Культура каменного века Центральной Ферганы
Yüklə 1,8 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- opalda
- II, III, XVI, Achchik
|
Ж/ / /'// /
// X 7/ х Z / /Xх ///// // Х7 / /7 'X/'///х х 7/77// / X /XX//X х Х/ХХЖХХ/ X 7 / 7 7/77/ / 7 7 7 / 7 V/ /7 77 / 7// 7/ /7/77 / 77 XX/ /77/ / / /7//7У/////7 7 7 7/Х/ //7 7/ Х/Х /7 7/ /7 Х///7 77/7 /7 7X7 ///// К/ /7 /X/ХЖ/ /Л К/7/XXXX //Х7Х77 Р ХУХУХ/Х/У/ /7 7 С /УХХХ/ / /X У// ХХХ/ Х/ХХХ/ 7 / Xfc/XX / 7У7/УХХ X //Х/ХХ/ // 7/7/хХ X/ /Х/Х/Х ХХХЖ /7 / 77 7//Х//7У7/ X / / 7X7 7 77///X///7 7/77 7 7 / • ■ ■■ X 7 //7/Х/Х'ХХ// \77j// /7 /—/ /XX 7 /х z 77 □-* И-г КИ / - - Планиграфия находок расщеплен- ного камня на местонахождении Ит- так-кала 1 Условные обозначения: 1 — нет находок; 2 — 1—2 находки; 3 — 3^5 находок: 4 — от 5 до Н находок растепленного камня. площади находками каменной индустрии, отражая картину, характерную в целом для цен- тральноферганских местона- хождений. На каждом из них собирался весь залегающий на поверхности материал расщеп- ленных кремнистых пород. Не- обходимость полных сборов обусловлена тем, что в Цент- ральной Фергане отсутствуют собственные источники кремне- вого сырья и все предметы из кремнистых пород появились здесь благодаря деятельности человека. Ограниченность име- ющихся в нашем распоряже- нии источников не позволяет пренебрегать и такими груп- пами предметов, как осколку чешуйкщ кусочки кремнистых пород. Именно с целью полу- чения возможно более полных коллекций сборы на каждом местонахождении поизводи- лись длительное в^м^ пока попадались сериГшые находки. Однако следует отметить что повторные, через год-два сбо- ры на том же местонахожде- нии обязательно давали но- вую серию находок. Большое количество местонахождений обработаиныо подобным обра- зом, сеоьшость полученного материалн позволяют сбнта- вить относительно п^бную типологизацию корплексов, выявить признаки хонологи- ческие п имеющие локальное uyqu h u ^ t ^ va ^. These o t anials are quite suitable for quantitative s ^ n ^ o , statistical analysis , and they do not 1 < o _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ . toiakhizhdeii y, m u ll r o s a ning oldingi shakllari 1 9 63 — 1964 yillar to'plamlari materiallariga ko'ra . katta maydonlardan ( Magyar viloyatida sssbsaas ), dalada "saralangan", bu , xususan, kollektsiyalarda pichoqlar ustidagi pichoqlarning ustunligini tushuntiradi. Biz to'plagan umumiy joylar umumiy xaritada 1 : 100 000 masshtabda chizilgan ( 2 - rasm). Turli tergovchilar tomonidan turli yillarda o'rganilgan joylarni aniqlash mumkin bo'lganligi sababli , barcha joylarni aniq xaritalash bir qator hollarda qiyin . Saytlarning tabiatini hisobga olgan holda, ularning ma'lumotlarini informatsion tahlil qilishning asosiy usuli - o turini ishlab chiqish . eoglezatsli tosh inventarizatsiyasi . Tosh sanoatining boshqa tadqiqot usullari ham qo'llaniladi. Mahalliy materiallarni miqdoriy tipologik tahlil qilish uchun mezolit majmualaridan tosh artefaktlarning nomenklatura ro'yxati (turi-ro'yxati) ishlab