Korxonalarda marketing faoliyatini tashkil qilishning nazariy asoslari

Bitiruv malakaviy ishining predmeti. Korxonalarda marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishni o‘rganishdagi mavjud muammolar va ularni hal etish yo‘llari.
Bitiruv malakaviy ishning asosiy maqsadi va vazifalari. Korxonalarda marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarish yo‘llarini o‘rganish. Tashkilotlarni boshqarishda va raqobatbardoshligini ta‘minlashda xizmat ko‘rsatishni rivojlantirish va istiqbollarini ko‘rib chiqishdan iborat.

Bitiruv malakaviy ishining nazariy-amaliy ahamiyati.

Xorijiy mamlakatlarda marketing faoliyatini tashkil qilish va samarali boshqarish A.Smit, F.Kotler, P.Druker, I.Belyayev, Y.Shumpeter, A.V.Chayanov, K.A.Raitskiy kabi iqtisodchi olimlar tomonidan o'rganilgan. Ular marketing nazariyasini rivojlantirishga o'z hissalarini qo'shganlar. Mustaqillik yillarida mamlakatimiz olimlari tomonidan ham ushbu mavzu bo‘yicha qator ilmiy izlanishlar olib borildi. Xususan S.S.G‘ulomov, G‘.H.Qudratov, Yo.Abdullayev, M.S.Qosimova, B.Xodiyev, S.Soliyev, A.Buzrukxo‘jayev, A.Abdullayev va D.Suyunovlar kabilarning bu borada olib borgan tadqiqotlarini alohida ta'kidlab o'tish lozim.

BMI natijalari, xulosa va takliflari korxonalarda marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishning zamonaviy boshqaruv usullari, vazifalari va mexanizmlari to‘g‘risida nazariy va amaliy bilimlar doirasi o‘rganiladi. BMIning amaliy ahamiyati O‘zbekiston Respublikasining korxonalarni samarali boshqarish, marketing faoliyatini qo‘llash, zamonaviy boshqaruv tizimini rivojlantirish, qarorlar qabul qilish, amaliy chora-tadbirlar ishlab chiqishda foydalanish mumkin.
Bitiruv malakaviy ishi tarkibining qisqacha tavsifi. Ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish, uchta bob, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘lib uzviy ketma-ketlikda ifodalangan.

