Kurs ishi mavzu: Barbiturat tuzlar guruh preparatlari tahlili Tekshirdi

1.2. Barbiturat tuzlari preparatlarining ahamiyati

Barbituratlarning tabletka, kapsula, eliksir, ik’eksiya holida, kukun, shamcha va boshqa dori shakllari bor.

“O‘zbekiston respublikasiga giyohvandlik vositali, psixotrop moddalar va prekursorlarni olib kirish, tashish va tranziti to‘g‘ridagi” 2000 yil 31 iyuldagi Vazirlar mahkamasining №293 qaroriga asossan. 13 barbiturat ro‘yoxatga olingan.

2. 
   ro‘yxatga: amobarbital
   
3. 
   ro‘yxatga: allobarbital, barbital, barbital-natriy, butalbital, butobarbital, vinilbital, mefobarbital, pentobarbital, sekbutabarbital, tiopental-natriy, fenobarbital, siklobarbital
   

Hozirgi vaqtda tibbiyotda quyidagi barbituratlar qo‘llanilmoqda: barbital, fenobarbital, geksenal, barbamil, etaminal, benzonal, butobarbital.

Barcha barbituratlar (tiopental natriydan tashqari) qattiq kristall moddalar bo‘lib, hid siz, achchiq ta’mli, efirda yaxshi, xloroform va spirtda yomonroq, suvda esa yomon eriydi. Barbituratlar yuqori xaroratda quruq xaydaladi. Olingan sublimat kristallari esa ayrim barbituratlar uchun xarakterli bo‘ladi.

Bu moddalarni farmakologik tasiri bo‘yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi

(1-jadval).

1.2.1.Barbituratlarning uxlatuvchi ta’siriga ko‘ra guruhlanishi

Uzoq ta’sir etuvchilar	O‘rtacha ta’sir etuvchilar	Qisqa ta’sir Etuvchilar
Barbital	Barbamil	Geksenal
Fenobarbital	etaminal	Butobarbital

Barbituratlar zaharli bo‘lishiga qaramasdan tibbiyotda ishlatiladi va zaharlanish hollari ko‘p uchrab turadi. Barbituratlarning letal dozasi terapevtik dozaga qaraganda 20 baravar ko‘p. Masalan, barbital uchun 6-10 g, fenobarbital uchun 4-6 g ga teng.

1.2.2.Barbituratlarning terapevtik va eng kam zaharlilik dozalari (mg/%)

Ba’zi barbituratlar kumulyativ ta’sirga ham ega. O‘lim ro‘y berganda patologik-anatomik tekshirishlar barbituratlar uchun hech qanday xarakterli alomatlar ko‘rsatmaydi. SHu sababli zaharlanganda biologik ob’ektni sud kimyoviy tahlili qilish nihoyatda katta ahamiyatga ega. Albatta, bunda preparat miqdorini aniqlash zarur.

Barbituratlar bilan zaharlanganda ularning bir qismi jigarda parchalanadi - zararsizlanadi, bir qismi buyraklar orqali peshob bilan tashqariga chiqib ketadi.

Barbituratlarning peshob bilan ajralishi ularning kimyoviy tuzilishiga bevosita bog‘liq, masalan sog‘lom kishilarda o‘tkazilgan tajribalarning ko‘rsatishicha qabul qilingan barbitalning 70-80%, fenobarbitalning 15-20% peshob bilan chiqariladi. SHuning uchun zaharlanish ro‘y berganda, albatta bemor peshobini tekshirish zarur. Barbituratlarning ta’sir kuchi ularning organizmdagi barqarorligini belgilaydi, ya’ni organizmga uzoq ta’sir etadigan barbituratlar jigarda ko‘p parchalanmaydi, aksincha peshob bilan chiqib ketadi, qisqa muddatli uyqu keltiradigan geksenal, tiopental kabi barbituratlar jigarda tez parchalanadi. Ular ichki organlarga deyarli bir xilda tarqaladi.

Barbituratlarning biologik ob’ektlar tarkibida saqlanish muddatini olimlar turlicha (1,5 oydan 14 oygacha) ko‘rsatadi. Bu albatta barbituratlarning kimyoviy tuzilishi bilan bog‘liq.

