Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘.Malley va boshqalar esa tinglab tushunishni “faol jarayon” deb ta’riflagan.
|
O‘.Malley va boshqalar esa tinglab tushunishni “faol jarayon” deb ta’riflagan.
Odamlar eshitishning tanlangan jihatlariga e'tibor qaratadilar, parchalardan ma'no tuzadilar va eshitganlarini mavjud bilimlar bilan bog‘laydilar. Tinglash bu murakkab va faol jarayon bo ʻ lib, unda tinglovchi tovushlarni farqlashi, so ʻ z boyligi va grammatik tuzilmalarni tushunishi, urg ʻ u va intonatsiyani talqin qilishi, yuqoridagi jarayonlarda to ʻ plangan ma ʼ lumotlarni saqlab qolishi va uni darhol talqin qilishi kerak. Xulosa qilib aytadi gan bo‘lsak, tinglab tushunish - bu o‘quvchilar bilish va mavjud kontekstual ma'lumotlar yordamida o‘z tushuncha larini qurish uchun foydalanadigan ongli va dinamik faoliyatdir. Til pedagogikasida tinglab tushunishning muhim rolini ko‘rsatish uchun ko‘plab tadqiqotlar olib borildi. Shu munosabat bilan Dunkel shunday dedi: “Tinglab tushunishni o‘rganish ikkinchi tilni o‘zlashtirish nazariyasini yaratish, o‘qitish va tadqiqotlarda e'tibor markaziga aylangan”. Quyi sinflarda o‘quvchilarga o‘qish, yozish, og‘z aki va yozma nutqdan foydalanish kabi ko‘nikmalar o‘rgatiladi, bu esa aniq nutqiy ko‘nikma va malakalarni, ya’ni nutqiy faoliyat 884 www. kokanduni.uz turlarini shakllantirishdan iborat. M.R. Lvov tomonidan taqdim etilgan nutq faoliyatining to‘rtta asosiy turi mavjud: 1.Tinglash - tovushli nutqni tinglash va tushunish jarayoni. Bu tur quyidagi omillarga bog‘liq: til tizimi bilan tanishish darajasi, mavzuning qiziqishi va ahamiyati, muhitda o‘yin mavjudligi, auditorning individual psixologik va shaxsiy imkoniyatlari, aqliy jarayonlarning rivojlanishi (xotira va e’tibor). 2.So‘zlash - o‘quvchilarning og‘zaki nutqda o‘z fikrlarini to‘g‘ri, rav on va mantiqiy ifodalay olishi, shuningdek, suhbatdoshga tushunarli bo‘lgan so‘z va iboralarni tanlay olish, fikr yuritish uchun ma’lum joylarda to‘xtab turish, ular o‘z fikrini to‘g‘ri, to‘g‘ri va mantiqiy ifoda eta olishi. sizni yaxshi tushundim. 3.O‘qis h - tezlik, o‘qilgan narsalarni to‘liq o‘zlashtirish. 4.Harf-fikrning grafik koddagi ifodasidir. Boshlan g‘ ich sinfdan boshlab eshitib tushunish elementini o‘qu vchilarda mashq qildirib borish muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon orqali o‘ quvchi diqqatni uzoq vaqt ushlash malakasini shakllantiradi. U eshitayotgan matnining muhim ma ’ lumotlarini navbatma navbat yodida saqlab qoladi. Natijada o‘ quvchi tushunish jarayonini ongli boshqarishni o‘ rganadi. Bu juda murakkab jarayon, chunki o‘ quvchilar diqqati bir xil m e’ yorda bo‘ lmaydi. Buning uchun o‘ qituvchi har bir o‘quv chining ma ’ lumotni qabul qilish darajasini psixologik tomondan o‘ rgangan bo‘ lishi kerak. Ma ’ lumotni esda saqlab qolishi sust o‘quv chilar bilan o‘ qituvchi matnni turli metodlar yordamida mustahkamlab borishi va eshitib tushunishini amalga oshirishi lozim . O‘quvchilardagi tinglab tushunish kompetensiyasini shakllantirishda Qo‘qon shahridagi 6 -, 12, 15-maktablarning 2- sinf o‘ quvchilari bilan empirik tadqiqot o‘tkazdik. Tadqiqotda quyidagi mezonlar asosida ish yuritdim: ➢ O‘quvchilarga audiomatnning necha marta qo‘yib berilishi. ➢ Bolalarning eslab qolish darajasi. ➢ Savollarga javob bera olish malakasi. ➢ Nutq ravonligi. ➢ Fik rlarni bog‘lay olish darajasi. 15-maktabning 2-sinfida bolalarning tinglab tushunish qobiliyatlarini audiomatn 1 marta va 2 marta qo‘yib berilgandagi natijasini keltirib o‘taman. Audiomatn 1 marta qo‘yib berilganda sinfdagi 28 nafar o‘quv chidan 4 nafari ma tnni yaxshi eslab qoldi, 7 nafari o‘rtacha, 17 nafari esa yaxshi eslab qololmadi, savollarga jabob berish bo‘yicha 7 nafari yaxshi, 10 nafari o‘rtacha, 11 nafari yaxshi javob bera olmadi. Nutq ravonligi bo‘yicha 6 nafar bolaning nutqi rav on, 9 nafari o‘rta cha, 13 nafari nutq ravonligi pastroq ekanligi kuzatildi. Fikrlarni bir- biriga bog‘lay olish darajasi bo‘yicha 6 nafar o‘quvchi yaxshi, 11 nafari o‘rtacha va 13 nafar bolada pastroq natija kuzatildi. Audiomatn 2 marta qo‘yib berilganda sinfdagi 28 nafar o‘quvchidan 12 nafari matnni yaxshi eslab qoldi, 12 nafari o‘rtacha, 4 nafari esa yaxshi eslab qololmadi, savollarga jabob berish bo‘yicha 14 nafari yaxshi, 10 nafari o‘rtacha, 4 nafari yaxshi javob bera olmadi. Nutq ravonligi bo‘yicha 11 nafar bolaning nutqi ravon, 12 nafari o‘rtacha, 5 nafari nutq ravonligi pastroq ekanligi kuzatildi. Fikrlarni bir- biriga bog‘lay olish darajasi bo‘yicha 12 nafar o‘quvchi yaxshi, 9 nafari o‘rtacha va 7 nafar bolada pastroq natija kuzatildi. Bugungi kunda o‘qish savodxonligi tushunchasiga shunchaki ta’limning boshlang‘ich davrida o‘quvchining harf tanish jarayoni sifatiga qaramaslik kerak. Endilikda o‘qish savodxonligi ancha keng qamrovli tushuncha bo‘lib, bu insonnig barcha ma’lumotlarni aniqlash, tushunish , unga munosabat bildirish va undan foydalanish jarayonidir. “Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning o‘qish savodxonligini baholash” bo‘yicha qo‘llanmada o‘qish savodxonligiga quyidagicha ta’rif beriladi: “O‘qish savodxonligi shaxs o‘zining bilim salohiyat ini rivojlantirish, jamiyatda o‘z o‘rnini toppish maqsadiga erishishi matinlarni |