Korxona ichki muxiti. Korxona ichki muxitini ichki uzgaruvchilar aniklaydi. Ichki uzgaruvchilar

Korxona strukturasi – boshkaruv pogonalari va funksional soxalarning mantikan tuzilgan shakli bulib, unda korxona maksadlariga samarali erishish ta’minlanadi.
Korxona strukturasiga taallukli bulgan ikki asosiy konsepsiya mavjuddir: ixtisosli mexnat taksimoti xamda nazorat soxasi.
Mexnat taksimoti xar kanday korxonada mavjuddir. Mexnat taksimoti ishning mavjud ishlovchilar urtasida tugri kelgancha taksimlanishini bildirmaydi. Ixtisosli mexnat taksimoti – ma’lum ishni mutaxassisga biriktirish, ya’ni butun korxona nuktai-nazaridan ishni xammadan yaxshi bajarishga kodir kishilarga biriktirish. Boshkarish mexnatini marketing, moliya va ishlab chikarish buyicha mutaxassislarga taksimlash bunga misol buladi.
Barcha korxonalarda mutaxassislik buyicha gorizontal mexnat taksimoti mavjud. Agar korxona yetarli darajada yirik bulsa mutaxassislarni odatda funksional soxalar chegarasida guruxlarga bulishadi. Funksional soxalarni tanlash korxonaning asosiy strukturasini aniklab beradi va uning muvaffakiyatli faoliyatini ta’minlaydi. Yukoridan pastga, to korxonaning eng kuyi boskichigacha, odamlar urtasida mexnatni taksimlash uslublarining samaradorligi va maksadga muvofikligi, kup xollarda, rakobatchilariga nisbatan korxona kanchalik unumli ekanligini aniklab beradi. Vertikal mexnat taksimoti xam bu borada katta axamiyatga ega.
Vertikal mexnat taksimoti, ya’ni muvofiklashtirish buyicha ishni bevosita topshiriklarni bajarishdan ajratilishi muvaffakiyatli jamoaviy faoliyat uchun zarurdir. Korxonada mexnatni vertikal taksimlash boshkaruv pogonalari ierarxiyasini kursatadi. Bunday ierarxiyaning asosiy tavsifi rasmiy ravishda xar bir pogonada shaxslarning kimgadir buysinishidir. Boshkarishning yukori pogonasida turgan shaxs turli funksional soxalardagi bir nechta urta pogona raxbarlarini boshkaradi. Urta pogona raxbarlari esa uz navbatida bir nechta chizikli raxbarlar faoliyatini boshkarishi mumkin. Ierarxiya butun korxonani, to boshkarilmaydigan personal darajasigacha kamrab oladi.
Bir raxbarga buysingan shaxslar soni nazorat soxasini kursatadi. Nazorat soxasi – bu tashkiliy strukturaning muxim kismidir. Agar bir raxbarga kup odamlar buysinadigan bulsa, tekis boshkarish strukturasini beradigan keng nazorat soxasi tugrisida gapirishimiz mumkin. Agar nazorat soxasi tor bulsa, ya’ni xar bir raxbarga kam odam buysinsa, unda kup pogonali struktura deyish mumkin. Nazorat soxasi va struktura urtasidagi nisbat 3.1. rasmdagi misolda ifodalangan.
A korxonada 11 ta raxbar va ularning xar biri 2 nazorat soxasiga ega. Natijada korxonada oltita boshkaruv pogonasi mavjud. B korxonada besh nazorat soxasi va natijada atigi 3 ta boshkaruv pogonasi vujudga keladi.
Nazorat soxasining ideal xolati mavjud emas. Unga xam korxonaning ichki uzgaruvchilari, xam tashki muxit omillari ta’sir etishi mumkin. Bundan tashkari na nazorat soxasi, na kup pogonalik korxona xajmi funksiyasi bula olmaydi. Keng nazorat soxasining xam, kup pogonali strukturaning xam uz kamchiliklari mavjud.
I sh gorizontal va vertikal ravishda anik bulinganda muvofiklashtirish juda zarur bulib koladi. Agar raxbariyat rasmiy muvofiklashtirish mexanizmini tuzmasa, odamlar birgalikda mexnat kilib bilmaydi va osonlikcha korxona manfaatlari kolib, uz manfaatlari ustida ish olib borishlari mumkin.
3.1. rasm. Korxonaning kup pogonali va tekis strukturalari.


Vazifa – bu avvaldan belgilangan uslubda va muxlatda bajarilishi kerak bulgan ish yoki ishning bir kismi. Texnik nuktai nazardan, vazifa xizmatchiga emas, balki uning lavozimiga karatiladi. Raxbariyatning struktura tugrisidagi karori asosida xar bir lavozim korxona maksadlariga erishishda zarur xissa kushadigan bir kancha vazifalarni kamraydi (3.2. rasm). Agar vazifa uz vaktida va belgilangan uslubda bajarilsa, korxona muvaffakiyatli faoliyat kursatadi.

3.2. rasm. Lavozimlar, strutura va maksadlarning uzaro boglikligi

Korxona vazifalari an’anaviy tarzda uch kategoriyaga bulinadi: odamlar bilan, buyumlar (mashina, xom ashyo) bilan xamda axborot bilan ishlash.