Barbituratlar bilan zaharlangan bemor uzoq vaqt uxlaydi, ba’zan 1-2 kungacha uyg‘onmaydi, xurrak otib nafas oladi, qon bosimi pasayadi, oyoq-qo‘llari soviy boshlaydi, ba’zan ko‘ngli aynib qusadi, pirovardida nafas va qon tomirlar ishini boshqaruvchi markazlarning falajlanishi natijasida o‘lim sodir bo‘ladi.

1.2.3.Toksikologik ahamiyatga ega bo‘lgan barbituratlar xossalari

№

Barbiturat ning nomi

Fizik xossasi

Suyuqlanish harorati

Eruvchanligi

suvda

spirtda

xloro formda

efirda

1

Barbital, 5,5- dietilbarbiturat

Oq kristall kukun, mazasi achiqroq, hidsiz.

189-191^0C

sovuq suvda 1:170 qaynoq suvda 1:15

1:14

1:175

1:22

2

Fenobarbital, 5-fenil-5-etil- barbiturat

Oq kristall kukun, mazasi achiqroq, hidsiz.

174-177^0C

sovuq suvda 1:1100 qaynoq suvda 1:40

1:10

1:120

1:19

3

Barbamil, 5-izoamil-5- etilbarbiturat

Oq amorf kukun, hidsiz.

141^0C

sovuq suvda 0,64:1000

eriydi

kam eriydi

4

Nembutal, 5-etil-5(2-amil) barbiturat

Oq, hidsiz, kristall kukun, mazasi achchiq.

129,5^0C

eriydi

eriydi

erimay di

5

Geksenal, 1,5dimetil-5- (siklogeksan- 1)barbiturat

Oq, hidsiz, mazasi achchiqroq kristall kukun.

143-146^0C

eriydi

eriydi

erimay di

6

Tiopental, 5-etil- (1-metil butil)- 2-tiobarbitur kislotaning natriyli tuzi

Oq, ba’zan sarg‘ish modda, oltingu-gurtga xos kuchsiz hidi bor

156-159^0C

oson eriydi

oson eriydi

erimay di

7

Benzonal, 1-benzoil- 5-etil-5-fenil barbiturat

Achchiq ta’mli oq kristall kukun

-

qiyin eriydi

oson eriydi

oson eriydi

oson eriydi

Barbituratlarni biologik ob’ektdan nordonlashtirilgan spirt va suv usullaring umumiy va xususiy usullarida ajratilib olinadi. Quyidagi jadvalda qon va siydikdan barbituratlarni ajratib olishga organik erituvchilarning ta’siri ko‘rsatilgan.

Qon va siydikdan barbituratlarni ajratib olishga organik erituvchilarning ta’siri

Barbituratlar turli xil usullarda ishlatilishi mumkin: tomir ichiga, mushak ichiga, og'iz orqali, rektal. Dori vositalarining tegishli dozalarini kapsulalar, planshetlar, suyuqliklar, süspozitoriyalar shaklida topish mumkin. Eng xavfli in'ektsiya usuli.

Barbituratlar oshqozon va ingichka ichakda yaxshi so'riladi. Terapevtik dozalarda qo'llanilganda, ularning sarum kontsentratsiyasi odatda 1-4 soatdan keyin maksimal darajaga etadi.

Voyaga etganlar uchun barbital va fenobarbital kabi barbituratlarning halokatli dozasi 4,0-5,0 g ni tashkil qiladi, qisqa ta'sir etaminaminatriya uchun barbamil esa 2,3 dan 3,0 g gacha, ammo bu ko'p jihatdan bog'liq. ba'zi holatlarda barbituratlarga nisbatan sezgirlikdan 1,0-2,0 g barbital qabul qilingandan so'ng o'lim bo'lishi mumkin. Bolalarni davolash uchun barbituratlardan foydalanish eng xavflidir: kattalar uchun odatdagi uyqu tabletkasidan 12 tabletka bolada og'ir yoki hatto halokatli zaharlanishni keltirib chiqarishi mumkin.

