Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari
Yüklə 4,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
240
ayniqsa yaqqol ifodalangan juft kategoriyalar misolidagina emas, har bir alohida olingan kategoriya misolida ham ko‘rish mumkin. Masalan, harakat o‘zida uzluksizlik, uzluklilik, makon esa mutlaqlilik, nisbiylik va shu kabi qarama-qarshi jihatlar birligini qamrab oladi. Har bir narsa, hodisa qarama-qarshiliklar birligi, yig‘indisidan iborat. Shuning uchun ham dialektika kategoriyalarida ob’ektiv borliqdagi narsa va hodisalarning ziddiyatli tomonlari, ularning birligi aks etadi. Kategoriyalarning ziddiyatliligi ularning qutbligida, ichki qarama-qarshi tomonni ifodalaganligida, ayniqsa, aniq ko‘rinadi. Mohiyat va hodisa, mazmun va shakl, imkoniyat va voqelik hamda boshqalar ob’ektiv borliq, narsa va hodisalardagi tub qarama-qarshi tomonlar munosabatlarini o‘zida aks ettiradi. Barcha mantiqiy kategoriyalar qutbiy qarama-qarshiliklarda harakatlanadi. Qutbiylik barcha kategoriyalarga xos umumiy xarakterli tomondir. Tabiat ham konkret ham abstraktdir, ham hodisa, ham mohiyatdir, ham lahza, ham munosabatdir. Demak, tabiat va uning taraqqiyoti qonunlarini ifodalovchi mantiqiy kategoriyalar bir vaqtning o‘zida ham konkret, ham abstrakt bo‘ladi, dialektik kategoriyalarning ixchamligi ana shunda namoyon bo‘ladi. Konkretlik xilma-xil sifat va xususiyatlarga ega bo‘lgan narsa va hodisalarning bir butunligida, undagi hamma qismlar va tomonlarning o‘zaro munosabatlaridadir. Har bir narsa ko‘pdan-ko‘p tomon va xususiyatlarga ega bo‘lib, xilma-xil ko‘rinishda bir butunlik sifatida, namoyon bo‘ladi, undagi hamma tomonlar o‘zaro bir-biri bilan chambarchas aloqada bo‘lib, biri ikkinchisini taqozo etadi. Abstraktlik uning boshqa tomonlari va munosabatlaridan ajratib olingan butunning bo‘lagidir. Abstraksiya shunday vositaki, uning yordamida narsa va hodisalarni konkretlikda, boshqa narsa va hodisalar bilan aloqa va munosabatda aks ettirish asosiy maqsad qilib qo‘yilgan, bilish jarayonida turli tuman konkretlikning qandaydir alohida, eng muhim tomonlari ajratib olinadi. Konkretlikdan abstraktlikka o‘tishdan maqsad konkretlikni yaxshiroq, chuqurroq, voqelikka mos keladigan |