar fəaliyyətlərində iş metodu kimi psixoloji məs­lə­­hətlərdən geniş istifadə etməlidirlər. Buraya müxtəlif konsultasiyalar, məsələn, xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkən somatik xəstələrin konsultasiyası və ya cər­ra­hiy­yə əməliyyatlarından əvvəl xəstələrə verilən məsləhət və tövsiyyələr aiddir. Müa­sir dövrdə ciddi həyati çətinliklərlə qarşılaşan və problemlərin həlli yollarını arayan şəxslərin “Hot line” (inam telefonu) rejimində və ya böhran mərkəzlərində konsultasiyası xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Klinik psixoloqlar müxtəlif məsələlərdə həkimlərlə onların peşəkar fəaliyyəti ilə əlaəqdar konsultativ yardım göstərir, o cümlədən əqli, emosional və fiziki gərginliklə şərtlənmiş stresslərlə mübarizədə məsləhətçi kimi çıxış edirlər.
2. Psixoloji vasitələrlə (sorğular, testlər, şkalalar və s.) iş kliniki psi­xo­loq­la­rın fəaliyyətinin mühüm sahəsini təşkil edir. Həmin vasitələrə istinad etməklə kli­nik psixoloqlar düzgün diaqnozu müəyyən edir, müalicə prosesində baş verən bü­tün dəyişiklikləri izləmək imkanı əldə etmiş olurlar. Psixoloji vasitələr terapevtik pro­sesi bütövlükdə fərdiləşdirməyə imkan yaradır. Bir çox hallarda klinik psi­xo­loq­lar tibb sahəsində elmi tədqiqatlar aparmaq üçün özləri yeni vasitələr yara­dır­lar.
3. Psixi xəstələrə yardım sahəsində multidissiplinar komandanın tərkibində psixoloqun iştirakı müasir psixiatriyanın ayrılmaz hissəsidir. Digər mütəxəssislərlə birgə (psixiatr, tibb bacısı, əmək terapevti, sosial işçi) fəaliyyət göstərən kliniki psixoloq patsientlə tərəfdaşlıq münasibətlərinin inkişafına cavabdeh olur, onun təlabatını müəyyənləşdirir, yardım proqramının tərtib edilməsində iştirak edərək, bir çox hallarda mütəxəssislər komandasının lideri olur. Psixi sağlamlıq məsələləri ilə əlaqədar qeyri-dövlət təşkilatlarında (məsələn, özünəyardım və qarşılıqlı yardım qruplarında) psixoloqlar da çalışırlar.
4. Psixoloji müalicə-psixoterapiya kliniki psixologiyanın xüsusi mü­vəf­fə­qiy­yət qazanmış sahəsidir. Psixiatriya təhsili almış həkimlərlə yanaşı, klinik psi­xo­loq­lar da hal-hazırda müxtəlif pozuntuları olan şəxslərə yardım məqsədi ilə müx­tə­lif psixoterrapevtik metodlar tətbiq edirlər.
5. Klinik psixoloqlar pedaqoji-psixologiya üzrə müxtəlif seminar və treninq­lər­də iştirak edir, interaktiv təlim metodlarını öyrənirlər.
6. Kompleks psixologiya-psixiatriya ekspertizası məhkəmə prosesinin iştirak­çılarının anlaqlı və ya fəaliyyət qabiliyyətli olması məsələlərin həllinə klinik psixo­loqun cəlb olunmasını nəzərdə tutur. Çox hallarda təkcə psixi xəstəliyin diaq­no­zu deyil (məsələn oliqofreniyada), həmçinin pozuntuların.