Barbituratlar qabul qilingandan keyin 15-40 daqiqadan so'ng harakat qila boshlaydi. Harakatning davomiyligi moddaning turiga bog'liq va jami 6 dan 12 soatgacha davom etadi. Barbituratlarning ta'siri asosan spirtli ichimliklar ta'siriga o'xshaydi: kichik dozalar tinchlantiradi va mushaklarning gevşemesine yordam beradi; katta dozalar beqaror tortishish, notekis nutq va sekin reflekslarni keltirib chiqarishi mumkin. Muhim dozalar komaga yoki o'limga olib kelishi mumkin. Ushbu sinfdagi dorilarning ta'sir qilish mexanizmi markaziy asab tizimini bostirishga asoslangan. Opiatlardan farqli o'laroq, barbituratlar aniq eyforiyani keltirib chiqarmaydi. Ammo ular chaqaloqning sog'lom uyqusiga o'xshash juda chuqur soxta sog'lom uyquni keltirib chiqaradi. Aslida, bu ta'sir bemorlarni bunday dorilarni qayta-qayta olishga majbur qiladi. Barbituratlar "qora va bo'sh" unutishga olib keladi, deb ishoniladi.

Barbituaromaniya dinamikasi boshqa moddalarni suiste'mol qilish turlarining dinamikasiga o'xshashdir: uzoq muddatli foydalanish asabiylashish, chalg'itish, diqqatni jamlashda qiyinchiliklarga olib keladi, xotira buzilishi mumkin. Gipomimiya, loyqa nutq, titroq, tendon reflekslarining pasayishi va boshqa nevrologik kasalliklar ham kuzatiladi. Ba'zi hollarda bemorning holati psevdoparalitik holatga yaqinlashadi. Giyohvandlikka kelsak, u afyunga qaraganda ancha kuchli. Ovqatsizlik odatda juda qattiq davom etadi: iste'mol qilishni to'xtatgandan keyin ikkinchi uchinchi kuni, uyqusizlik, bezovtalik, mushaklarning qisqarishi, ko'ngil aynish va qusish paydo bo'ladi. Ba'zi hollarda olib tashlash belgilari epileptik tutilishlarga, komaga va hatto o'limga olib kelishi mumkin. Barbituratlardan uzoq muddatli foydalanish chuqur psixologik o'zgarishlarni keltirib chiqaradi va ko'pincha o'z joniga qasd qilishga olib keladi. Barbituratga bog'liqlikni dastlabki bosqichda davolash kasalxonada o'tkazilishi kerak, u erda bemor qabul qilingan dorilar dozasini asta-sekin kamaytiradi. Dori-darmonlarni tomir ichiga kiritilsa, dozani oshirib yuborish xavfi ortadi. Dozani oshirib yuborish holatlarida jarrohlik yordami, asosan, oshqozon-ichak traktidan barbituratlar olib tashlanadi. Eng oson yo'li - faollashtirilgan uglerodni olish. Nafas olish to'xtatilganda, tezyordam kelgunga qadar yurak va o'pkaning ishini qo'llab-quvvatlaydigan sun'iy nafas olish usulini qo'llash kerak. Dozani oshirib yuborish holatlarida jarrohlik yordami, asosan, oshqozon-ichak traktidan barbituratlar olib tashlanadi. Eng oson yo'li - faollashtirilgan uglerodni olish. Nafas olish to'xtatilganda, tezyordam kelgunga qadar yurak va o'pkaning ishini qo'llab-quvvatlaydigan sun'iy nafas olish usulini qo'llash kerak. Dozani oshirib yuborish holatlarida jarrohlik yordami, asosan, oshqozon-ichak traktidan barbituratlar olib tashlanadi. Eng oson yo'li - faollashtirilgan uglerodni olish. Nafas olish to'xtatilganda, tezyordam kelgunga qadar yurak va o'pkaning ishini qo'llab-quvvatlaydigan sun'iy nafas olish usulini qo'llash kerak.