chiqilgan (112- bet ) va uning asosida, ba'zi qo'shimchalar bilan , oxirigacha bo'lgan inventar madaniyatlarning tip - ro'yxati ishlab chiqilgan. mezolitning - neolitning boshlanishi ( 11 5 -bet ) . Ma'lumki, har qanday ob'ektlarning tasnifi ob'ektiv ravishda mavjud bo'lgan haqiqatni - manbalarning xilma -xilligini va ularning o'zaro bog'liqligini aks ettirishi kerak (qarang, masalan: Mostepaaeako , 1972 ) . Manbalarni tasniflash va tizimlashtirish arxeologik materialdagi qonuniyatlarni ochib beradi , ular bevosita empirik asosga ega. Bularga zasd - ndmeraokti kiradi , ular asosida tosh davri turli madaniyatlarning tosh qurollari tasnifi amalga oshiriladi. Uning oqilona tipologiyasi faqat uni tavsiflovchi ma'lum barqaror xususiyatlarni aniqlash va vaqt o'tishi bilan ushbu xususiyatlarning namoyon bo'lishidagi o'zgarishlarni tahlil qilish asosida empirik tarzda ishlab chiqilishi mumkin. Bir qator hollarda, tipometrik ma'lumotlar ham ahamiyatli bo'lib , mahsulotlarning o'lchamlarining o'zgaruvchanligidagi ba'zi qonuniyatlarni ko'rsatadi (birinchi navbatda , lamel blankalar), shuningdek miqdoriy nisbat bo'yicha ma'lumotlar ! joy tarkibida turli xil toshlardan yasalgan buyumlar - yurish. Markaziy y ^ sfergan joylashuvi mahsulotlari ! 4 xil xomashyodan tayyorlangan: 1) rangli qora chaqmoqtosh, yarim shaffof , qizil, yashil tepalar, 2) och kulrang, kamroq pushti rangli !lII tto -kremniyli jinslar, 3) yangi turdagi shaffof opalda . , 4) qorong'u, shaffof bo'lmagan glallstdgd shist 2. MEZOLIT MARKAZIY FARG'ONA birinchi marta Markaziy Fargʻonaning ayrim joylarining mezolit davri haqida oʻz fikrini bildirgan. Yu. A. Zadneprov tomonidan to'plangan materiallarni nashr qilishda ^ uni, u “Nisbatan xronologiyada butun Fargʻona majmuasini taxminiy ravishda mezolitning oxiri – neolitning boshiga , baʼzi nuqtalarini esa (masalan, II, III, XVI, Achchik - Koʻl) katta arxaizmga ega boʻlganligi uchun , deb yozgan edi. mezolitga» (Korobkova, 1 9 69, 1 42-betlar) . Shu bilan birga , mavjud materiallar miqdori juda oz edi va mezolit va mezolitning oxiri - neolitning boshiga tegishli bo'lgan komplekslar o'rtasidagi inventarizatsiyadagi farqlarni shakllantirishga imkon bermadi . Xuddi shu ishda mavjud materiallarni ko'rsatib , G. F. Korobkova quyidagi xulosaga keldi; “ Materiallar tavsifidan koʻrinib turibdiki , barcha Fargʻona yodgorliklarida bir xil xomashyo, tosh yorish va buyumlarni bezashning yagona texnikasi, ayrim istisnolardan tashqari , umumiy asboblar majmuasini koʻrasiz. Bularning barchasi Markaziy Fargʻona yodgorliklarini Fargʻona deb atash mumkin boʻlgan yagona madaniy - xronologik majmuaga kiritish imkonini beradi ” (Korobkova, 1 9 69, 1 40 -bet ) . G.F.Korobkova taʼkidlaganidek , Magyar qishlogʻining janubi - gʻarbida joylashgan II bandda 77 ta tosh buyumlar topilgan : shulardan 12 ta boʻlak, 9 ta oʻzak va ularning boʻlaklari , shu jumladan qalam shaklidagi oʻzaklar, 40 ga yaqin mikroplastinka va plitalar. o'rta o'lchamli, 2 chisel shaklidagi ob'ektlar, ikki tomonlama ishlov berish va