I-BOB.KORXONALARDA MARKETING FAOLIYATINI TASHKIL QILISHNING NAZARIY ASOSLARI

1.1.Marketing tushunchasi, mazmuni va vazifalari
―Marketing‖ so‘zi ingliz tilidan tarjima qilinganda, ―bozordagi faoliyat‖, ―bozor faoliyati‖, ―bozorni tadqiq qilish‖ ma‘nosini bildiradi. Marketingning qachon paydo bo‘lganligi haqida ko‘pgina fikrlar mavjud. Qat‘iy nuqtai nazarlardan biri shundan iboratki, marketingning birinchi elementlari (og‘zaki reklama, almashuv shakllarini kelishish) odamzod natural xo‘jalikning yakkaligidan xalos bo‘lib, savdoning shakllari paydo bo‘lgan paytdan boshlab vujudga keldi. Vaholanki, agar reklama marketingning muhim funktsiyasi ekanligini tan olsak, bundan uch ming -yil ilgari Vavilonda qochoq qullar evaziga mukofot: ikkita ho‘kiz va‘da qiluvchi maxsus belgilar mavjudligini yodga olish joizdir.
Qanday bo‘lmasin, marketing amali-ilmiy fan sohasi sifatida AQShda qo‘llanila boshladi. U yerda bu vaqtda ―ommaviy iste‘mol jamiyati‖
shakllanayotgan edi. Shuningdek, odamzod tarixida birinchi bor iste‘molchilik boyliklarining asosiy miqdori, shu jumladan, uy-joy, avtomobillar, uy-ro‘zg‘or texnikasi, keyinchalik esa ta‘lim va sog‘liqni saqlash, iste‘mol krediti yordamida bo‘lsa ham, aholining keng qatlamlari uchun ochildi. Eng muhimi, oddiy fuqarolarda haqiqiy tanlash imkoniyati – qaysi tovarlarni va qanday miqdorda iste‘mol qilish imkoniyati paydo bo‘ldi.
Boshqa so‘z bilan aytganda, marketing xaridorga u xohlaydigan narsani ta‘minlab, bunda oqilona narxni belgilab va tovarlarni unga qulay bo‘lgan joyda va kerakli miqdorda xarid qilish imkoniyatini berish orqali muvaffaqiyatga erishish mumkinligiga hammani ishontiradi.
Hozirgi zamon marketing adabiyotlarida marketingning juda ko‘p ta‘riflari beriladi. Ulardan eng muhimlari quyidagilar: ―Marketing - firma tadbirkorlik faoliyatining hamma tomonlarini boshqarish jarayonidir‖, ―Marketing - raqobat sharoitida firmaning strategiyasi va taktikasini belgilaydigan zamonaviy biznes falsafasidir‖. Marketing - malakali bozor qatnashchilarining asosiy tartib intizomlaridan biridir. Ular bozorni qanday qilib tasvirlash, qanday qilib uni segmentlarga bo‘lish, maqsadli bozor doirasida iste‘molchilarning ehtiyojlari va talablarini baholash, bozorda kerakli bo‘lgan iste‘mol xususiyatlari bo‘lgan tovarni yaratish va sinashni, narx vositasida tovarning qimmatliligi g‘oyasini iste‘molchilarga yetkazishni, tovar hammaga qulay bo‘lishi va yaxshi tanilishi uchun tajribali vositachilarni tanlashni, iste‘molchilar tovarni tanishlari va uni olish ishtiyoqida bo‘lishlari uchun tovarni reklama qilish va siljitishni bilishi kerak. Bozorning malakali qatnashchisi, albatta, keng bilimga va ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak.
Tovar ishlab chiqaruvchilarning marketing faoliyati tajribasi quyidagi holatlarni ifodalashga imkon beradi:
-Marketing faoliyatiga o‘tish avtomatik tarzda ro‘y berishi mumkin emas. Masalan ko‘pchilik O‘zbekiston korxonalari juda katta tayyorgarlik ishlariga muhtoj.
-marketing uslublari asosida ishlarni amalga oshirishning yagona universal sxemasi mavjud emas. Marketing yo‘nalishi va mohiyati korxonaning faoliyati xususiyatlariga, uning ichki imkoniyatlari va u faoliyat ko‘rsatayotgan tashqi sharoitlarga bog‘liq holda belgilanadi.

• 
  tovarning bozor muvaffaqiyatini ta‘minlash bo‘yicha faqatgina uni sotish bo‘yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlar, odatda, chegaralangan natijalarga olib keladi. Shuning uchun korxonaning istiqbolli tovarlarni yaratish bo‘yicha g‘oyalarni to‘plashdan tortib bozor imkoniyatlarini yo‘qotgan tovarlarni o‘z vaqtida ishlab chiqarishdan olishgacha bo‘lgan butun faoliyati marketingga bo‘ysundirilgan bo‘lishi kerak.
  
• 
  marketing yuqori malakali xodimlar shtatini talab qiladi. Fikrlamaydigan ijro etuvchilar o‘rniga ijodiy yondashadigan, qo‘yilgan vazifalarni yechishning eng samarali yo‘llarini izlashga yo‘naltirilgan tadbirkor kishilar kerak.
  