7. Klinik psixoloqlar tibbi etika məsələləri üzrə mütəxəssis qismində çıxış edirlər. Patsiyentlərin diskriminasiyası hallarına yol verilməməsi, onların hüquq­la­rı­nın qorunması, cəmiyyətə inteqrasiyası məsələləri klinik psixoloqun daim diqqət mərkəzində olmalıdır. Klinik psixoloqların həm ambulatoriyada həm də stasio­nar­lar­da işləyə bilərlər. Məsələn, qadın doğuşa hazırlayır, doğum evlərində isə uşaq do­ğul­duqdan sonra ciddi emosional problemlərlə qarşılaşan zahı qadınlara psi­xo­lo­ji yardım göstərirlər. Klinik psixoloqlar uşaq müalicə müəssisələrində xüsusilə fəal­lıqla çalışırlar. Uşağın daxili aləmi yaşlı adamın psixologiyasından çox fərq­lən­di­yindən, bu sahədə bilikləri olan psixoloq digər tibbi mütəxəssislərə kiçik yaşlı pa­sientlə ünsiyyət yaratmağa səmərəli yardım göstərə bilər. Xüsusi pasiyent qrup­la­rı, məsələn, dəri-zöhrəvi və bu kimi müalicə nüəssisələrində olan xəs­tə­lər mü­va­fiq müalicədən əlavə ixtisaslı psixoloji yardıma kəskin ehtiyac duyurlar. Psixiatriya müəs­sisələrində çalışan klinik psixoloqlar spesifik məsələlərlə məşğul olurlar. On­la­rın işi bir çox hallarda həkim psixiatrların işini tamamlayır. Aparılan çoxsaylı təd­qiqatlar göstərir ki, psixi xəstələrə yardım göstərilməsində psixiatrlarla yanaşı, kli­nik psixoloqlar da iştirak etdikdə xəstələrin təlabatı daha yaxşı ödənilir. Birgə ha­zırlanmış yardım proqramları pasiyentlərin psixiatriya stasionarlarından evə ya­zıl­dıqdan sonra qarşılaşacaqları problemləri daha səmərəli həll etməyə im­kan verir. Məlumdur ki, qərb ölkələrində psixoloq peşəsi çox populyardır. Onların sa­yı psixiatrların sayından çoxdur. Tibb fakültələrində psixologiya və etika fən­lə­ri­nin tədrisinə daha çox vaxt ayrılır və bu fənlər dörd il tədris olunur. Bu fənlərdən im­tahan vermədən həkim işləmək üçün lisenziya almaq mümkün deyil. Keçmiş SSRİ-də isə tibb institutlarının II kursunda psixologiya fənninin tədrisinə olduqca cü­zi vaxt verilir. Xəstə isə sırf fizioloji obyekt kimi qiymətləndirilirdi. Onun hiss­lə­ri, düşüncələri, arzuları diqqətdən kənarda qalırdı. Çox vaxt psixi xəstələr qapalı müəs­sisələrdə saxlanılırdı. Psixiatr həkimlərə də münasibət birmənalı deyildi. Ona görə də falçılar, baxıcılar, ekstrasenslər get-gedə artırdı. Onlar insanların psixi və fizi­ki sağlamlığına zərbə vurur, onları aldadırdılar. Yeni iqtisadi və sosial müna­si­bət­lər şəraitində respublikamızda təkcə tibbi yardımın strukturu deyil, həm də onun fəlsəfəsi də dəyişmişdir. Indi yardıma ehtiyacı olanlar bunu gizlətmədən psixoloq və psixoterapevtlərə müraciət edir.
Düzgün və adekvat psixoterapevtik və reabilitasiya proqramını qurmaq üçün klinik psixologiyanın əsas vəzifələrini öyrənmək lazımdır. Ən əsas vəzifələrə isə xəstənin və onun ətraf mühitinin öyrənilməsi daxildir.
Reabilitasiya işi təkcə pozulmuş psixi proseslərin və ali psixi funksiyaların bərpası ilə bitmir.Bu sistemli fəaliyyət olub xəstənin şəxsiyyətinin və sosial statusunun bərpasını da nəzərdə tutur.Bütün bu işlər klinik psixologiyanın vacib sahəsi hesab edilən psixoterapiya və realibitasiyanın inkişafını təmin edir.
Ümumilikdə, klinik psixologiya aşağıdakı problemləri öyrənir:
1.Xəstəliyin önlənməsində və sağlamlığın möhkəmlənməsində psixikanın rolunu;
2.Müxtəlif xəstəliklərin yaranmasında və gedişində psixi proseslərin rolunu və yerini;
3.Xəstəliyin müalicəsi prosesində (müxtəlif dərmanlara olan reaksiyalar)psixikanın halını;
4.Müxtəlif xəstəliklər zamanı psixi pozulmaları və onların aradan qaldırılmasıvə ya korreksiyası metodlarını;
5.Psixoterapiya və psixokorreksiya işinin psixiatriyada, neyrocərrahiyədə, anomal uşaqların və somatik xəstələrin bərpasında tətbiqini;
6.Beyinin lokal zədələri zamanı ali psixi funksiyaların pozulmasını;
7.Beyinin müxtəlif patoloji hallarında psixi fəaliyyətin pozulmalarını və s. öyrənir.
Praktik vəzifələrə aşağıdakılar daxildir:
1.Psixi pozuntuların diaqnostikası
2.Fərdi psixoloji xüsusiyyətlərin və psixi pozuntuların fərqləndirilməsi
3.Xəstəliklərin və pozuntuların yaranma şəraitinin və onları yaradan faktorların təhlili
4.Psixoprofilaktika, psixoterapiya
5.Xəstələrin psixososial reabilitasiyası, sağlamlığın qorunması və saxlanması