yumaloq asosli bodom shaklidagi strelka uchlarining 2 bo'lagi, 2 geometrik ob'ekt - katta , bir oz assimetrik trapesiya va past cho'zilgan segmentning bo'lagi. III uchastkada ( Bahroboddan 10-12 km janubi -g'arbda joylashgan ) 358 ta narsa, jumladan 49 ta bo'lak, 66 ta o'zak, 222 ta pichoq va mikropichoqlar to'plangan . G. F. Korobkova ushbu bandga nisbatan ta'kidlaganidek , " nisbatan ko'p sonli yadrolar, ishlab chiqarish chiqindilari va har xil o'lcham va shakldagi plitalar ! bu nuqta asboblar ishlab chiqarish ustaxonasi bo'lib xizmat qilgan deb taxmin qilishga imkon beradi . Ikkinchisi ham hozirgi m taqdim etiladi! to'plamlar, lekin ularning soni ahamiyatsiz» ( Korobk ova , 1 9 69 , 1 3^ 4 -bet ) . Asboblar orasida bir nechta qirg'ichlar bor edi: ov, jumladan, arxaik, bo'ylama qirralari retushlangan qo'sh uchli qirg'ich, qirg'ich, teshuvchi, keski shaklidagi asbob va boshqalar. XVI nuqtada 94 topilma, jumladan 14 o'z, 30 otshepov va 41 p l astin. Bir nechta asboblar orasida - - burg'ulash, bir nechta qirg'ichlar (va izlash bilan belgilanadigan kesgich - o in - shtapel ), 4 ta shtapel. G.F.Korobkova ushbu to‘plam tavsifida “to‘plamlar... Farg‘ona majmuasi uchun umumiy bo‘lgan, tashqi ko‘rinishi va tarkibi bo‘yicha inventar - ustaxona buyumlariga o‘xshash material berilganligini” alohida ta’kidlagan (Korobkova, 1969 , 1 39 - bet). ) . Achchik-ko'l uchastkasi materiallarini tavsiflashga faqat kichik bir paragraf bag'ishlangan : "Bu joy yuqorida tavsiflangan ikkita ob'ekt materiallari bilan deyarli to'liq o'xshashlikni ko'rsatadi ( III nuqta va Kurdjun - kul.— V.T. ) . To'plamda 138 ta element mavjud . Ulardan yadro - 18 nusxa. Pov - 60, retushsiz plitalar - 24, retush bilan - 18 nusxa . Yuqoridagi faktlar bu joy asbob-uskunalar ishlab chiqarish ustaxonasi boʻlib ham xizmat qilgan , deyishga asos boʻladi . Ikkinchisi matkaplar - 3 ta namunalar, qirg'ichlar - 2 ta namunalar, bir uchida trimli katta keski shaklidagi asboblar - 2 ta namunalar, yoriqlar ustidagi qirg'ichlar va o'ymakorlar - qirqish pichoqlari - 3 ta namunalar bilan ifodalanadi. ( Korobkova , 1 96 9, 1 36 -bet ) . avvalgi, to'g'ri mezolit guruhiga tegishli bo'lgan joylardagi materiallar miqdori juda oz bo'lib, uni boshqa markazlar materiallaridan ajratib ko'rsatishga imkon bermadi . lnofergansk . x joy. Aytish mumkinki, II, 111 , XVI, Achchik - kul nuqtalari “sof komplekslar” emas. Bizning fikrimizcha , ushbu to'plamlarning har birida mezolit davri artefaktlarining kichik guruhi mavjud ( ularning mavjudligi G.F. Korobova tomonidan aniqlangan ) , e.Neolit davridagi topilmalar turli joylardagi materiallar o'rtasidagi miqdoriy ^ farqlarni to'liq tekislaydi . Ko'rinib turibdiki , daladan olingan materiallar saralanishga duchor bo'lgan -bu to'plamlardagi yoriqlar va yadrolarning taxminan teng sonini tushuntiradi va hokazo . