Korxonalarda ishlab chiqarishni rejalashtirish va prognozlash

4.Sanoat korxonasining biznes-rejasi
Tadbirkorlik – korxonalar xo`jalik yuritish faoliyatining uzluksiz qismi bo`lib, foyda (daromad) olish va uni ko`paytirishga qaratilgan bo`ladi. Korxonalar hayotida u, boqibeg`amlikka berilish, turg`unlik va isrofgarchilikni inkor qilishni anglatadi. Korxona rahbari yoki mutaxassis tadbirkorlik va tashabbuskorlik «ruhiga» ega bo`lmasa, demak, u bo`sh yoki yomon xodim, xizmatda belgilangan soatlarni o`tkazib o`tiruvchi shaxs hisoblanadi. Aksincha, tadbirkorlik va tashabbuskorlik «ruhiga» ega bo`lgan mutaxassis yoki mansabdor shaxslar ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va rivojlantirish, mehnat sifatini ko`tarish va korxonaning oladigan daromadlarini ko`paytirish yo`llarini izlab topadilar.
Tadbirkorlikni ko`pincha muayyan shaxsga «bog`lab qo`yadilar» hamda bu shaxsni tadbirkor yoki biznesmen deb ataydilar. Bundan tashqari bir guruh shaxslardan tashkil topuvchi jamoa tadbirkorligi ham mavjud. Bu holatni jamoa biznesi yoki jamoa tadbirkorligi deb atash mumkin.
Agar yakka shaxs individual tarzda yoki kichik bir jamoa vositachilik, oldi-sotdi, maslahat va boshqa xizmatlar bilan shug`ullansa, u holda biznes-reja talab qilinmaydi. Boshqa hollarda biznes-reja yangi korxona tashkil qilish yoki biron-bir tijorat loyihasini amalga oshirish uchun mo`ljallanayotgan asoslangan xatti-harakatlarni o`z ichiga oluvchi hujjat hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi, korxonaga o`z imkoniyatlarini baholash, bozordagi istiqbolni, zaruriy xarajatlarni aniqlash, korxona faoliyatining birinchi yillarida «suv ostidagi toshlar»ni aniqlash hamda mazkur faoliyat turining foydali yoki zararli ekanligini baholash ko`rsatkichlari yordamida hisoblashga yordam berishda deb belgilanadi.
Biznes - reja doimiy hujjat bo`lib, muntazam ravishda yangilab boriladi, unga ham korxonaning ichida, ham umuman iqtisodiyotdagi sharoitlarga qarab ro`y bergan o`zgarishlar kirtiladi.
Odatda har bir korxona biznes-reja tuzadi, lekin bunday hujjatlarni tayyorlash imkoniyatlari har xil bo`lishi mumkin: biznes — rejani ishlab chiqish uchun kichik firmalar konsalting tashkilotlarining mutaxassislarini jalb etishlari mumkin.
Biznes - reja korxonaning muayyan bozordagi faoliyatining aniq yo`nalishini o`rganish maqsadida o`tkaziladigan tadqiqotlar va tashkiliy ishning natijasi bo`lgani munosabati bilan u quyidagilarga asoslanadi:

• 
  ma`lum, tovarni ishlab chiqarish (xizmatlar ko`rsatish) ning aniq loyihasiga;
  
• 
  yangi turdagi buyumlar yaratish yoki yangi xil xizmatlar ko`rsatishga;
  
• 
  korxonaning zaif va kuchli tomonlarini aniqlab, boshqa korxonalardan o`ziga xos xususiyatlarini va farqlarini aniqlab olish maqsadida har tomonlama o`tkaziladigan ishlab chiqarish - xo`jalik va tijorat tahliliga;
  
• 
  aniq vazifalarni amalga oshirish uchun qo`llaniladigan moliyaviy, texnik - iqtisodiy va tashkiliy mexanizmlarga.
  