Yuqorida aytib o'tilganidek, barbituratlar engil asabiylikdan chuqur komaga qadar markaziy asab tizimining depressiyasini keltirib chiqaradi. O'quvchilar torayadi. Semptomlar eng yuqori darajaga, qabul qilinganidan keyin 46 soatdan keyin, 10 soatdan yoki undan ko'p vaqtdan keyin uzoq vaqt davomida ishlaydigan dorilarni qo'llash kerak bo'lganda erishiladi. Barbituratlardan foydalanishning eng katta xavfi haddan tashqari doz bilan bog'liq. Tibbiy nazoratisiz ushbu dorilarni qabul qilish juda xavflidir, chunki barbiturat uyqusida qusish yoki uyg'onmaslik mumkin.

II. Amaliy qism

2.1.Barbituratlarni aniqlashda qo‘llaniladigan

umumiy reaksiyalar

Barbituratlarni aniqlashda rang va cho‘kma hosil qiluvchi hamda mikrokristalloskopik reaksiyalar, shuningdek fizik-kimyoviy usullardan foydalaniladi.

Tekshiriluvchi qoldiq ko‘p yoki ashyoviy dalil toza kukun holida bo‘lganda barbituratlarni aniqlash uchun quyidagi reaksiyalar qo‘llanadi:

1. 
   Suyuqlanish xaroratini aniqlash. Ayrim barbiturat xossalariga oid ma’lumotlar va suyuqlanish haroratlari vuqoridagi jadvalda keltirilgan.
   
2. 
   Ishqor bilan reaksiyasi. Barbituratlar kislota va ishqoriy eritmalarga nisbatan barqaror moddalardir. Faqat ularni ishqor ishtirokida yuqori haroratda qizdirilganda parchalanadi va ammiak hidi keladi.
   

Ammiak hidining chiqishi barcha barbituratlar uchun umumiy bo‘lib, hosil bo‘lgan reaksiya mahsulotiga kislota qo‘shilganda, undan hosil bo‘lgan tegishli kislotaning hidi keladi. Bu reaksiyani barcha barbituratlar beradi.

Barbituratlarning rangli reaksiyalari.

1. 
   Izonitrozabarbitur kislotasi va uni temirli kompleksini hosil qilish reaksiyasi. Barbiturat qoldig‘iga pergidrol va NH₄Cl tuzi qo‘shib qisdirilsa, barbituratlarni oksidlanish maxsuloti hosil bo‘ladi, so‘ng ustiga Na₂S qo‘shib qizdirilganda barbitur kislotasi hosil bo‘ladi, nitritlar bilan qizil rangli izonitrozabarbitur kislotasi hosil qiladi. U temir tuzlari bilan birikib ko‘k rangli temirli kompleksga o‘tadi.
   

Barbituratlar kam miqdorda quyidagi umumiy reaksiyalar bilan aniqlanadi.

2. 
   Kobalt ammiakati bilan reaksiyasi. Barcha barbituratlar kobalt tuzlarining ammiakli eritmasi bilan metil spirti ishtirokida xarakterli qizil rang hosil qiladi.Reaksiya quyidagicha boradi.Kobalt nitrati eritmasi shimdirilgan filtr qog‘oziga barbiturat saqlovchi spirtli eritma shimdirilib ammiak bug‘ida tutiladi. Bunda
   
3. 
   Co(NO₃)₂ + 2NH₄OH → Co(OH)₂ + 2NH₄NO₃
   

Co(OH)₂ darhol kobalt(III)-gidroksidigacha oksidlanadi, va esa ammiak bilan kompleks birikma hosil qiladi.
2Co(OH)₂ + H₂O + O → 2Co(OH)₃ Co(OH)₃ + 6NH₄OH → [Co(NH₃)₆](OH)₃ + 6H₂O

2.2.Barbituratlarning mikrokristalloskopik

tahlil reaksiyalari.

Bu usul moddalarni kristall tuzilishi, kristall o‘lchami va uning rangi bo‘yicha aniqlashga asoslanadi.

Ko‘pincha mikrokristalloskopik usulda kimyoviy birikmalarni tasdiqlash uchun bu moddani kristallari shakli va rangini tekshirmasdan, ularning o‘ziga xos reaktivlar bilan hosil qilgan maxsulotlarining kristall tuzilishi va rangini mikroskopda ko‘riladi.