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ bu guruhlarning mezolit va neolit komplekslariga tegishliligi ^ matr va a / c x cb o r ovda kuzatilmagan Yu . A. Z adnep roesky . To'plamning aksariyati Yaskogo Soaranoning orqa qismidan . _ _ _ _ Shubhasiz, keng maydon bilan ^^. uy va ularning tarkibiga kiritilgan topilmalar mavjudligini tushuntiradi . _ _ ^ qozon - elm ( Madya ranami yaqinida va ^ ( i 9-1970 ) da mezolit va siyosiy davrga tegishli 18 ta joy qayd etilgan . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ onn eobea and otannye arrowheads . _ Yuqorida aytilganlar o'tmishdoshlarning xizmatlarini qandaydir tarzda kamaytirish uchun mo'ljallanmagan . Ju _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ faqat aniqlangan . Shu bilan birga, aniq materiallarni tahlilga jalb qilishda biz ularni dalada saralashning "tozalik" darajasini va hokazolarni hisobga olishimiz kerak . Markaziy Farg‘onaning mezolit davri masalasiga to‘xtalib o‘tgan . G. F. Korobkova ' ■ (1722 ) " Tosh sanoatini o'rganish va madaniyatlar va mahalliy variantlarni aniqlash muammosi (Mahalliy Osiyoning mezolit va neolit davri materiallari asosida ) " maqolasida: sanoat varianti: sanoat. tekisliklari (II, III, XVI, Achchiqkoʻl nuqtalari) va gʻor majmualari ( Obishgʻr, I, V, Toshqoʻmir). Pasttekislik sanoati faqat mikrolitik parchalanish texnikasi bilan tavsiflanadi - oddiy yoki mikrolitik yoriqlar , kamroq tez-tez o'rta pichoqlar va yoriqlar. Dizayn texnikasi uchun , bir yoki ikkita o'ng qirralarning bo'ylab kichik odestoesaaaia chekka retushi, nanoteanai ko'rsatkichidir. Rötuşlangan uzunlamasına pichoqlari bo'lgan katta pichoqlar ustidagi maxsus uchi qirg'ichlar , tirgak shaklidagi va tik ishlaydigan qirrali katta massiv yoriqlar , kichik qirg'ichlar, mustahkamlangan narsalar va narsalar , bitta trapesiya va segmentlar , qalam pichoqlari kabi nuqtalar , qalamga o'xshash va tekis o'zaklar. prizmatik shakllar ” (Korobkova, 1E 72 , 49- bet ). Farg‘ona mezolitiga o‘xshash tavsifni G. F. Korobkova “ O‘rta Osiyo mezolit neolitida k ^ lt ^ va mahalliy va ^ antoi muammosi ” ( l ^ Oh qayerda borib , “ o‘ziga xoslik ” degan xulosaga kelgan maqolasida bergan . Farg‘ona mezolit majmuasi bu haqda dunyoda endigina paydo bo‘layotgani haqida gapirishga imkon beradi . ” Shunga o‘xshash pozitsiyalarni uning 1 9 75 ) “ Mezolit va neolit C va Osiyo kunlarining madaniyati va mahalliy variantlari ” maqolasida ifodalagan . _ _ _ _ (on the basis of the materials of the stone mine ) " . with ts , that the Mesolithic monuments of Fergana give two options for iad ustrii — plain and _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ It may be questionable whether Bu ikki guruh yodgorliklari razaos madaniy majmualari , Odaon mezolit va kult bosqichi bosqichlari yoki mahalliy variantlari _ _ . _ _ _ _ _ _ I mezolit davrining kelib chiqishi masalasi G.F.Korobkovaning “ Oʻrta Osiyo mezoliti va uning oʻziga xos xususiyatlari ” nomli umumlashtiruvchi maqolasida koʻrib chiqilib, u V.I.Timofeyevning Ittak-qalʻa kabi yerlarning mezolit davri haqidagi fikrini qoʻllab -quvvatlagan. 