Korxona faoliyatini rejalashtirish va bashorat qilish

4.3. Korxonalarda rejalashtirish va bashorat qilish 
Korxonalar faoliyati va iqtisodiyotda rejalashtirishdan tashqari bashorat 
qilish ham katta rol o’ynaydi. Bashorat qilish xo’jalik faoliyati yurituvchi 
subyektning istiqbolda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan holatlarni ilmiy asoslagan 
holda avvaldan ko’ra bilishini ifodalaydi. U yuzaga kelayotgan yoki kelajakda 
yuzaga kelishi mumkin bo’lgan iqtisodiy, ilmiy-texnik va ijtimoiy holatlarni 
baholash va tahlil qilish asosida yaratiladi hamda muqobil qarorlarni tanlashga 
imkon yaratadi. 
Bashorat qilish rejalashtirish tavsifida o’z aksini topadi: ishlab chiqarish va 
korxona iqtisodiy hayotining boshqa jihatlarini strategik rejalashtirish - o’rta va 
uzoq muddatli bashoratlar asosida hamda joriy rejalashtirish - qisqa muddatli 
bashoratlar asosida ishlab chiqiladi. Bu yo’nalishlarning ikkalasi ham o’zaro uzviy 
aloqada bo’lib, ishlab chiqarish strategiyasini fan-texnika taraqqiyoti va hayotning 
real voqyeligi bilan bog’laydi. 
Bashoratning maqsadi - bozorga ta’sir qiluvchi omillarni, shu bilan birga, 
xo’jalikning umumiy ahvoli, tuzilmaviy siljishlar, investision faollik, fan-texnika 
taraqqiyotining iste’molchi va ishlab chiqaruvchilarga ta’sir ko’rsatishi, an’anaviy 
mahsulotlardan tashqari korxonaning barqarorligi va raqobatbardoshligiga olib 
keluvchi «pioner» (yangi) mahsulot ishlab chiqarish istiqbolida yuzaga kelishi 
mumkin 
bo’lgan holatlarini belgilashdadir. Korxonalar uchun talabni 
prognozlashtirish muhim ahamiyatga ega bo’lib, u ishlab chiqarilayotgan 
mahsulotlar turi va miqdorining o’zgarishini avvaldan aniqlab beradi. Umuman 
olganda, prognoz rejalashtirishning ilmiy asosidir. 
Bashorat – bu, korxona, obyekt yoki hodisaning kelajakdagi ahvoli va ularni 
amalga oshirish variantlari va muddati to’g’risidagi ilmiy jihatdan asoslangan 
mulohazadir. Bashoratlarni ishlab chiqish jarayoni bashorat qilish, ya’ni kelajakni 
hozirgi paytdan kelib chiqqan holda oldindan ko’ra bilish deb ataladi. 

---

Korxona hamda butun iqtisodiyot miqyosida bashorat qilishning obyektlari 
sifatida iqtisodiy, ijtimoiy, fan-texnika va boshqa jarayon va hodisalarni ko’rsatish 
mumkin. Korxonalar faoliyatida iqtisodiy bashoratlar alohida va yetakchi o’rin 
egallaydi. Ularning asosiy vazifalari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 
rivojlanish maqsadlarini belgilash, optimal yo’nalishlar va ularga erishish 
vositalarini izlab topish, resurslarni va qo’yilgan vazifalarni bajarish muddatlarini 
belgilash, korxona rivojlanishiga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan cheklashlarni 
aniqlash. 
Rejalashtirish – qaror qabul qilishning uzluksiz bir jarayoni bo’lib, bu 
jarayon davomida korxona faoliyati va rivojlanishining maqsad va vazifalari 
atrofda ro’y berayotgan o’zgarishlarni inobatga olgan holda vaqt bo’yicha 
aniqlanadi va belgilanadi hamda ularni amalga oshirish uchun resurslar aniqlanadi. 
Mazmuniga ko’ra, rejalashtirish texnik-iqtisodiy va tezkor-ishlab chiqarish 
turlariga bo’linadi.