Kreditning zarurligi funksiyalari, turlari va shakllari

VIII) davlat budjeti defitsitini qoplash maqsadida beriladigan kreditlar.
Uzoq davrlardan buyon kreditning quyidagi turlari qo‘llanilib kelinmoqda:

1. 
   Qisqa muddatli kreditlash;
   
2. 
   Uzoq muddatli kreditlash.
   

Qisqa muddatli kreditlashda kreditlar bir necha oylardan bir yilgacha bo‘lgan muddatga beriladi. Bu turdagi kreditlar ishlab chiqarish aylanma fondlari va muomala fondlarining doiraviy aylanishining uzluksizligini ta’minlaydi. Bizga malumki, aylanma fondlarning doiraviy aylanishi deyarli barcha ishlab chiqarish sohalarida bir yil va undan kamroq vaqt davom qiladi. Bir yil fondlar aylanishining tabiiy o‘lchovi sifatida xizmat qiladi. SHuning uchun ham, bir yil qisqa va uzoq muddatli kreditlashning chegarasi bo‘lib xizmat qiladi.
Kreditning quyidagi mustaqil shakllari bor: Bank krediti; Tijorat keriditi; Davlat krediti; Ipoteka krediti; Iste’mol krediti; Sindinsiyali kredit; Xalqaro kredit.
I. Bank krediti banklar tomonidan pul shaklida beriladigan kredit bo‘lib ssuda deyiladi.
Pulning yuqori likvidli aktiv ekanligi va bank tizimining uzoq muddatli rivojlanish bosqichini bosib o‘tganligi bank kreditini asosiy kredit shakliga aylantirishga muhim omil bo‘ldi. Tijorat banklari kreditining bahosi ssuda kapitali bozorida shaklllanadi.
Kreditning bahosi qanchalik yuqori bo‘lsa, unga bo‘lgan talab shunchalik kam bo‘ladi. SHu sababli Markaziy banklar va hukumatlar iqtisodiyotda yo‘naltirilayotgan kreditlar hajmini oshirish maqsadida kredtilarning past va barqaror foiz stavkasini saqlab qolishga harakat qiladilar. Lekin masalaning ikkinchi tomoni ham bor, kreditlarning foiz stavkasi qanchalik past bo‘lsa, unga bo‘lgan talabning oshishiga olib keladi natijada muomaladagi pul miqdori oshishiga sabab bo‘ladi va oqibatda bu inflatsiya darajasining oshiradi.
Bank krediti rivojlanishini belgilovchi keyingi omil banklarning resurs ta’minotidir. Banklarning etarli darajada resurs bazasiga ega bo‘lishi kreditlarga bo‘lgan talabni qondirishga imkon beradi. Bir so‘z bilan aytganda banklarning etarli darajada resurs bazasiga ega bo‘lishi ular mijozlarining moliyaviy darajasiga bog‘liq.
Bank tomonidan beriladigan kreditlarni o‘z vaqtida qaytmasligi oyki kreditlarning qaytish darajasining yuqori ekanligi bank krediti rivojlanishining 3-omili hisoblanadi. 4-omil banklarning kreditlash faoliyatini davlat tomonidan tartibga solib va nazorat qilish tizimining rivojlanganligi bo‘lsa, 5-omil makroiqtisodiy vaziyat va uning o‘zgarishi hisoblanadi.
Kredit tarixini o‘rganishga bag‘ishlangan tarqiqotlarning natijalari ko‘rsatdiki., tijorat krediti bank kreditidan oldin paydo bo‘lgan.
Tijorat krediti deganda, hozirgi davrda tovarlarni to‘lov muddatini kechiktirish asosida soitylishiga aytiladi.
Tijorat kreditining obekti tovar hisoblanadi.
Lekin tijorat krediti dastlab paydo mbo‘lgan davrda tovarlarni kreditga sotishdan tashqari mulkni ijaraga berish ham tijorat krediti hisoblangan. Tijorat kreditining ma’lum qismi veksel bilan rasmiylashtiriladi.
Tijorat krediti bank krediti kabi ommalashmagan bo‘lsa ham u hamon kredit mustaqil shakli sifatida saqlanib qolgan. Bu esa quyidagi sabablar bilan izohlanadi:

1. 
   Tijorat kreditining foizi ko‘pincha bank krediti foizidan past bo‘ladi;
   
2. 
   Har qanday xo‘jalik yurituvchi subekt ham bank krediti ololmaydi. Bu toifa mijozlar uchun tijorat kreditidan foydalanish zaruriyat bo‘lib qoladi;
   
3. 
   Tijorat veksellari moliyaviy instrument sifatida amaliyotda keng qo‘llaniladi. Ularni bankka topshirib kredit olish mumkin.