Kredit tarixi va uning hozirgi zamondagi ahamiyati Xozirgi zamonda kredit tushunchasi va uning shakllari Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida kredit ta’minoti bilan bog‘liq muammolar

Ta’minotning ikkilamchi shakllarini sifatini baholash

Kredit ta’minoti shakli	YUtuqlar	Kamchiliklar	Sifat reytingi ballda	Kreditning maksimal summasi ta’minotga nisbatan
1 Ipoteka	narxning barqarorligi; ko‘p marta foydalanish mumkinligi; saqlanishini nazorat qilish osonligi; garov beruvchi tomonidan ishlatilish imkoniyati	notarial tasdik uchun qilinadigan yuqori xarajatlar baholashning qiyinligi	3	60-80%
2 Kredit bergan bankda mavjud bo‘lgan qo‘yilma-larning garovi	kam xarajatlar; yuqori likvid ta’minoti	Solik huquqi bilan bog‘liq muammolar bo‘lishi mumkin.	3	100%
3 Kafillik (kafolat)	kafillik haqida yozma bitim kam xarajatlar javobgarlikda 2-shaxsning ishtiroki	Kafilning kreditga layoqatliligini tekshirishda muammo bo‘lishi mumkin	2	Kafilning kreditga layoqatliligiga ko‘ra 100% gacha
Kredit ta’minoti shakli	YUtuqlar	Kamchiliklar	Sifat reytingi ballda	Kreditning maksimal summasi ta’mingotga nisbatan %
4 O‘immatli qog‘ozlar garovi	kam xarajatlar narxlar o‘zgarishiini nazorat qilishni qulayligi realizatsiyanig osonligi	Bozor narxi tusatdan tushib ketishi mumkin	2	Aksiyalar 50-60% ishonchli foiz keltiradigan qimmatli qog‘ozlar 70-80%
5Mol etkazish yoki xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha talablarni o‘tkazish	kam xarajatlar ochiq sessiyada tez foydalanish	nazoratning intensivligi soliq bilan bog‘liq muammolar	1	20-40%
6 Mulkka egalik qilish huquqini o‘tkazish	kam xarajatlar likvidligi yuqori bo‘lganda–tez sotilishi mumkinligi.	baholash muammolari nazorat qilish muammolari sudga murojaat qilishdan foylanish	1	20-50%

Yuqori samaradorlikni anglatadigan eng yuqori ballga ega bo‘lgan ta’minot shakllari ipoteka va depozit quyilmalarining garovi hisoblanadi Bu holatlarda kreditning maksimal chegarasi ham yuqori SHu bilan birga, ipotekani baholashning qiyinligi kreditning maksimal summasini biroz tushishiga sabab bo‘ladi
Kafillik (kafolat) va qimmatli qog‘ozlar garoviga nisbatan past ball olingan Kafilning kreditga layoqatliligi yuqori bo‘lganda kredit summasi 100% shubhali bo‘lganda esa kafillik shartnomasi yoki kafolat xatidagi summaga nisbatan kamroq belgilanishi mumkin
O‘zbekiston Respublikasining “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi O‘onunida ko‘rsatib o‘tilganidek tijorat banklari jismoniy va huquqiy shaxslarning mablag‘larini haq to‘lash asosida turli omonatlar va depozitlarga jalb qilishlari omonat va depozitlar uchun to‘lanadigan foizlarning o‘rnini qoplash uchun ularni kreditlarga qimmatli qog‘ozlarga va investitsiyalarga joylashtirishlari hamda daromad olishlari kerak Kredit berish chog‘ida banklar ta’minlanganlik haq to‘lash aniq maqsadga qaratilganlik qaytarib berish muddatlilik qoidalariga amal qilishlari shart Eng avvalo ta’minlanganlik asosida kreditning berilishi kreditning bankka qaytib kelishi uchun sharoit yaratish mumkinligini e’tiborga olmoq lozim
Moliyaviy jihatdan eng barqaror xizmat ko‘rsatadigan bank bilan ishonchli munosabatlarga erishgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga beriladigan ishonchli kredit bu hisobga kirmaydi Ta’minlashning asosiy turlari mol-mulkni va qimmatbaho qog‘ozlarni garovga qo‘yish hamda kafolatlardan iboratdir Kredit bo‘yicha olingan ta’minlanganlik (garov mol-mulk va boshqalar) kredit summasi va u bo‘yicha foiz stavkalarini to‘lashga etarli bo‘lgandagina kredit ta’minlangan deb baholanishi mumkin Olingan kredit mablag‘lari korxonada ishlab chiqarish zahirasi tugallanmagan ishlab chiqarish yoki tayyor mahsulot hamda mavjud moddiy boyliklarni ta’minlash uchun beriladi Garov sharti bilan beriladigan kreditni rasmiylashtiradigan vaqtida tijorat banki qarz oluvchi bilan yozma shartnoma tuzadi SHartnomada garov turi va uning bahosi mohiyati miqdori va garov bilan ta’minlanadigan majburiyatning bajarilish muddati hamda mol-mulk taraflarning kaysi birida ekanligini ko‘rsatilishi shart Bu shartnoma notarial tasdiklangan va adliya idoralarida ruyxatga olingan bo‘lishi kerak Mol-mulkni garovga qo‘yish qarz oluvchi mablag‘lari hisobidan sug‘urta idoralarida sug‘urtalab quyilishi shart
Agar kredit oluvchi kreditni o‘z vaqtida qaytara olmasa u holda garovni sotish choralari ko‘riladi kredit miqdori odatda garovga qo‘yiladigan mulk qiymatining 50 %idan 80 foizigacha miqdorida beriladi
SHu o‘rinda ta’minotining asosiy turlarini kayd etish lozimdir YA’ni ular:

15. 
    O‘immatli qog‘ozlar va mol-mulk garovi;
    
16. 
    Uchinchi shaxsning kafilligi;
    
17. 
    “O‘zbekinvest” “O‘zagrosug‘urta” “Kafolat” va “Madad” sug‘urta kompaniyalari “O‘zgosstraxnadzor” litsenziyasiga ega bo‘lgan kreditni to‘lay olmaslik riskini sug‘urta qiladigan sug‘urta polislaridir
    

Hozirgi paytda tijorat banklari garov kafillik yoki sug‘urta shartnomalarini kredit shartnomasini tuzgandan keyin rasmiylashtiradilar Lekin shartnomani kredit qaytishini kafolatlovchi hujjatlar taqdim etilganidan keyingina kuchga kirishi maqsadga muvofiq deb hisoblanishi mumkin
O‘uyidagi jadval orqali garovni baholash prinsiplarini ko‘rishimiz mumkin