Kimyoviy tadqiqotlarda birinchi bo‘lib mikroskopni ishlatgan olim M.V.Lomonosovdir. Rus akademigi T.E.Lovits mikroskopni kimyoviy birikmalarni kristall shakli orqali aniqlash uchun qo‘llagan. Keyinchalik E.S.Fedorov va boshqa olimlar ishlarida mikrokristalloskopik tahlil ilmiy asoslangan.

Bu usul quyidagi afzalliklarga ega:

-tahlil uchun tekshiriladigan moddaning juda oz miqdori kifoya;

-portlovchi va zaharli moddalar tahlilida mazkur usuldan foydalanish mumkin;

-bu usul bilan ishlaganda filtrlash, bug‘latish, qizdirish jarayonlari talab etilmaydi, bu esa modda strukturasini o‘zgarmasligini ta’minlaydi.

Mikrokristalloskopik reaksiyalar buyum oynachasi ustida bajariladi, buyum oynachasiga tekshirilayotgan modda tomiziladi, so‘ng reaktiv tomizilib, mikroskop ostida hosil bo‘lgan kristall ko‘riladi. Hosil bo‘lgan kristallar o‘lchami 20-50 mk kattalikda bo‘lishi kerak. Ularning shakli va qirralari mikroskop yordamida kattalishtirib aniqlanadi. Mikroskop ostida 2-20 mk kattalikdagi zarrachalarni 150-250 marta kattalashtirib ko‘rish mumkin. Mikroskristalloskopik usul asosida kristallarning umumiy xarakteristikasi va hosil bo‘lish sharoitlari o‘rganiladi.

Zarrachalar shakli davriy ravishda qaytariladigan aniq tartibda joylashgan qattiq jismlar kristall deb aytiladi.

Kristallik panjara kristall atomlari va boshqa zarrachalar qismlarining to‘g‘ri davriy joylashishidir. Kristall panjarasi strukturasining tuzilish shaklini saqlagan eng kichik qismi elementar bo‘lma (yacheyka) deb ataladi.

Barcha kristallar simmetrik va to‘g‘ri qatorlar bo‘ylab joylashgan bo‘ladi.

Ideal kristallar - elementar bo‘lmalari bir-biriga juda o‘xshash, shakli, ko‘rinishi va katta- kichikligi ham bir xil bo‘ladi.

Real kristallar - ideallardan ba’zi o‘zgarishlar mavjudligi bilan farq qiladi. Ularda ko‘pincha mozaik struktura tuzilishi kuzatiladi.

Kristallarning hosil bo‘lish shartlari va kattaliklari. Kristallanish shart-sharoitlariga qarab turli kattalikdagi kristallar hosil bo‘ladi. Kristallanish jarayoni ikki bosqichda boradi: avval juda kichik kristallizatsiya markazi hosil bo‘ladi, so‘ng eritmadagi shu modda ionlari va molekulalarini birikishi hisobiga kristall kattalashadi (o‘sadi).

Kristallik cho‘kma hosil bo‘lishi uchun birinchi bosqich sekin borishi kerak. Bunda kristallanish markazlari kam bo‘ladi, lekin yirik kristallar hosil bo‘ladi. Yirik kristalli cho‘kmalar hosil qilish uchun suyultirilgan va issiq eritmalarga reaktiv ta’sir ettiriladi.

Konsentrlangan eritmaga konsentrlangan reaktiv ta’sir ettirilganda, mazkur modda uchun xarakterli bo‘lmagan mayda kristallar hosil bo‘ladi.

Mikrokristalloskopik reaksiyalarda buyum oynachasiga tushirilgan tomchi, erituvchisini bug‘lanishi konsentratsiya o‘zgarishiga olib keladi. Markazga qaraganda tomchi chetlarida bug‘lanish ko‘chliroq bo‘ladi, shuning uchun kristallanish markazdan emas, tomchining chetlaridan boshlanadi. Tekshiriladigan modda bilan reaktiv o‘rtasidagi reaksiya sekin ketadigan bo‘lsa, reaktiv erituvchilari bug‘lanmasligini ta’minlash uchun buyum oynachasi nam kameraga qo‘yiladi. Bunday kamera sifatida (Petri) yassi va qopqoqli shisha idishchalari ishlatilib, ichiga namlangan filtr qog‘oz ustiga buyum oynasi qo‘yib qo‘yiladi va qopqoqni yopib zarur muddatga qoldiriladi. Tekshirilayotgan modda va reaktiv buyum shishasiga bir-biriga yaqin qilib joylashtirilib, shisha tayoqcha yordamida birlashtirilsa yaxshi natijaga erishiladi.