1 , 2, Bekobod 3,4, Sho‘rko‘l 1 , 2, Zambar 2, Yangiqadam 21 . Maqolada taʼkidlanganidek: “ Fargʻonaning hududiy va tarixiy-madaniy jihatdan bir guruhi mezolit davriga oid yodgorliklari aniq ajralib turadi . Aslida, bu erda sanoatning ikki turi mavjud . shundan birinchisi Toshkoʻmirning Obishira 1 va V gʻor majmualari bilan bogʻliq boʻlib shartli ravishda o6ishirsklm deb ataladi , ikkinchisi Markaziy Fargʻonaning tekisliklari bilan Fargʻona deb ataladi ... 2, 3, 16-bandlar, Achchik boʻlishi mumkin. Farg‘ona majmuasi -ko‘l, 21-nuqta Yangiqadam, Bekobod 3,4, Sho‘r ko‘l 1 , 2 , Ittak - qal’a 12, Zamorskaya guruhining 2-bandi , Samarqand viloyatidagi Sazagan I va II. Ushbu kompleks katta pichoqlar va yoriqlar elementlari bilan lamelli mikrolitik parchalanish texnikasi bilan tavsiflanadi . Ikkilamchi ishlov berish texnikasida nozik o'tkirlashtiruvchi retush qo'llaniladi . Turli xil qirg'ichlar ustunlik qiladi, shu jumladan lateral qirralari retushlangan, yadrosimon va boshqalar bo'lgan plastinkalardagi so'nggi qirg'ichlar . Noyob buyumlar ko'krak uchlari, trapeziyalar va miniatyura o'lchamdagi segmentlar - taxminan in, chanol tipidagi nuqtalar -poaain bo'lgan yoriqlar sifatida qaralishi kerak. va gravette. Gononachoeki Farg'ona majmuasi mahalliy Ibishirsey guruhi tomon tortiladi, ammo tosh elementi yo'q . Keng va Farg'ona guruhlari ko'p madaniyatli majmualar va , yoki Vaaiannoma va bir madaniyatning bosqichlari bo'lganmi ? Lekin tekis Farg'ona impleksi g'or bilan bir xil rivojlanish chizig'ida bo'lishi mumkin ! va xronologik jihatdan keyinroq pozitsiyani egallaydi» (Korobkova, 1 9 78, 11 2 -bet ) . Olingan materiallar Markaziy Farg'onada mezolit izolyatsiyalanganligini tasdiqladi , bu esa G. F. Kolibkiviy tomonidan aralash komplekslardagi juda kam topilmalar asosida bashorat qilingan . Shu bilan birga, juda ko'p " sof" yig'ilishlar mezolit markaziy lnforanskigining nlpiaigiee ko'rinishiga nokityryo takomillashtirishni olib keladi . Eng ifodalilari joylashgan Markaziy Farg‘onaning g‘arbiy qismidagi yodgorliklardan boshlab , materiallar taqdimotiga o‘tamiz . Mesylatae hududi . _ _ Yodgorliklarning g'arbiy guruhi V. I. Timofeev tomonidan o'rganilganlardan iborat ! 1969 , 1970 _ _ Bekobod 1-4 punktlari, Itmat-eaaa (1 , 2 nuqtalar) va Sho'rko'l (I, 2 nuqtalar) yaqinida, Aeeayeko'l - Yangiqadam yaqinida , 1, 2 -bandlar (Yangi ka to'g'onidagi Aechitkuaskogi kollektor va diliga chorraha yaqinida ) , Aechie - kuai 1 - 7. Joylarning relyefi bir xil: ular dominant bilan bog'langan va gipsli qum relyefida cho'zilgan va SW - SH yo'nalishi bo'yicha bir-biriga parallel . Togʻ tizmalari orasidagi chuqurliklarda koʻpincha oʻzaro bogʻlangan kichik koʻllar ( kattaroqlari Intak - eala va Shoʻrkoʻl ) boʻladi. Intaye-qal'a I manzilgohi O'zSSR Farg'ona viloyati Bekobod Lonaigradst qishlog'idan taxminan besh yarim kilometr shimoli-sharqda, ko'ldan ikki yuz metr g'arbda joylashgan . Itnae-tala, shimoliy itinochnistl uzun qumli tizma ustida. Bekobod 4 posyolkasi xuddi shu qumli tizma bilan chegaralanib , oroldan gʻarbda taxminan bir kilometr janubda joylashgan . Topilmalarning tarqalish maydoni 70 x 35-40 m ga yetdi.Ittae - Kala