Kurs ishi Mavzu

Adam Smith (1723-90). Adam Smit Shotlandiya ma’rifatparvarchiligining yetakchi figuralaridan biri edi, u Devid Yumni va boshqa zamonasining mutafakkirlarini yaxshi tanigan, jumladan: Fransuz dramaturgi va siyosiy faol Voltr; Amerikalik siyosatchi Benjamin Franklinlarni ham. 1776 yilda u “Millatlar boyligi sabablari va tabiatiga kirish” nomli ishini tugatdi va chop etdi. O’ziga xos nazariyasi bilan birga buyuk mazmunga ega, soliqlar va soliqqa tortish qoidalariga batafsil sharga ega bo’lgan 5-kitobi; qaysiki hozirgi kungacha soliqqa torlishning muhim asosi bo’lib hisoblanadi, garchi amaliyotda saqlanib qolgan bo’lsada, uning konsepsiyalari darz ketganligini ko’rishimiz mumkin.
Birinchi qoida Gobbes va Lokki hisoblanadi (himoyani saqlashga o’z hissasini qo’shmoqchi bo’lgan har bir odam o’z mulkidan bir qismini uni saqlab qolish uchun berishi kerak) (teparoqqa qarang) daromadning bir qismini ma’lum bir proporsiyada soliq tarzida to’lash nazarda tutilmoqda. Ammo Smit chuqurroq kirib boradi: u Lokkining 2 potensial kurashuvchi yondashuvlarini birlashtiradi; ular: foyda yondashuvi va “to’lov qobiliyati” yondashuvi. Lokki inson himoyaga o’z hissasini qo’shishi uchun o’z ulushini to’lashi kerak deydi. Bu Smitning bayonotidagidek talqin qilinishi mumkin. Boshqacha xulosa qilib aytganda, daromaddan to’lanadigan ulushi to’lovga qobiliyatidanboshqa bir asosga ega bo’lishi kerak. Garchi Smit Yumning yondashuvchisi bo’lgan bo’lsada, qoidalarni o’rnatish tili ijtimoiy shartnoma nazariyasi asarlarini ko’rsatadi, lekin bu bir tomonlama fikr hisoblanadi, u tufayli xarajatlar ko’payib, tan olinmay qolishi mumkin deb ehtiyotkorlik bilan tanlangan. Smit ham progressiv soliqqa tortishga qaror qilganiga ishora bor: Boylar jamoaviy harajatlar yoki daromadlarga o’zining hissasini qo’shishi bejiz emas. Smitning holislik nazariyasida insonlarning imkoniyatiyoki qobiliyatiga qarab soliqqa tortilishi kerak deb hisoblanadi. 1-bobda ko’rib chiqqanimizdek, adolat vertikal yoki gorizontal ko’rinishda bo’lishi mumkin dedik, adolat amaliyotda to’lov qobiliyati bilan qanday o’lchanishi lozimligi qiyin masala hisoblanadi.