5. İdentifikatorların qiymətlərinin dəyişdirilməsi
Bəzən identifikasiya atributlarının dəyərləri kəmiyyət məlumatlarında qeydlər arasında dəyişdirilə bildiyi kimi, məlumatları təhrif etməklə keyfiyyət məlumatlarını anonimləşdirmək mümkündür. Məsələn, identifikator kimi adətən silinməli olan dəqiq doğum tarixi bəzən məzmunu başa düşmək üçün həlledici ola bilər. Fərziyyə nümunəsi: Müsahibimiz 31 dekabr 1958-ci ildə anadan olub. 2005-ci ildə Yeni il ərəfəsində o, ölmək üzrə olan uşağının xəstəxana çarpayısının yanında oturub. O, müsahibəsində Yeni il şənliklərinin, övladının ölümü və öz doğum gününün onun beynində bir-birinə qarışması faktının doğurduğu ziddiyyətli duyğularını ətraflı təsvir edir. Belə bir vəziyyətdə, Yeni il gecəsini məlumatlardan silmək məzmunu başa düşməyimizə mane olar. Müsahibənin doğum ili bir və ya iki il əvvəl və ya daha gec olaraq dəyişdirildikdə, tarix (Yeni il ərəfəsi) məlumatlarda saxlanıla bilər.
6. Fayllardan gizli metadataların silinməsi
Anonimləşdirmə zamanı arxiv fayllarında tədqiqat iştirakçılarının identifikasiyasına imkan yaradan hər hansı gizli texniki metaməlumatların olub-olmadığını yoxlamaq vacibdir. Bu gizli metadata, məsələn, yer məlumatı və cihazın sahibi və ya istifadəçi profili haqqında məlumatdan ibarətdir. Texniki metadata fayllar yaradılarkən, həm də redaktə edildikdə saxlanıla bilər. Mətn və ya şəkillər şəklində tədqiqat məlumatları tədqiqat iştirakçılarının özləri tərəfindən yaradılmış fayllardan ibarət ola bilər. Bu hallarda metadatadan identifikasiya riski xüsusilə yüksəkdir. Mətn məlumatları çox vaxt tədqiqat iştirakçıları tərəfindən yaradılan və birbaşa təqdim edilən mətn fayllarından ibarət olduğundan, bu faylların gizli metadataları açıq şəkildə iştirakçılara istinad edir. Rəqəmsal şəkillərin EXIF məlumatlarında şəklin çəkildiyi yerin dəqiq koordinatları və hətta fotoqrafın adı kimi çox dəqiq məlumatlar da ola bilər. Texniki metadata ümumi mətn və ya şəkil redaktorlarından (məsələn, MS Office, Windows File Explorer, Photoshop, GIMP, Irfanview) istifadə etməklə silinə bilər. Gizli metaməlumatların silinməsini asanlaşdıran EXIF məlumatlarını (məsələn, Easy Exif Delete) silmək üçün xüsusi hazırlanmış proqramlar da var. Texniki metaməlumatların necə silinməsinə dair xüsusi təlimatlar proqram təminatından və onun versiyasından asılıdır. İstifadə etdiyiniz proqramın veb saytındakı təlimatlara baxın.
Nəticə
Şəxsi məlumatlar və idendifikasiya edilə bilən məlumatlar izah olundu. Əsas anlayışlarla tanış olundu. Məlumatların nə zaman təxəllüs nə zaman anonim məlumat olduğu izah olundu. Anonimləşdirmənin prinsiplərinə baxıldı. Anonimləşdirmənin möhkəmliyinin qiymətləndirilməsinə baxıldı .Keyfiyyətli məlumatların anonimləşdirilməsi ilə tanış olundu. Annonimləşdirmənin üsullarına baxıldı.
Ədəbiyyat
https://www.fsd.tuni.fi/en/services/data-management-guidelines/anonymisation-and-identifiers/
https://acikveri.ulakbim.gov.tr/acik-veri-acik-bilim/bolum-3-veri-isleme/3-4-verinin-anonimlestirilmesi/
Dostları ilə paylaş: |
