Kurs ishi mavzu: tangacha qanotlilar turkumi

ADABIYOTLAR SHARHI

Xar yili qishloq xojaligi zarakunanda xashoratlardan katta ziyon korib qishloq xojaligi yekinlari va maxsulotlarga 100 mingdan ziyod turdagi xashoratlar ziyon yetkazib ulardan bir necha ondan ortiq turi osimlikshunoslikka katta iqtisodiy zarar yetkazadi. Kurash choralari olib borilmagan taqdirda xatto bir yoki ikki turdagi zararkunanda osimlikshunoslikni ma‘lum soxasida 50-60 foiz va ayrim xolatda undan xam koprok zarar yetkazishi xamda soxani iqtisodiy samarasiz qilib qoyishi xam mumkin.
Jaxon boyicha xar yili qishloq xojalik yekinlarining maxsulotini 30 foizdan ortigi zararkunanda, kasalliklar va begona otlar zararidan nobud bolmoqda. Rivojlanagan davlatlarda yuqoridagi zararli organlar ta‘sirida 2025 foiz xosil nobud bolsa, kam rivojlangan davlatlarda 40 foiz xatto 50 foizgacha xosil nobud bolmoqda.
Qishloq xojaligi zararkunandalariga qarshi oldini olish, xojalik va tashkiliy choralarni korish, agrotexnik, mexanik, biologik, karantin tadbirlar asosida kurash olib borish va xududdagi yekologik muvozanatni saqlash juda zarur bolgan taqdirdagina atrof muxitga ta‘sir yetuvchi issiqqonli organizmlarga xam foydali organizmlarga zarar yetkazmaydigan yekologik toza
insektesidlarni qollash uygunlashgan ximoyani asosi bolib qolmogi kerak. Ozbekiston respublikasining birinchi prezidenti i. Karimovning oliy majlisning ix-sesiyasidagi sozlagan «barkamol avlod ozbekiston taraqqiyotining poydevori» asarida qishloq xojaligini tubdan islox qilish togrisida. Tuman xokimlari bilan bolgan uchrashuvdagi nutqlaridan kelib chiqib, qishloq xojalik fanlarini kadrlar tayyorlashning milliy dasturi asosida rivojlantirish olimlar oldiga koplab vazifalarni qoyadi.
Qishloq xojalik yentomologiyasining rivojlanish tarixi. Xashoratlarni qishloq xojalik yekinlariga yetkazadigan zarari asrimizdan 3 ming yil avval qadimgi misrda xashoratlarni ommaviy kupayishi va uning qishloq xojaligiga yetkazgan katta ziyoni xaqida 1490-1904 yillarda livan, falastin va misrda katta tashvishlar keltirgani xaqida ma‘lumotlar bor. Yevropada zararkunandalar togrisida 552-553 yillarda katta iqtisodiy zarar keltirgani korsatib otilgan.
Yentomologiya fanini ilmiy asosda organish xvii-asrdan boshlangan, bunda
1667 yili redi (redi) xashoratlar ustidan otkazgan tajribalari xashoratlarni kopayishini ilmiy asoslashga boglik bolgan fikrlari bayon yetildi. Shundan bir yil otgandan keyin italiya olimi malpegining 1684 yil ipak qurti anotomiyasi togrisidagi ishi chop yetildi. Keyinchalik golland olimi ya.
Svammerdama 1680 yillarda birinchi yentomologiya fani togrisidagi ilmiy ishini chop yetdi.
Ozbekistonda yentomologiya fanini rivojlantirishda koplab olimlar mexnat qilib oz ilmiy ishlari bilan qishloq xojaligi yentomologiyasini asosini yaratishdi.
Jumladan v.f.oshanin va r.a.alim-jonovlarning yarim qattiq qanotlilar tur tarkibi, tarqalishi va xojalik axamiyatlarini ourganib qushni markaziy osiyo davlatlariga xam amaliy yordam berdi. Ozbekistonda qishloq xojaligi yentomologiyasini asoschilaridan biri v. V. Yaxontov bulib, uning urta osiyo qishloq xojaligi yekinlari va maxsulotlari zarakunandalari va ularga qarshi kurash asari 1953 yilda chop yetilgan. A. I. Plyutnikov 1929 yilda «orta osiyo osimliklariga zarar yetkazadigan xashoratlar» asari, 1929 yili v.p. nevskiyning «orta osiyo shiralari» kitoblari r. A. Olimjonovning «sugoriladigan dexkonchilik yerlarining umurtqasiz xayvonlar zoofaunasi» va keyinchalik yozilgan «yentomologiya» kitoblari m. N. Narzikulovning asarlari qishloq xojalik yentomologiyasini rivojlanishiga munosib xissa qoshdi.
B. P. Uvarovning 1927 yilda chop yetilgan «urta osiyo chigirtkalari» kitobi qishloq xojaligi yekinlarini saqlab qolishda katta axamiyatga yega boldi. Qishloq xojalik yentomologiyasi fani rivojlanishiga koplab olimlar qatori professor f. M. Uspenskiy, k. Ch. Lorchenko, a. A. Beguzin xissa qoshgan. Xozirgi vaqtda ozbekiston osimliklarni ximoya qilish ilmiy tadqiqot instituti mavjud bolib, bu yerda qishloq xojalik yentomologiyasi fanining barcha yo‘nalishlarida ilmiy izlanishlar olib borilgan. Bu institutda koplab mutaxassislar tayyorlash ishlari olib boriladi.