Kristall shakli va uning o‘sishi. Kristall shakli modda tabiatiga va reaksiya sharoitiga bog‘liq. Unga harorat, tekshirilayotgan eritmada yot moddalar borligi, erituvchi tabiati o‘sish vaqtida kristallanish holati va boshqalar ta’sir etadi. Kristall shakli u o‘sayotganda suyuqlik holatiga ham bog‘liq bo‘ladi. Agar "o‘sayotgan" kristall buyum oynachasi yuzasiga tegib turgan bo‘lsa, u atrofga va yuqoriga qarab o‘sadi. Kristall deformatsiyaga uchramasligi uchun ba’zi mualliflar "muallaq tomchi" reaksiyasini taklif qilishadi.

Mikrokristallaskopik usulning toksikologik kimyoda qo‘llanilishida usul bir qator afzalliklarga ega bo‘lishiga qaramasdan, ba’zi kamchiliklarga ham ega. Mikrokristalloskopik reaksiyalarda ko‘pincha ma’lum shaklga ega bo‘lgan kristall hosil bo‘lmasligi mumkin.

Bu esa quyidagi omillarga bog‘liq: tekshirilayotgan modda konsentratsiyasi, hajmi, reaktiv konsentratsiyasi, kristall hosil bo‘lish tezligi, eritmaning bug‘lanishi, rN muhiti, harorat, kristallarning "o‘sish" vaqtidagi holati, polimorfizmi va hakozolar.

Mikrokristalloskopik reaksiyalarda ko‘p moddalar o‘xshash shaklli kristallar hosil qilishi mumkin. Bu esa mazkur reaksiyalar spetsifikligini pasaytiradi. Lekin maxsus tayyorlangan mutaxasislar kristall tuzilishlarini tekshirishlar orqali ma’lum farqlanuvchi natijalarga erishadilar. Bunda albatta solishtirish nazorati o‘tkazilishi to‘g‘ri xulosa olishga yordam beradi.

1. 
   Konsentrlangan sulfat kislotasi bilan reaksiyasi. Usul barbituratlarning konsentrlangan sulfat kislotada oson erishi va aksincha suyultirilganda cho‘kmaga tushishidagi o‘zgarishini anqlashga asoslangan. Tekshiriluvchi qoldiq konsentrlangan sulfat kislotada eritiladi va unga suv qo‘shib suyultirilsa oq loyqa hosil bo‘ladi.
   
2. 
   Barbituratlar mis tuzlari va piridin bilan reaksiyasi. Barbiturat saqlovchi qoldiq ustiga mis piridin reaktivi qo‘shilsa amorf yoki kristall cho‘kma hosil qiladi
   

Barbituratlarni bioob’ktlardan nordonlashtirilgan suv yordamida ajratish (V.I.Popova)

Biologik ob’ekt nordonlashtirilgan suv (sulfat kislota pH=2,0-3,0) bilan bo‘ktiriladi. Kislotali suvli ajratma sentrifuga qilinadi. Olingan ajratma (sentrifugat) yot moddalardan gel- xromatografiya usulida tozalanadi. Bu maqsadda sefadeks G-25 geli qo‘llaniladi. Ko‘p hajmda elyuat olinadi va u bilan ekstraksion konsentrlash bajariladi (xloroform yordamida). Xloroformli ekstraktlar birlashtiriladi va suv hammomida 70°C xaroratda xloroform parlatiladi. Quruq qoldiq barbituratlarga tekshiriladi.

