Kompyuter injineringi 210-21-guruh talabasi Yormatov Ramazon kompyuter arxitekturasi fanidan

---

Kompyuter injineringi 
210-21-guruh talabasi 
Yormatov Ramazon 
 
KOMPYUTER ARXITEKTURASI FANIDAN 
1-AMALIY ISH 
MAVZU: 
KOMPYUTER TIZIMINING UMUMIY TARKIBINI 
TASHKILLASHTIRISH VA KO’P YADROLI PROTSESSORLARNING 
ARXITEKTURA TURLARI 
Ishdan maqsad:
Kompyuter tizimining umumiy tarkibini va funksiyalarini o‘rganib 
chiqish. Ko‘p yadroli protsessorlar haqida tushincha, ularning turlari va ishlash 
prinsiplari bilan tanishib chiqish. 
Shahsiy kompyuterning asosiy qurilmalariga quyidagilar kiradi: 
• sistemali blok; • monitor; • klaviatura; 
• sichqoncha; • va dinamikalardan iborat.
Sistemali blok quydagi asosiy qismlardan tashkil topgan: Korpus, Ona plata 
(Motherboard), Markaziy protsessor (mikroprotsessor), Operativ (tezkor) xotira, 
Qattiq disk (vinchester), CD-ROM qurilmasi diskovod, Elektr ta’minoti bloke, 
Sovutgichlar (kullerlar), Video va ovoz kartalari. 

---

Ona plata, sistemali plata (ruschada materinskaya plata, inglizchada Motherboard 
yoki mainboard) - kompyuterning yoki EHMsi sistemaining asosiy, ko‘p qatlamli 
murrakab platasi bo‘lib, kompyuter qismlarini uning ustiga qurish uchun xizmat 
qiladigan qurilma
. 
Ona plata ustiga protsessor, mikrosxemalar, chipsetlar uchun slotlar (raz’yomlar), 
opretiv xotira uchun (OX) mahsus ajratilgan slotlar, kontrollerlar uchun shinalar, 
interfeyslar va boshqa tashqi qurilmalar uchun kirish-chiqish portlaridan va sovutish 
sistemai qurilmalari o‘rnatiladi. 
Protsessor 
(markaziy 
protsessor, 
mikroprotsessor 
deb 
ham 
aytiladi). 
Kompyuterning eng muxim qismini protsessor, (ya’ni protsessor va boshqaruv 
qurilmasi) tashkil etadi. Dastur yordamida berilgan ma’lumotlarni o‘zgartiradigan, 
hamma hisoblash jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli 
moslamalarning o‘zaro aloqasini o‘rnatadigan qurilma — bu protsessor yoki 
mikroprotsessor deb ataladi. Arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga 
murojat qilish, dasturdagi ko‘rsatmalarning berilgan ketma-ketlikda bajarilishini 
boshqarish va boshqa amallar protsessor zimmasida bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, 

---

protsessor kompyuterning barcha ishini boshqaradi va barcha ko‘rsatmalarini 
bajaradigan qurilma. 
Operativ xotira. Operativ xotira o‘zida kompyuterda ishlatilayotgan dasturlar va 
ma’lumotlarni saqlaydi. Ma’lumotlar doimiy xotiradan operativ xotiraga 
ko‘chiriladi, olingan natijalar zarur holda diskka qayta yoziladi. Kompyuter 
o‘chirilishi bilan operativ xotiradagi ma’lumotlar o‘chib ketadi. Zamonaviy 
kompyuterlarda 2, 4, 8 Gb va undan katta xajmga ega bo‘lgan operativ xotirlar 
ishlatiladi. Kompyuterlarning operativ xoirtasini ko‘tarish uchun Ona platalarda 
qo‘shimcha shinalr mavjud. Ikkita 2 Gb lik operativ xotiradan 4 Gb lik, yoki ikkita 
4 Gb lik operativ xotiradan 8 Gb lik xoira yasash mumkin. Faqat bitta narsani 
etiborga olish kerak, bu ham bo‘lsa ona plataning imkoniyati bunga mos kelishi 
kerak, ya’ni ona plataning imkonidan chiqib kelish kerak degan so‘z. Qattiq disk - 
qattiq magnit dikdagi jamlagich yoki QMDJ (ingliz. hard (magnetic) disk drive, 
vinchester) - kompyuter xotirasida axborotni saqlab qoluvchi qurilma bo‘lib, 
magnitli yozish (magnitnaya zapis) printsipi asosida ishlaydi va dunyodagi aksaryat 
kompyuterlar ushbu qurilma bilan jihozlangan. QMDJlar egiluvchan disklardan 

