Kristalldagi nuqsonlar va ularning turlari

Atom nuqsonlarga quyidagi nuqsonlar kiradi: panjara tugunlaridagi bo’shliqlar - vakansiyalar (SHottki nuqsonlari), tugunlar orasidagi ortiqcha atom (Frenkel nuqsoni), panjara tugunidagi begona-kirishma (primes) atom, tugunlar orasidagi suqilma (asosiy atom radiusidan kichik radiusli) atom.

• Atom nuqsonlarga quyidagi nuqsonlar kiradi: panjara tugunlaridagi bo’shliqlar - vakansiyalar (SHottki nuqsonlari), tugunlar orasidagi ortiqcha atom (Frenkel nuqsoni), panjara tugunidagi begona-kirishma (primes) atom, tugunlar orasidagi suqilma (asosiy atom radiusidan kichik radiusli) atom.
•  

a: A-bo’sh tugun (bo’shliq yoki vakansiya), V-tugunlar orasidagi atom, C - panjara tugunidagi begona atom-kirishma, D- tugunlar orasidagi suqilma (asosiy atom radiusidan kichik radiusli) atom. b - nuqson komplekslari va klaster.

1, a-rasm. Kristall panjarada vakansiya yoki SHottki nuqsoni

1, a-rasm. Kristall panjarada vakansiya yoki SHottki nuqsoni

1, b-rasm. Kristall panjarada tugunlararo atom

1, v-rasm. Kristall panjarada atomlarning joylashishi:
1-tugunlar; 2-tugunlararo kirishma atomlar
1, g-rasm. Kristall panjaraning nuqtaviy nuqsoni:
1-tugunlararo kirishma atom; 2-tugundagi kirishma atom
 

Nuqsonlarni o’lchamlar jixatidan sinflarga ajratganda bir o’lchovli (chizigiy) nuqsonlar aytib o’tilgan edi, bu nuqsonlarning o’lchamlari ikki yo’nalishda juda kichik va uchinchi yo’nalishda xar qancha uzun bo’lishi mumkin. Bunday nuqsonlarni dislokatsiyalar deyiladi. Dislokatsiya yoki dislokatsiya chizig’i deb kristalning siljigan soxasini siljimagan soxasidan ajratib turuvchi chiziqqa aytiladi. Qattiq jismlarda bosim ostida ishlov berish cho’zish, bolg’alash, siqish dislokatsiyalar ‘aydo bo’lishiga olib keladi. Bundan tashqari Kristal boshqa moddadan yasalgan taglik bilan kontaktlashganda nomoslik dislokatsiyalari paydo bo’ladi. Bunday dislokatsiyalar yarimo’tkazgich getero’tuzilmalarni epitaksiya usulida o’stirishda kata o’rin tutadi.

• Nuqsonlarni o’lchamlar jixatidan sinflarga ajratganda bir o’lchovli (chizigiy) nuqsonlar aytib o’tilgan edi, bu nuqsonlarning o’lchamlari ikki yo’nalishda juda kichik va uchinchi yo’nalishda xar qancha uzun bo’lishi mumkin. Bunday nuqsonlarni dislokatsiyalar deyiladi. Dislokatsiya yoki dislokatsiya chizig’i deb kristalning siljigan soxasini siljimagan soxasidan ajratib turuvchi chiziqqa aytiladi. Qattiq jismlarda bosim ostida ishlov berish cho’zish, bolg’alash, siqish dislokatsiyalar ‘aydo bo’lishiga olib keladi. Bundan tashqari Kristal boshqa moddadan yasalgan taglik bilan kontaktlashganda nomoslik dislokatsiyalari paydo bo’ladi. Bunday dislokatsiyalar yarimo’tkazgich getero’tuzilmalarni epitaksiya usulida o’stirishda kata o’rin tutadi.