Barbituratlarni bioob’ektlardan suv yordamida ishkoriy muxitda ajratish (P.Valov)

Ob’ekt +180 ml suv va 20 ml 10% natriy gidroksid eritmasi 30 daqiqaga qoldiriladi. Sentrifugalanadi.Sentrifugat +120 ml 10% volframat natriy eritmasi va 1n sulfat kislota (rN 2,0).Suv hammomida qizdirish va keyin sentrifugalanadi. Sentrifugatga teng hajmda dietil efir qo‘shiladi. Efir qatlami ajratiladi va 50 ml 10% natriy gidroksid eritmasi bilan chayqatiladi.Ishkoriy muhitli suvli qatlam ajratiladi, 25% sulfat kislota bilan nordonlashtiriladi va dietil efiri bilan ekstraksiya qilinadi. Efirli ekstraktlar ustida tekshiruv o‘tkaziladi

Barbituratlarni xlorid kislota bilan nordonlashtirilgan suv yordamida ajratish (Gruss-

Xardi (benzonal uchun) )

Biologik ob’ekt nordonlashtirilgan suv (xlorid kislota pH=2,0-3,0) qo‘shilib, aralashtiriladi. 50gr ammoniy sulfat va 200 ml xloroform va etil spirti aralashmasi qo‘shib, ikki soatga qoldiriladi va filtrlanadi. Filtrat ajratgich voronkaga o‘tkazilib, qavat hosil bo‘lguncha qoldiriladi. Suvli qatlam tashlab yuboriladi. Organik qatlam ajratib bug‘latiladi. Qoldiqqa issiq suv qo‘shib, filtrlanadi va sovutiladi.

Xloroform bilan 3 qayta ekstraksiyalanadi. Xloroformli eritma pH =7,4 bo‘lgan fosfatli bufer bilan yuviladi. Xloroformli qatlamdan benzonal va uning metaboliti fenobarbital, buferli qatlamdan esa benzoy kislotasi tekshiriladi.

2.3.Barbituratlarni xromatografik va spektrofotometrik

tahlil usullari
Barbituratlarni xromatografik tahlil usullari.

1. 
   YUpqa qatlam xromatografik aniqlash: qo‘zg‘aluvchi faza xloroform-n.butanol- ammiak (70:40:5). Aniqlovchi reaktivlar: 0,02% difenilkarbozonning xloroformli eritmasi va simob sulfatni suvli eritmasi purkalganda barbituratlar o‘ziga xos Rf qiymatga ega bo‘lgan ko‘k- binafsha rangli dog‘ hosil qiladi.
   

Barbituratlarning xususiy reaksiyalari asosan turli reaktivlar bilan mikrokristallar hosil qilishi va ularni aniqlashga asoslangan.


YUqori samarali suyuqlik xromatografiyasi:

Tahlil sharoiti:

kolonka: uzunligi 150 mm, ichki diametri 2,6 mm bo‘lgan, sorbent-oktadesil silikagal bilan to‘ldirilgan.

Mobil faza – 0,1 M fosfat buferi, pH 3,5- metanol (60:40)

Detektor – UB - 216 nm

Faza harakati -2 ml/daq

Injektor yuboriladigan modda miqdori – 20 mkl

Barbituratlarni spektrofotometrik tahlili.

Barbituratlarni UB nur yutish spektri bo‘yicha aniqlash. Barbituratlar keto (kislotali) ko‘rinishda optik faol emas. Ular (0,05 M borat buferi) pH =10 muhitida monoimid ko‘rinishida 238- 240 nm sohada spektral maksimum va(1,0 M ishqor eritmasi) pH=13 muhitida diimid shaklida 258-260 nm sohada spektral maksimum nur yutish ko‘rsatkichiga ega bo‘ladi.

