Kurs ishi mavzusining

Raqobat sharoitida baho siyosatining mohiyati va vazifalari

Prezidentimiz o‘z ma’ruzalarida, “Mamlakatimizning raqobatdoshligini oshirishni ta’minlash uchun iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish jarayonlarini chuqurlashtirish siyosatini davom ettirish 2010 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturni amalga oshirishning muxim ustuvor yo‘nalishiga aylanishi lozim”¹⁰ – deb ta’kidlagan edilar
Baho – bu bozor unsurlari ichida eng murakkabidir. U o‘zgaruvchan, harakatchan, bozordagi kon’yukturali tebranishlarga moslashuvchan, doimo o‘zgarib turuvchi mexanizmdir. U tovar qiymatining puldagi ifodasidir. Uzoq vaqt davomida bizning iqtisodiyotimizda barqaror baholar ahvolini tovar va xizmatlar bilan ta’minlashdagi ijtimoiy haqiqatnining asosiy tamoyili degan fikr hukmron edi. O‘zgarmas baholar barqaror ishlab chiqarish rivojiga va talabini qondirishga to‘siqlik qiladi.
Bugungi kunda baholar tizimi ancha chalkash, uni tushunib yetish bir muncha murakkab, eng asosiysi u xo‘jalikni murakkab yuritishning yangi bozorlar sharoitiga moslashmog‘i lozim.
Bozor baholarining asosiy xususiyati ularning doimo o‘zgarib turish qobiliyatidir. Bu tabiiydir, chunki baholar talab va taklifni o‘zaro bog‘lovchi vositadir. Bizga ma’lumki, ularning har ikkalasi ham harakatchandir. Shuning uchun harakatchan baholar siyosatidan foydalaniladi. Bu siyosat tovarning bozordagi harakatini, tovar hayotiylik davrini turli bosqichlarini tartibga solish va boshqarish bozorga yangi iste’mol tovarlari va ishlab chiqarish vositalarini kiritishni eskirgan modellarini bozordan siqib chiqarishni ta’minlaydi.
Baholar hech qachon sababsiz o‘zgarmaydi, masalan, biror kamchiligi bo‘lgan va ma’naviy eskirgan tovarlar pasaytirilgan baholarda xattoki tushurilgan baholar deb ataluvchi baholarda sotiladi. Yuqori baholar esa yuqori sifatli, ya’ni iste’mol qobiliyatiga ega bo‘lgan tovarlarga o‘rnatiladi. Rivojlangan iqtisodiyotga ega bo‘lgan mamlakatlarda bahoni tashkil qilish muammolarini faqatgina asosiy strategik yondoshishlarigina ishlab chiqilishigina bejiz emas chunki baholarning o‘zi faqat bozor sub’ektlari: sanoat va savdo firmalari, korxonalari tomonidan
¹⁰ I.A.Karimov. Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. T.: O‘zbekiston, 2010 yil, 59 bet
o‘rnatiladi va davlat tomonidan tartibga solinadi. Baho darajasi tovarning raqobatdoshligi va bozordagi o‘rniga bog‘liqdir. Buning natijasi sotiladagan tovarlar masalasida korxona ulushining oshishidir.
Bahoni tahlil qilishda eng avvalo nimaga ahamiyat berish kerak va tovarning birlamchi bahosi qanday bo‘lishi foyda olish uchun va bozorda bu mahsulotni ulushini oshirish uchun uni qanday o‘zgartirish kerak? Mutaxassislar bu savollarga javob berishga turlicha yondoshadilar.
Birlamchi bahoni aniqlashga vaqt bo‘yicha baho darajasini aniq hisoblash ta’sir qiladi. Bu hisoblash bozor segmentiga tovarni hayotiylik davriga, tovarga talab va taklifning potensial miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Tovar siyosati ijtimoiy tovar ishlab chiqarishning barcha taqsimlashlarini almashuv va iste’molchining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan xolda yuritiladi. Har bir bosqichda tovar bahosiga ta’sir qiluvchi unga xos omillar harakat qiladi.
Tovar va xizmatlar bahosida, sarflangan harajatlar bahoda aks etgan foyda talab va taklifning nisbati hisobiga olinadi. Xudi mana shu omillar talab va taklif qiymati foydani tenglashishi kabi ob’ektiv qonuniyatlariga asosan baholarni tashkil qilishni tartibga soladi.
Firma baho siyosatida tovar va xizmatlar birlamchi bahosini o‘rnatishning o‘ziga xos xususiyati shundaki, haridor o‘z firmasiga doimo ishonadi. Masalan, firma yangi tovarga bahoni yuqori o‘rnatmaydi, o‘rnatsa ham u doimo o‘z haridorini qoniqtiradi.
Moliyaviy va bank boshqarish sistemalarining susayishi, transport va milliy iqtisodiyot tarmoqlarining kuchsizlanishi baho raqobatini oshirib yubordi. Baholar darajasi ko‘p xollarda haridor tomonidan belgilanadi. Ma’lumki, yuqori daromadli rivojlangan ba’zi bir mamlakatlarda narxni pasayishi sifatni yomonligidan dalolat beradi. Shuning uchun narx pasayishi shu davlatlarda korxonani mavqeini bozorda mustahkamlamaydi, balki uni raqobatdoshlik darajasini pasaytiradi.
Hozirda asosan baho raqobati bahosiz raqobatlarga o‘z o‘rnini bo‘shatib bermoqda. Baholar faqat iste’moldangina emas, balki ishlab chiqarishdagi o‘zgarishlardan ham darak beradi. Baholarning boshqa muxim vazifasi ishlab
chiqaruvchilar va iste’molchini rag‘batlantirishdir. Narxlarning o‘zgarishi ularni ham, bularni ham chorasini ko‘rishga ayni vaqtda bunday chora imkoniyat yaratishga undaydi.

4.