Biznes - reja korxonaning rivojlanish strategiyasini belgilab beradigan asosiy hujjatlardan biridir. Shu bilan birga u firma taraqqiyotining umumiy kontseptsiyasiga asoslanadi, strategiyaning iqtisodiy va moliyaviy jihatlarini bir muncha batafsil bayon etadi, aniq-tayin chora-tadbirlarni texnik-iqtisodiy jihatdan asoslab beradi. Strategiyani amalga oshirish - texnik, tashkiliy va iqtisodiy o`zgarishlarning ma`lum vaqtgacha o`zaro maxkam bog’langan butun bir tizimi sifatida tuzilgan keng investitsiya dasturlariga asoslanadi.
Biznes-reja investitsion dasturning odatda bir necha yil ichida amalga oshirilishi kerak bo`lgan bir qismini o`z ichiga oladi.
Korxonaning strategik faoliyatida quyidagi tartib ko`zga tashlanadi.

1. 
   – bosqichi. Rivojlanish kontseptsiyasini ishlab chiqish
   
2. 
   — bosqichi. Rivojlanishniig investitsion dasturi
   
3. 
   — bosqichi. O`rtacha muddatli davrga biznes — rejani tuzish
   
4. 
   - bosqichi. Biznes - rejani amalga oshirishga doir chora - tadbirlar
   

Biznes - rejaning asosiy markazi moliyaviy resurslarni jamlashdir. Kompaniya sarmoyasini ko`paytirib borishning muhim vositasi ayni shu biznes - rejadir. Biznes - reja bo`lg`usi sheriklar bilan muzokaralar olib borilayotganda biznes -taklif uchun asos bo`lib xizmat qiladi, u korxonaning asosiy xodimlarini ishga taklif etishda katta rol’ o`ynaydi.
Biznes - reja korxonaning ichki hujjati bo`libgina qolmay, balki undan investorlarni jalb qilishda ham foydalanish mumkin. Investorlar tavakkal qilib sarmoya berishdan avval loyixaning sinchiklab ishlab chiqilganiga ishonch hosil qilishlari va uning samarali ekanligidan xabardor bo`lishlari kerak. Ular sarmoya berish imkoniyatlarini ko`rib chiqish oldidan biznes - rejani o`rganib chiqishlari lozim. Bunga ko`ra biznes - rejaning hajmi 50 betdan ortmaydigan bo`lishiga harakat qilish kerak.
Biznes-rejani tayyorlash natijasida «Ishni nimadan boshlash kerak?»; «Samarali ishlab chiqarishni qanday tashkil qilish lozim?» «Birinchi foyda yoki daromad qachon olinadi?», «Investorlar va kreditorlar bilan qachon hisob-kitob qilish mumkin?», «Yuzaga kelishi mumkin bo`lgan xavf-xatarni qanday kamaytirish mumkin?», «Raqobatchilar bilan ko`rashda qanday choralardan foydalanish mumkin?» kabi savollarga javob olinadi.
Biznes-rejani tuzishda quyidagi shartlarga alohida e`tibor qaratish zarur:

• 
  biznes-reja professional va shu bilan bir paytda sodda, bajarish uchun tushunarli va oson bo`lishi lozim;
  
• 
  biznes-reja investor yoki boshqa manfaatdor shaxs o`ziga kerakli ma`lu­motlarni qidirib topishi uchun bo`limlarga (boblarga) bo`linishi lozim;
  
• 
  biznes-rejani tayyorlashda korxonaning bosh rahbari albatta qatnashishi shart, chunki investor, bank yoki boshqa moliya idorasi korxona rahbari qatnashmaganligi yoki boshqa shaxsga topshirilganligi haqida xabar topsa, biznes-rejaning ishonchliligiga shubha uyg`onishi mumkin;
  
• 
  biznes-rejaning obyektiv baholanishiga erishish kerak, ya`ni unda xatolar va noto`g`ri hisob-kitoblar bo`lmasligi lozim;
  
• 
  biznes-rejaning tarqatib yuborilmasligini nazorat qilish zarur, chunki unda biznes to`g`risidagi maxfiy ma`lumotlar joy olgan bo`ladi.