---

(disketalar) farqi bularda axborot ferromagnitli material bilan qoplangan qattiq 
alyuminli yoki shisha platinkalarga yoziladi va bitta yoki birnecha plastinka disk 
bitta osga joylashtirilgan bo‘lishi mumkin. QMDJlar disklariga qoplama tariqasida 
ikki okisli xrom ham ishlatiladi. 
Videokartalar. Kompyuterlardan grafikani, foto va vide axbortotlarni monitorga 
chiqarish vazifasini videokartalar bajaradi. Videokartalar o‘zlarining xotiralari xajmi 
va tez chiqaurvchanlik xususiyatlari bilan farq qiladi. Zamonaviy Opretsion 
sistemalari va multimedia dasturlarining talabini bajarish uchun albatda yuqori 
ko‘rsatgichga ega bo‘lgan audioadapter platasi mavjud bo‘lishi kerak. Xozirgi 
kompyuterlarga asosoan 128, 256 Mb/s va undan yuiori ko‘rsatgichga ega bo‘lgan 
videokartalar ishlatiladi. 
Audikartalar. Har qanday multimediaviy shaxsiy kompyuter tarkibida audioadapter 
platasi mavjud. Audioadapter kompyuterga fakat sterefonik ovoznigina emas, balki 
tashqi qurilmalarga tovush signallarni yozish imkonini ham beradi. Shaxsiy 
kompyuterlarning diskli jamlagichlariga oddiy (analogli) tovush signallarini yozish 
mumkin emas. Ular faqat raqamli signallarnigina yozishga mo‘ljallangandir. 
Audioadapter tovush signali darajasini davriy ravishda aniqlab, uni raqamli kodga 
aylantirib beruvchi analog-raqamli o‘zgartirgichga ega. Mana shu ma’lumot tashqi 
qurilmaga raqamli signal ko‘rinishida yozib qo‘yiladi. Ushbu jarayonga teskari 
jarayonni amalga oshirish uchun raqamanalogli o‘zgartirgich qo‘llaniladi. U raqamli 
signallarni analogli signallarga aylantirib beradi. Filtratsiya qilingandan so‘ng ularni 
kuchaytirish va akustik qolonkalarga uzatish mumkin. Kontrolerlar (maxsus elektron 
sxemalar) ona plata tarkibiga kiruvchi turli qurilmalar (monitor, klaviatura va 
boshqalar) ishini boshqaradi.
Kiritish-chiqarish portlari. Kompyuterlarning ona platada mavjud bo‘lgan kirish-
chiqish portlari orkali protsessor tashqi qurilmalar bilan ma’lumot almashadi. Ichki 
qurilmalar bilan ma’lumot almashuvi uchun maxsus portlar hamda umumiy portlar 
ham mavjud. 16 Umumiy portlarga printer, sichqoncha va klaviatura ulanishi 
mumkin. Parallel portlar kirish-chiqishni ketma-ket portlarga nisbatan tezroq 
signallarni utkazadi. Zamonaviy kompyuterlarda signallarni tashqi muhit bilan juda 

---

tez almashtiruvchi - utkazuvchi USB portlarsiz tassavur qilib bo‘lmaydi. Shuning 
uchun ham ona platalarda 4 ta va undan ko‘p USB portlar o‘rnatiladi. USB 
portlarning bugungi kunda juda ko‘p tiplari mavjud bo‘lib, ular signallarni 
utkazuvchanlik qobiliatlari bilan farq qiladi. 
1-jadval. Kompyuterning xarakteristikalari 
Kompyuter model 
Lenovo KL2 
Protsessor 
Intel(R) Core (TM) i3 
Protsessor yadrolari
Cores 2 Threads 4 
RAM (tezkor xotira) 
DDR3-SODIMM 4GB
HDD 
WDC WD3200BEVT-24A23T0 
Izoh: 
Bu jadvalda kompyuterimizning xarakteristikalarini aniqlagan holatda 
to’ldirib chiqdik. 

---

2.1-rasm. Kompyuter modelini aniqlash 
Izoh: 
Kompyuter modelini aniqlashda AIDA-64 programmasi orqali yoki 
Winows+R tugmalarini bosgan holatda msinfo32 komandalari orqali ham aniqlash 
mumkin 

---

2.2-rasm. Protsessor haqida to’liq ma’lumot olish 
Izoh: 
Protsessor haqida ma’lumotlarni AIDA-64 dasturi orqali CPU bo’limidan 
olish mumkin yoki CTRL+SHIFT+ESC tezkor klavishlarini bosgan holatda 
ochilgan ishchi oynadan CPU bo’limini tanlab protsessor haqida ma’lumotlarni olish 
mumkin. 

---

2.3-rasm. Tezkor xotirani aniqlash 
Izoh: 
Tezkor xotira haqida ma’lumot olish uchun AIDA-64 yoki Task manager 
orqali bilish mumkin 

---

2.5-rasm. Kompyuter xotirasini aniqlash