Kokand University

^n (
〇
Pit) =
P
〇
+ P l ( ^ n C 1 i t ) + P
2
l n ( C2 i t ) + P 3 l n ( C 3 i t ) + P 4 l n ( C1 it ) + P 5 l n ( C2 i t ) 2 + Рб l n ( C 3 i t ) 2 
+ P7^n C 1 it^ n C 2 it + P8^n C 1 it^ n C 3 it +
в9^пС2И^пС3И
+ (V it — 
U it)
Tadqiqot natijalari. Korxonalar samaradorligini stoxastik tahlil 
qilish usulini joriy etishning keyingi bosqichida model parametrlari va 
samaradorlik koeffitsientlarini hisoblash amalga oshiriladi. Hisob- 
kitoblarni 
avtomatlashtirish 
uchun 
tegishli 
dasturiy 
ta'minot 
tanlangan.(Stata). Simulyatsiya natijalariga ko‘ra har bir korxona va 
tadqiqot davri uchun samaradorlik koeffitsientlari olinadi. Koeffitsientlar 
har bir tadqiqot davri uchun korxona samaradorligini baholash uchun asos 
bo‘lib xizmat qiladi (reytingdagi birinchi o‘rin eng yuqori samaradorlik 
koeffitsientiga ega bo‘lgan kompaniyaga beriladi va hokazo). 2-jadvalda
o‘rganilayotgan 
korxonalarning 
ikkita 
qurilgan 
model 
bo‘yicha 
samaradorlik darajasi bo‘yicha reytingi natijalari, shuningdek, so‘nggi 
tekshirish yili uchun tegishli rentabellik ko‘rsatkichlari keltirilgan. “Enzim 
kompaniyasi” XAJ (xususiy aktsiyadorlik jamiyati) ikkala reytingda ham 
samaradorlik darajasi bo‘yicha, shuningdek, so‘nggi yilda mahsulot 
rentabelligi (35.4%) bo‘yicha etakchi hisoblanadi. Bu yil har ikkala 
reytingda ham oxirgi o'rinni operatsion yo'qotishlarning eng ko'p 
miqdorini olgan “ROZA” trikotaj fabrikasi" OAJ egalladi.
2-jadval. Oxirgi tadqiqot yili uchun kompaniyalaming reytinlari va foydalanish ko‘rsatmalari.
№
Kompaniya
Ishlash darajasi bo'yicha
Ishlash darajasi bo'yicha
Mahsulot
Sof foyda / sof
reyting, 1-model
reyting, 2-model
rentabelligi, %
daromad, %
“Roshen qandolat fabrikasi” OAJ
18
23
3.7
4.4
“Svitoch qandolat fabrikasi” OAJ
22
34
22.1
11.7
“Enzim kompaniyasi” OAJ
5
22
35.4
16.1
“Pridniprovskiy kombinat” OAJ
17
33
4.2
2.1
“Kombinat” OAJ
21
24
12.1
5.8
"Kremenchukm'yaso" OAJ
32
27
3.1
-3.0
OAJ “Mineral suv zavodi” “OSCAR”
6
25
16.1
11.5
“Oziq-ovqat konsentratlari zavodi” 
OAJ
11
19
16.9
11.7
“Poltavakonditer” OAJ
26
31
9.5
7.9
“KONTI” ishlab chiqarish birlashmasi 
OAJ
34
26
10.0
4.3
“Irash” OAJ
12
14
8.8
X
“Ipak integratsiyalashgan zavodi” OAJ
13
18
15.8
11.0
“ROZA” trikotaj fabrikasi" OAJ
2
5
-5.9
-0.6
"Sofiya" OAJ
25
10
2.0
2.3
Shuni ham ta'kidlash joizki, “Irash” OAJ korxonasi o'tgan tekshirish 
yilida ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirmagan.Uning sof daromadi, 
tannarxi va operatsion xarajatlarning boshqa tarkibiy qismlari 0 ga teng 
bo'lgan. Biroq joriy ma'lumotlarga ko'ra. reytingda kompaniya 1-va 2- 
modellar bo'yicha 12-va 14-o'rinlarni egallaydi. 1-modeldagi (o'rta 
reyting) nisbatan yuqori o'rin kompaniya balansida mavjud aylanma 
mablag'larning mavjudligi bilan bog'liq. Ushbu davrda iqtisodiy 
faoliyatning yo'qligi foyda olishni ta'minlamadi, ammo tekshirilayotgan 
boshqa korxonalarga nisbatan sezilarli yo'qotishlar kuzatilmadi.
Xulosa. Xulosa qilib shuni aytish mumkin, 5 yil davomida Malayziya 
korxonalarida samaradorlikning o'tkazilgan stoxastik chegara tahlili 
natijalarini umumlashtirib, quyidagi xulosalar chiqarishimiz mumkin:
a. 
Modellashtirish jarayonida foydalaniladigan deterministik 
parametrlarning 
vektor 
tarkibini 
aniqlashning 
ikkita 
varianti
tekshirilayotgan korxonalar samaradorligini baholashning turli natijalarini 
ko'rsatdi. Bu bizga korxona samaradorligini tahlil qilishning uni 
baholashning tanlangan parametrlariga, muhim va ahamiyatsiz ta'sir 
parametrlariga bog'liqligi to'g'risida xulosa chiqarish imkonini beradi;
b. Ta'sir etuvchi omillar korxona xarajatlari (moddiy xarajatlar, 
amortizatsiya, ish haqi fondi) bo'lgan ikkinchi modelda korxona 
samaradorligi reytingining uning tarmoqqa mansubligiga bog'liqligi 
kuzatiladi. Bu korxona xarajatlari tarkibidagi, shuningdek, turli 
tarmoqlardagi ishlab chiqarishning mehnat va moddiy iste'mol 
darajasidagi farqlar korxonalar faoliyati samaradorligini baholashning 
muhim omillari ekanligining tasdig'idir;
c. Samaradorlik ko'rsatkichlarining stoxastik tahlili natijalari bilan 
aniqlangan korxonalar rentabelligi ko'rsatkichlari o'rtasida statistik 
jihatdan ahamiyatli bog'liqlik yo'q.
42