I o'rnida topilmalarning differentsiatsiyalangan chuqur - kvadrat yig'ish ishlari olib borildi ( tarqatishning eksenel maydoni). bo'lingan tosh 526 2x2 kvadratga bo'lingan ). Butun Markaziy Farg'ona uchun xos bo'lgan topilmalarning miqdoriy taqsimotining umumiy manzarasi ( 3-rasm ) ular bilan hududning ancha zaif to'yinganligini ko'rsatadi . Yoriq va tosh topilmalarining maksimal soni bo'lgan joylarda 15 tadan ko'p bo'lmagan namunalar mavjud edi. 4 m 2 uchun . m soni juda katta bo'lgan ikkita sayt mavjud ! 8 m uzunlikdagi bo'shliq bilan ajratilgan topilmalar itiai sezilarli darajada kam sonli m ! yorilgan tosh topilmalari (3-rasm). Tipologik jihatdan bu hududlardagi topilmalarning tarkibi bir-biridan farq qilmaydi. Ittak-qal'a I to'plamidagi materiallar juda ko'p - sonli. Yopish uchun yadrolar - 16 dona, asosan rangli (qizil, mum rangi, yashil ohanglar, quyuq, o'lchovli) chaqmoqtoshning bo'laklari va bo'laklarida qilingan 3. Ulardan to'qqiztasi bitta platformali , oltitasi ikkita amortizatorli , bittadan 1 gacha , lekin g op . ot. Otshoplarni olib tashlash uchun yadrolarning ketma- ketligi mezolit joylaridan to'plamlar tarkibiga xosdir . “ Fargʻona majmuasi ” ning keyingi joylarida ( Tsontraeiofergʻona madaniyati ) ifodali • yogʻoch kesish chuqurlari asosan kam uchraydi . ' Mikroqatlamlarni olib tashlash uchun yadrolar ^ , shu jumladan katta bo'laklar - 15 nusxa. 4Ularning barchasi yaxshi ishlangan. > -pif to'plamining bir qismi sifatida yadrolar bir tomonlama, mutanosib ravishda qisqartirilgan, o'lchamlari juda kichik ( 1-1,5 X1-1,5 sm ) ( riis 4 , 3 2 , 3 7 ) , dv ikkita piramidal (konusli s x) , qisqartirilgan nisbatlar, eoinya podobnochidnyh va so'nggi qopqoqlar (5 dona . ). Ikkinchisi orasida cho'zilgan, " bayandashevndi nisbatlari" yadrosi, bir tomonlama , frontal veinhyoetn bilan juda tor kibrosayyoralar kontseptsiyasining salbiy tomonlari bilan, ko'ndalang kesimdagi uchburchak, yon qovurg'a bo'ylab chiplar bilan (4-rasm, 24) va massiv, xanjar shaklidagi, qiyshiq zarba platformasi bilan (4-rasm, 20). Qo'shni hududlarga ega ikkita yadro mavjud ^ shakl . 4 , 2 8 ) . Shuni ta'kidlash mumkinki, kollektsiyada pichoqlarni olib tashlash uchun katta yadrolar yo'q, ular hududda to'plangan eng katta pichoqlarga mos keladi . Ularning mavjudligini og'ir chaqmoqtoshdan yasalgan yadro joyidan olingan chip ham ko'rsatadi (uyning diametri izlar va olib tashlangan va keng plitalardan 3 sm ga yaqin ( 4, 29 -rasm ) ) . - Farg'ona o'lkasi) guvohlik beradi. xom ashyo etishmasligiga, shuningdek, ehtimol, ushbu aholi punktida yashash muddatiga. Asboblar orasida qirg'ichlar (54 ta namunalar) ustunlik qiladi 5, so'nggi qirg'ichlar - 23 ta. Qisqa nisbatdagi qirg'ichlarning eng ko'p soni yoriqlardan yasalgan (4-rasm, 11-17 ), ulardan to'rttasi "yuqori shaklli", massiv kesmadagi qalin yoriqlarda (4, 11 , 12 , 24-rasm) . 7 ta cho'zilgan uchi qirg'ichlar mavjud bo'lib, ulardan ikkitasi katta, qo'pol, keng plitalardan yasalgan (4, 19-rasm, Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|