Modda nomi	UB-spektrlari Borax buffer 0.05 M (pH 9.2)— 1 M NaOH (pH 13)—	IQ-spektrlari cm^−1 (KBr disk).	Mass spektrlari m/z
1.Allobarbital	241 (A^11=460a); 256 nm (A^11=356b).	1687, 1315, 925, 1219, 847, 1640	41, 167, 124, 39, 80, 53, 68, 141.
2. Amobarbital	(pH 9.2)—240 nm (A^11=445a); (pH 13)— 255 nm (A^11=364b).	1725, 1696, 1758, 1317, 1240, 850	156, 141, 157, 41, 55, 142, 98, 39; 3
3. Barbital	(pH 9.2)—239 nm (A^11=549a); (pH 13)—	1680, 1720, 1767, 1320, 1245, 875	156, 141, 55, 155, 98, 39, 82, 43
	254 nm (A^11=427b).
4. Butalbital	(pH 9.2)—240 (A^11=439a); (pH 13)— 255 nm (A^11=329b).	1690, 1720, 1740, 1310, 1290, 1200	41, 167, 168, 39, 124, 97, 141, 181.
5. Butobarbital	(pH 9.2)—239 (A^11=477a); (pH 13)— 254 nm (A^11=388b).	1696, 1727, 1760, 1242, 850, 1215	141, 156, 41, 55, 98, 39, 142, 155;
6.Cyclobarbital	(pH 9.2)—239 nm (A^11=410a); (pH 13)— 256 nm (A^11=320b).	1693, 1725, 1745, 1300, 1210, 830	207, 141, 81, 79, 67, 80, 41, 77.
7. Methylphenobarbital	(pH 9.2)—240 (A^11=439a); (pH 13)— 255 nm (A^11=329b).	1690, 1720, 1740, 1310, 1290, 1200	41, 167, 168, 39, 124, 97, 141, 181
8. Pentobarbital	(pH 9.2)—239 (A^11=438a); (pH 13)— 255 nm (A^11=327b).	1685, 1719, 1744, 1315, 1218, 845	141, 156, 43, 41, 157, 55, 39, 98; 3′-
9. Phenobarbital	(pH 9.2) 239 (A^11=452a); (pH 13) — 254 nm (A^11=342b).	1712, 1684, 1670, 1770, 1310, 1300	204, 117, 146, 161, 77, 103, 115, 118;
10. Secbutabarbital	(pH 9.2)—239 (A^11=428a); (pH 13) — 254 nm (A^11=354b).	1675, 1760, 1317, 1303, 1230, 853	141, 156, 41, 57, 39, 98, 157, 47
11. Secobarbital	(pH 9.2) 239 (A^11=393a); (pH 13)— 254 nm (A^11=330b).	1559, 1648, 1690, 1298, 1270, 925	167, 168, 41, 43, 97, 124, 39, 55; 5
12. Vinylbital	Aqueous alkali—247 nm (A^11=298b).	1692, 1730, 1750, 1318, 1220, 1630

2.4.Barbiturat tuzlari preparatlarining aniqlash usullari

2.4.1.Barbamil tabletkalari - 0,2 g.

Ta'rif. Planshetlar oq, gigroskopik.

Haqiqiylik.

. Ezilgan planshetlarning 0,5 g kukuni 10 ml suv bilan silkitiladi, filtrlanadi. 1 ml filtratga 2 ml 95% spirt qo'shgandan keyin 1 tomchi kaltsiy xlorid eritmasi va 2 tomchi kobalt nitrat eritmasi qo'shiladi; ko'k-binafsha rang rang paydo bo'ladi.

. Filtratning qolgan qismiga 0,2 ml vodorod va kaliy karbonat eritmasi va 0,1 ml mis sulfat eritmasi qo'shiladi; tik turganida o'zgarmas, pushti-lilac rangi cho'kindi.

. Qolgan filtrat natriyga xarakterli reaksiya beradi: eritma suyultirilgan sirka kislotasi bilan kislotalanadi, so'ngra 0,5 ml sink-uranil atsetat eritmasi qo'shiladi; sariq kristalli cho'kindi hosil

Miqdori. Taxminan 0,5 g miqdorida maydalangan tabletkalarning kukuni (aniq tortiladi) 30 ml yangi qaynatilgan va sovutilgan suvda eritiladi va 0,1 N bilan titrlanadi. xlorid kislotasi eritmasi pushti rang paydo bo'lguncha (indikator metil apelsin).

ml 0,1 n xlorid kislota eritmasi 0,02483 g C11H17N2NaO3 ga to'g'ri keladi, bu bitta tabletkaning o'rtacha og'irligidan kelib chiqib 0,155-0,210 g bo'lishi kerak.

Ilova. Uyqu tabletkalari. Saqlash. B ro'yxati.