---

2-model bo‘yicha korxonalar reytingi - mahsulot rentabelligi1
2
3
4
3
7
38
Binobarin, rentabellik ko'rsatkichlaridan korxona faoliyati samaradorligining yagona yoki asosiy mezoni sifatida foydalanish mumkin emas, garchi 
ular korxonaning moliyaviy holatini baholashning muhim ko‘rsatkichlari hisoblansada.
Foydalangan adabiyotlar:
1. 
References Battese, G., & Coelli, T. (1995). Model for technical 
inefficiency effects in a stochastic frontier production function for 
panel data. Emperical Economics, 20, 325-332.
2. 
Cherep, A. V., & Sinyekayeva, O. D. (2014). Methodical principles of 
an estimation of efficienacctivity of the enterprises of mechanical 
engineering. Business Inform, 4, 124-129.
3. 
Coelli, T. (1996). A guide to frontier version 4.1: A computer 
program for stochastic frontier production and cost function 
estimation. CEPA Working Papers, 7, 33. SMIDA (2017).
4. 
Fic, М., & Malinowski, M. (2016). Communication infrastructure 
and enterprise effectiveness. Retrieved March 3, 2017 from
Springer International Publishing Switzerland: 
link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-21139-8_4
5. 
Matyux, S. A. (2014). Research of modern methods of assessing the 
effectiveness of organizations. Economic analysis, 3, 79-85 .
6. 
Nickell, S., Nicolitsas, D., & Dryden, N. (1997). What makes firms 
perform well. European Economic Review, 1, 783-796.
7. 
Sun, W. (2011). Study on performance evaluation of enterprise. Key 
Engineering Materials, 467-469, 1122-1125. Retrieved March 3, 
2017 from http://subject.org.cn/
37 Muallif ishlanmasi.
38 Muallif ishlanmasi
43

---