Kompleks sonlar haqida tushuncha

Kompleks sonlar haqida tushuncha

Kompleks son deb a+bi ifodaga aytiladi, bu yerda a va b haqiqiy sonlar, i – mavhum birlik bo’lib, u yoki i²= -1 tengliklar bilan aniqlanadi; a – kompleks sonning haqiqiy qismi, bi – mavhum qismi deyiladi. Faqat mavhum qismining ishorasi bilan farq qiladigan ikki kompleks son: a+bi va a-bi o’zaro qo’shma deyiladi. Ko’pincha a+bi kompleks son bitta α harfi bilan belgilanadi: α=a+bi. a+bi kompleks sonning haqiqiy qismi a=Reα bilan, mavhum qismining koeffitsientini b=Lmα bilan belgilaydilar. α kompleks sonning a+bi ko’rinishidagi yozuviga uning algebraik shakli deyiladi.

Agar ikkita α₁=a₁+b₁i va α₂=a₂+b₂i kompleks sonda a₁= α₂, b₁= b₂ bu ikki son teng deyiladi (α₁= α₂). Agar α=a+bi kompleks sonda a=0, b=0 bo’lsa, bu kompleks son 0 ga (α=0) teng bo’ladi. Agar α=a+bi kompleks sonda b=0 bo’lsa, haqiqiy son hosil bo’ladi; agar a=0 bo’lsa, 0+bi=bi sof mavhum son deyiladi.


2. Algebraik ko’rinishdagi kompleks sonlar
ustida to’rt amal.
Kompleks sonlar ustidagi amallar ko’phadlar ustidagi amallarni bajarish qoidalari bo’yicha o’tkaziladi, bunda i² har safar -1 ga almashtiriladi.
1. Qo’shish amali. α₁=a₁+b₁i va α₂=a₂+b₂i kompleks sonlarning yig’indisi deb haqiqiy qismi qo’shiluvchi kompleks sonlar haqiqiy qismlarining yig’indisiga, mavhum qismi ularning mavhum qismlarining yig’indisiga teng bo’lgan α kompleks songa aytiladi va u quyidagicha yoziladi:
α=( a₁+ a₂) + (b₁+ b₂)i
Misol: (5-3i) + (3+3i)=(5+3) + (3-3)i= 8
(2+5i) + (-2+5i)=(2-2) + (5+5)i= 10i
2. Ayirish amali. α₁=a₁+b₁i kompleks sondan α₂=a₂+b₂i kompleks sonning ayirmasi deb α₁ va α₂ ga qarama-qarshi bo’lgan – α₂ sonlarning yig’indisidan iborat bo’lgan kompleks songa aytiladi:
α= α₁ + (-α₂)= ( a₁ - a₂) + (b₁ - b₂)i
Misol: (10+2i) – (3-4i)= (10-3) – (2+4)i= 7+6i
(4+5i) – (3+5i)= (4-3) – (5-5)i= 1
3. Ko’paytirish amali. α₁=a₁+b₁i va α₂=a₂+b₂i kompleks sonlarning ko’paytmasi deb
α= α₁× α₂=(a₁a₂ – b₁b₂) + (a₁b₂ + a₂b₁)i
kompleks songa aytiladi. Kompleks sonlarni ko’paytirganda i²=-1, i³=-i, i⁴= i²×i²=1, i⁵=i va hokazo, umuman k butun bo’lganda i^4k=1, i^4k+1=i, i^4k+2=-1, i^4k+3=-i ekanligini e’tiboga olish kerak.
Misol: (5+2i)(3-4i)= 23-14i
(2+i)(2-i)= 4+1=5
4. Bo’lish amali. . α₁=a₁+b₁i kompleks sonning α₂=a₂+b₂i kompleks songa bo’linmasi deb α₁= α× α₂ tenglikni qanoatlantiradigan α kompleks songa aytiladi va u quyidagi formula bilan topiladi:

Misol:
O’rin almashtirish, gruppalash qonuni kompleks sonlarda ham to’g’ri:
(a+bi) + (c+di) = (c+di) + (a+bi)
(a+bi) · (c+di) = (c+di) · (a+bi)
(a+bi) + (c+di) + (e+fi) = (a+bi) + [(c+di) + (e+fi)]