Korxona va buxgalteriya balansi likvidligining tahlili I. Kirish. II. Asosiy qism

Buxgalteriya balansi likvidligi koeffitsientlari tahlili.

Buxgalteriya balansi va uning tarkibini tahlil qilish korxonalarda moliyaviy holat qandayligini ko’rsatib beruvchi asosiy ko’rsatkichlarda biri hisoblanadi. Bunda balans tahlilini olib borishda likvidlik degan tushuncha mavjuddir. Bu buxgalteriya balansining asosiy tahlil omillaridan biridir. Bu korxonaning moliyaviy tahlili jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Aytish joizki, likvidlik so’zi ba’zi adabiyotlarda to’lov qobiliyati yoki to’lovga qobiliyatlik darajasi deb ham atalgan.

Likvidlik nima deganda,avvalo bu atamaga iqtisodchi olimlarning bergan tariflarini ko’rib chiqish zarur.
Iqtisodchi olim E.Akramovning fikricha, balans likvidligi bu – balansning aktiv tomonidagi bir davrga borib naqd pulga aylanadigan mablag’lar bilan shu davrda qaytariladigan majburiyatlarni solishtirish demakdir.
Likvidlikning eng umumiy ta'rifi L.V. Dontsova tomonidan berilgan: "O'z majburiyatlarini o'z vaqtida va to'liq to'lash qobiliyati." L.T. Gilyarovskaya ushbu tushunchani aniqlashtirib, to'lov vositasi sifatida joriy aktivlarni ko'rsatib, G.V. Savitskaya - faqat pul mablag'lari. E.A. Marokaryan, S.M. Pyastolov, L.L. Ermolovich va L.E. To'lov qobiliyatining mohiyatini ochib berishda Basovskiy faqat tashkilotning tashqi majburiyatlarini hisobga oladi. Eng tor ko'rinish V.V.da aks etgan. Kovaleva, to'lov qobiliyatini "zudlik bilan to'lashni talab qiladigan kreditorlik qarzlari bo'yicha hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun etarli bo'lgan pul mablag'lari va ularning ekvivalentlari" deb hisoblaydi. A.D.da biroz boshqacha yondashuvni kuzatish mumkin. Sheremeta - to'lov qobiliyati moliyaviy barqarorlikning tashqi ko'rinishidir va uzoq muddatli shakllanish manbalari bilan joriy aktivlarning xavfsizligini aks ettiradi.E.A. Markaryan va L.E. Bassovskiy likvidlikni tashkilotning joriy aktivlardan foydalangan holda qisqa muddatli majburiyatlarini to'lash qobiliyati deb tushunadi. Kreinina to'lov qobiliyatini aniqlaydi, O.V. Efimova - hozirgi to'lov qobiliyati, V.V. Kovalyov va S.M. Pyastolov - korxonaning likvidligi. G.V. Savitskaya "korxonaning likvidligi" tushunchasini ko'rib chiqishda nafaqat ichki, balki qarz manbalarini ham to'lov vositasi sifatida foydalanish mumkinligini ko'rsatadi. I.A. Blank, o'z navbatida, korxonaning likvidligini uning bankrotlik yoki o'z-o'zini tugatishda tezkor amalga oshirish imkoniyati sifatida belgilaydi. Bundan tashqari, “aktivlarning likvidligi” va “likvidlik balansi” tushunchalarini ajratib oling. Aktivlarning likvidligi deganda qobiliyat tushuniladiaktivlarni naqd pulga aylantirilishi kerak, bunda likvidlik darajasi ushbu ayirboshlash uchun zarur bo'lgan vaqt bilan belgilanadi.


⁶B.Isroilov, T.Abdibayeva, «Xo’jalik faoliyati tahlili» o’quv-uslibiy taminot hujjatlari SA Toshkent 2015
Bundan tashqari, buxgalteriya va tahliliy adabiyotlarda likvid aktivlar tushunchasi ko'pincha bitta ishlab chiqarish tsikli, yil davomida ishlatiladigan aktivlarga toraytirilgan. Balansning likvidliligi korxonaning majburiyatlari uning aktivlari bilan qoplanganligini, pulga aylantirish muddati majburiyatlarning tugash sanasiga to'g'ri kelishini aks ettiradi.
Yuqoridagi fikrlarni hisobga olgan holda, "likvidlik" va "to'lov qobiliyati" tushunchalarining mohiyatini tushuntirish tavsiya etiladi. To'lov qobiliyati deganda tashkilotning barcha majburiyatlarni o'z vaqtida va to'liq to'lash qobiliyatini anglatadi va likvidlikni ko'rib chiqishda biz "aktivlar likvidligi", "balans likvidligi" va "korxona likvidligi" tushunchalarini bir-biridan ajratamiz.
Korxonaning likvidligi - bu eng sig'imli tushunchadir, uning ajralmas elementi bu balans likvidligi bo'lib, bu o'z navbatida tashkilot aktivlarining likvidligiga bog'liqdir.
Likvidlik ko‘rsatkichlari haqida gap ketganda avval likvidlik atamasi bo‘yicha kelishib olish kerak bo‘ladi. Chunki, likvidlik iqtisodiy fanlarda korxona aktivlariga nisbatan ham ishlatiladigan tushunchadir.Tadqiqotlardan ko‘rinadiki, likvidlik – bu korxona aktivlarini pulga aylanish tezligi hisoblanadi. Ya’ni korxona aktivlari likvidlik darajasiga ko‘ra, tez likvidli (joriy aktivlar) va sekin pulga aylanadigan (uzoq muddatli aktivlar) aktivlarga bo‘linadi. Bundan likvidlik atamasi korxona mablag‘ini bir shakldan ikkinchi bir shaklga o‘tishida qoplanish tezligini ifodalayotganligini ko‘rish mumkin.
Korxona moliyaviy holati tahlil qilinayotganda likvidlik atamasidan foydalaniladi. Ba’zi olimlar likvidlik ko‘rsatkichlarini korxona to‘lov qobiliyati ko‘rsatkichlari deb atashadi. Chunki, likvidlik koeffitsientlari o‘zida majburiyatlar va joriy aktivlarning nisbiy natijasini ko‘rsatgani va majburiyatlarning joriy aktivlar orqali qoplanishini anglatganligi uchun shunday nomlash keng tarqalgan Fikrimizcha, bu ko‘rsatkichlarni likvidlik deb yuritilishi maqsadga muvofiq. Chunki, joriy aktivlarning joriy majburiyatlarga nisbati to‘lov qobiliyatini emas, balki aktivlar orqali majburiyatlarni qoplash darajasini ko‘rsatib beradi. To‘lov qobiliyati esa – bu xo‘jalikning muddati kelgan to‘lov majburiyatlarni bajarish uchun zarur bo‘lgan mablag‘larni yetarlilik darajasini anglatadi. Likvidlik atamasining mohiyati mablag‘ning bir turini ikkinchisiga aylanish darajasini ko‘rsatib beradi. Likvidlik koeffitsientlari ham mohiyatan joriy majburiyatlarni joriy aktivlarga aylanish darajasini aks ettiradi.
Balansning likvidligi Korxonaning majburiyatlari uning aktivlari bilan qoplanadigan darajasi, pul davri konvertatsiya qilingan davrga to'g'ri keladi