-marketing tovar ishlab chiqaruvchilarga bozorga mo‘ljallangan xattiharakatlarning aniq istiqbolini beradi, ushbu xatti-harakatlarga maqsadli va muvofiqlashtirilgan tus berishga imkon yaratadi.
Mijozlar bilan munosabatlar qurish va ular uchun qiymat yaratish bugungi kunda juda mihimdir. Keskin texnologik o`zgarishlar va iqtisodiy, ijtimoiy va atrof-muhit muammolariga yuz tutayotgan mijozlar ehtiyotkorlik bilan xarj qilishmoqda va brendlar bilan munosabatlarini qaytadan baholab chiqishmoqda.
Marketing biznes faoliyatining boshqa funktsiyalaridan farqli o‘laroq, asosan iste`molchilarga aloqador masalalar bilan shug‘ullanadi. Biz ushbu kurs davomida marketingning chuqurroq va kengroq tushunchasini bilib olamiz, ammo hozir biz uni sodda qilib tushuntiradigan bo‘lsak, marketing-bu iste‘molchilar bilan munosabatlarni samarali boshqarishdir. Marketingning maqsadi bir tomondan yuqori darajadagi qiymatni taklif qilgan holda yangi iste‘molchilarni jalb etish, ikkinchi tomondan esa ehtiyojlarni qondish orqali mavjud iste‘molchilarni saqlab qolish hamda ularni sonini oshirib borishdan iboratdir.
Masalan, ―McDonald`s‖ ―Menga bu yoqadi‖ shiorini mijozlar uchun tanavul qiladigan dunyodagi eng yaxshi joy bo`lishini e`tirof etgan holda amalga oshiradi. Va bu unga atrofdagi to`rta raqiblarini bozor ulushini birlashtirganda ham, to`rt marta ko`p bozor ulushini berdi. ―Wallmart‖ ―Pulingizni tejang va yaxshi yashang‖ degan vadasini amalga oshirish orqali dunyodagi eng katta chakana savdo tarmog`i va eng katta kompaniyaga aylandi.
Bugungi kunda marketing har qanday faoliyat yurituvchi sub‘ektlar muvafaqqiyati uchun juda muhimdir. Marketingdan nafaqat biznes kompaniyalari, balki notijorat tashkilotlari ya‘ni ta‘lim hamda sog‘liqni saqlash muassasalari, muzeylar va xatto diniy muassasalar faoliyatida ham foydalanilmoqda.
Uyda, maktabda, ishda, o`ynaydigan joyingizda, hullas siz bajarayotgan barcha ishingizda marketingni ko`rasiz. Marketing hali tasodifiy nigohlarni uchratishdan ko`ra ko`proq ishni amalga oshirishga to`g`ri keladi. Buning ortida, sizning xaridingiz va e`tiboringiz uchun raqobatlashayotgan odamlar va faoliyatlarning massiv tarmog`i joy olgan. Ushbu kitob, sizga marketingning asosiy tushunchalari bilan to`liq tanishtiradi. Bu bobni biz marketing va marketing jarayonini aniqlash bilan boshlaymiz.
Ko`pchilik marketingni faqat sotish va reklamadan iborat deb biladi. Biz har kuni televidensiya reklamalri, kataloglar, sotuv qo`ng`iroqlari, va elektron pochta jo`natmalari hujumiga duch kelamiz. Biroq, sotish va reklama marketing ayzbergining suv ustidagi qismigina holos.
Bugun marketing ―chaqirish va sotish‖ga asoslangan eskicha qarashlar orqali sotuvni amalga oshirish emas balki, iste‘molchilarni ehtiyojini qondirishni asos qilib olgan yangicha qarash sifatida talqin etilishi kerak. Agar marketologlar iste‘molchi ehtiyojlarini tushunishsa, yuqori darajadagi iste`mol qiymatini beradigan tovar va xizmatlarni yaratishsa, narxlarni to‘g‘ri belgilashsa, hamda yetkazib berish va taqsimlash funktsiyalarini samralai amalga oshirishsa, tovarlar oson sotiladi. Piter Druker ―Marketingning maqsadi bu sotishni keraksiz faoliyatga aylantirishdir‖ deb tushuntiradi. Sotish va reklama marketing miksining qismigina holos. Marketing miksi-bu mijozlar ehtiyojini qondirish va ular bilan munosabatlar qurishda birgalikda ishlaydigan marketing elementlaridir.

1-rasm. Zamonaviy marketing tizimi²

Marketing samarali mijoz munosabatlarini qurish uchun bozorni boshqarishni anglatadi. Biroq, bu munosabatlarni shakllantirish ko`p mehnatni talab etadi. Sotuvchilar haridorlarni qidirib topishlari, ularning ehtiyojarini aniqlashlari, yaxshi bozor taklifini loyihalashlari, ularga narx belgilashlari, ularni targ`ib qilishlari va saqlash hamda yetkazib berishlari kerak. Biz odatda marketingni sotuvchilar tomonidan amalga oshiriladi deb o`ylasak ham, haridorlar ham marketing faoliyatini olib borishadi. Iste`molchilar mahsulotlarni qidirishganda, zarur axborotni olish uchun kompaniyalar bilan muloqot qilishganda va harid qilishganda marketing faoliyatini beixtiyor amalga oshirishadi.
Marketing maqsadi ishlab chiqarishni xaridor ehtiyojiga moslashtirib, talab va taklifni muvozanatiga erishgan holda uni tashkil etgan narx, tashkilotlarga yuqori foyda keltirishdir. Bunga erishish uchun marketing quyidagi muhim fazifalarni hal etishi lozim.