Курс иши ва уни бажариш учун бирламчи маълумотлар

4. Tebranishlar amortizatsiyasini aniqlash

Teplovozlar ressor o‘rnatilgan joyning amortizatsiyasi (tebranishlarning so‘nishi) quruq ishqalanish(friksiya)larni so‘ndiruvchi list taxlamlari yordamida amalga oshadi. Alohida hollarda gidravlik so‘ndiruvchilaridan foydalaniladi. Biroq u g‘ildirak gupchagi pog‘onasida uriluvchi yuk ta’siri sababli yaxshi ishlamaydi. SHuning uchun suv yordamida so‘ndirish usuli (gidrogasitel) ressorlar o‘rnatilgan joyning ikkinchi pog‘onasida ishlatiladi (M62). Bunda u uriluvchi ta’sirdan ressor o‘rnatilgan joy gupchakli pog‘onaning qayishqoqligi sababli himoyalangan.

Tajriba uchun siqilgan havodan foydalaniladigan pnevmatik so‘ndiruvchi ishlatiladi. Bunday so‘ndiruvchilar ressorlar osilgan joyning har ikkala pog‘onasida ham ishonchli ishlaydi.
Tizimga bo‘lgan amortizatsiya (tebranishlarning so‘nishi) ta’siri amortizatorlar va o‘rnatilgan ishqalanishi natijasida amalga oshadi.
Dempferlar yordamida kelib chiqadigan ishqalanish ishi ressor o‘rnatilgan joy qayishqoqlik kuchidan kelib chiqadigan ishning 3-6%ini tashkil qilsa ressor osilgan joyning dempfirlanishi qoniqarli hisoblanadi. Ushbu kattalik nisbiy ishqalanish koeffitsienti deb ataladi.
Telejka qayishqoqlik kuchining ishi
А_У = 4f_стЖ_тZ₁. Z₁=15÷25mm
Bunda f_st- ressor osilishining statik egilishi.
J_t - telejka osmasining qattiqligi, kN/m
Z₁ – tebranishlar (dinamik egilish) paytida arava ramasining burilish kattaligi.
Hisob-kitoblar paytida dinamik egilishlar kattaligiga etibor berish lozim. Z₁= 15÷25mm.
Telejka osilishidagi friksion so‘ndirgichlar hosil qiladigan ishqalanish kuchi,
W_f=4F_trZ₁n F_tr=5÷6kN n=6
F_tr– bitta so‘ndirgich ishqalanish kuchining ishi; F_tr=5÷6kN deb qabul qilish tavsiya etiladi;
n – so‘ndirgichlar soni; (n=6);
nisbiy ishqalanish koeffitsienti
φ_т= ÷0,06.
Zarur hollarda friksion dempfer hosil qiladigan ishqalanish kuchini oshirish zarur bo‘ladi.
Telejka gidroso‘ndirgich qayishqoq ishqalanish kuchining ishi
W1=πC_tω_sZ²_1,
Bunda, C_t – telejka so‘ndinrgichlari qarshiligining yig‘ma koeffitsienti, kN/mm.
C_t =λC_kr, λ=0,28-0,3
Bu erda, λ – nisbiy dempfirlanish koeffitsenti (VNIIJT tavsiyasiga ko‘ra λ=0,28-0,3);
C_kr – tebranishlar yo‘q paytidagi qarshilikning kritik koeffitsienti.
С_кр = _{ }
Bunda, _{ } – telejka osilishidagi qattiqlik, kN/mm;
_{ }– ressor osti yukining og‘irligi kN^.s²/mm.
Telejka ressori osilishining ressor taxlamlari bilan nisbiy ishqalanish koeffitsienti quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Bunda, _{ } –ressor taxlamlarining nisbiy ishqalanish koeffitsienti;

n – telejka ressori listlarining soni;
ά – har bir ressorga og‘irlikning bir bo‘lagi.
Uch o‘qli telejkaning balanslangan osilishida ressor taxlamiga tushadigan og‘irlikning bir qismi. ά=1/6.
Telejkada taxminan to‘rt ressor taxlami mavjud: n=6.
Ressorning nisbiy ishqalanish koeffitsienti

μ=ressor taxlamlari orasidagi ishqalanish koeffitsienti; etarli darajada moylanganda moylanmagan sharoit uchun 0,4ga teng deb qabul qilinadi.
h – har bir taxlamning qalinligi;
l – ressor uzunligi;
n_o – ressordagi taxlamlar soni.
Ressor taxlamlarining o‘lchamlari yuqorida keltirildi.
Maxsus telejka qo‘llanilganda (manyovrli teplovoda) dempfirlanish jarayoni ressor taxlamlari tomonidan amalga oshiriladi. YUk teplovozlarida friksion so‘ndirgichlar qo‘llanilgan. Passajir teplovozlarda gidravlik demfirlanishga hisob-kitob qilish lozim.

2.