Kundagi dolzarbligi

 
 
 
"Science and Education" Scientific Journal
October 2020 / Volume 1 Issue 7
www.openscience.uz
93

---

RELEVANCE OF THE PRODUCTION OF SYNTHETIC FUEL 
 
Nilufar Saydyaxyoevna Maxmudova 
[e-mail] 
Mamurjon Yangiboevich Khodjiev 
[e-mail] 
Bukhara Engineering Technological Institute 
 
Abstract: 
The world's most prestigious chemical and technological research 
institutes are working to develop the most efficient technological methods for 
obtaining environmentally friendly synthetic fuels. The question of what reactions 
produce the highest quality and pureest synthetic fuel, and how to bring such 
technology to the industrial scale, is one of the most pressing tasks facing chemists 
and engineers today in the field of synthetic fuels. 
Keywords:
naphthalene, methane, ethane, propane, butane, olefins, diolefins, 
acetylene, benzene, toluene, xylenes, ethyl, isopropylbenzene. 
Kirish 
Hozirgi kunda neft va gaz sanoatida bir qancha ko’zga ko’rinadigan ishlar 
amalga oshirilib kelinmoqda. Bunga misol tariqasida 
“Oltin yo‘l GTL”
zavodi barpo 
etilmoqda zavod dunyodagi yetakchi litsenziar kompaniyalar — “Sasol” (JAR), 
“Xaldor Topse” (Daniya) va “Shevron” (AQSH) texnologiyasi asosida barpo 
etilmoqda. Qurilish ishlari bosh pudratchi — Koreya Respublikasining “Hyundai 
Engineering Co. Ltd.” Va “Hyundai Engineering and Construction Co., Ltd”, 
Singapurning “Enter Engineering Pte. Ltd.” kompaniyalari tomonidan olib 
borilmoqda. 
Majmua uchun zarur 11 mingdan ortiq texnologik uskunalar Yaponiya, Janubiy 
Koreya, Singapur, AQSH, Germaniya, Italiya, Xitoy, Rossiya kabi 21 ta davlatdagi 
126 ta zavodda tayyorlanmoqda. 
Loyihaning umumiy qiymati 3,6 milliard $. Uning amalga oshirilishi natijasida 
yiliga 3,6 milliard kub metr gaz chuqur qayta ishlanib, YeVRO-5 standartlariga javob 
beradigan 1,5 million tonna sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqariladi. Bular 311 ming 
tonna aviakerosin, 743 ming tonna dizel yonilg‘isi, 431 ming tonna nafta, 53 ming 
tonna suyultirilgan gazdir. 
Zavodda gazni qayta ishlash orqali 300 $lik mahsulot ishlab chiqariladi. Foyda 
ikki barobar ortadi. Yiliga hisoblaganda, tabiiy gazdan ko‘ra tayyor GTL 
mahsulotlaridan ko‘riladigan qo‘shimcha daromad 576 million $dan oshadi. 
"Science and Education" Scientific Journal
October 2020 / Volume 1 Issue 7
www.openscience.uz
94

---

Ta’kidlanishicha, zavod mahsulotlari hozirda chetdan import qilanayotgan 
xomashyolar o‘rnini qoplaydi. Buning evaziga yiliga neft sotib olishga ketadigan 1 
milliard $dan ortiq valyuta mablag‘lari iqtisod qilinadi. 
Tabiiy gaz
Toza gaz konlarining gazini tabiiy gaz deb nomlash qabul qilingan. Tarkibiy 
qismi bo‘yicha u yo‘ldosh gazlardan anchagina farq qiladi. Tabiiy gazda metanning 
miqdori yo‘ldosh gazdagidan ko‘p bo‘lib, 98% gacha yetishi mumkin; C
2
va ayniqsa, 
C
3
– C
4
uglevodorodlarning miqdori tabiiy gazda, odatda, yuksak emas. Ko‘pgina 
tabiiy gazlarda ko‘proq miqdorda inert gazlar (N
2
,CO
2
) va kamyob gazlar (Ar,He va 
boshqalar) ham mavjud. Аyrim tabiiy gazlarning tarkibi 3a-jadvalda keltirilgan. 
Tabiiy va yo‘ldosh gazlar tarkibiga faqat to‘yingan uglevodorodlar kiradi. 
Gaz holidagi olefinlarning qo‘llanilishi 
Neftkimyo sintezi sanoatida gaz holidagi olefin uglevodorodlardan juda keng 
foydalaniladi. Polietilen, etil spirti, stirol va vinilxlorid olishda etilen ishlatiladi. Uni 
oksidlab atsetaldegid, etilen oksidlari olinadi. Propilen esa polipropilenni va u orqali 
quyi molekular polimer bo‘lmish sintetik yuvish vositalari xomashyosini, izopropil 
spirtini, glitserinlarni ham olishga ishlatiladi. Butilenni asosiy ishlatilish joyi – uni 
sintetik kauchuk uchun eng zarur monomer bo‘lmish butadienga degidrirlash, hamda 
spirtlar ishlab chiqarishdir; uni oksidlab va xlorlab ham qimmatli mahsulotlar olinadi. 
Izobutilen – sintetik kauchuk ishlab chiqarishda monomer hisoblanadi. 
Izoamilenlar ham sintetik kauchuk ishlab chiqarishdagi izopren olishga yo‘naltiriladi.