L. A. MƏMMƏdov, E.Ç. ƏKBƏrov, H.Ə. ƏKBƏrov

Haymor cibi və ya mağarası və ya əng 
cibi (sinus Higmori s. sinus maxillaris) əng 
sümüyü cisiminin daxilində yerləşir (
şək. 63
). 
Tutumu 3– 5 sm³ – dən 30 – 40 sm³ – ə qədər 
ola bilər. Çox vaxt asimmetrik yerləşir. 
Zirvəsi  əng qabarına baxan piramidaya 
bənzəyir. Beş divarı vardır.
 
Selikli qişanın 
ikiləşməsindən əmələ gəlmiş dördbucaq for-
masında olan içəri divar burun boşluğunun 
bayır divarını  təşkil edir. Orta burun 
keçəcəyi nahiyəsində içəri divar çox nazik 
olur (buna deqissensiya deyilir); burada 
selikli qişa üzərində əng cibi dəliyi – hiatus 
sinus maxillaris  yerləşir. Bu dəlik  əng 
cibinin dibindən yuxarıda yerləşir. Buna gö-
rə  də, burada toplanan möhtəviyyat tam xa-
ric ola bilmir. Bu, klinik praktikada nəzərə 
alınmalıdır. 
Ön – yan divar üçbucaq formasındadır. 
Orta hissəsində bir basıqlıq – köpək çuxuru 
yerləşir. Bu hissədə divar çox nazikdir və 
buradan əng cibi punksiya olunur.  
Arxa – yan divar qeyri – düzgün dörd-
bucaqlı formasındadır. Bu divarın arxa 
yuxarı bucağı əsas və xəlbir cibinə söykənir. 
Yuxarı divar nisbətən nazikdir, üçbucaq 
formasındadır. Yuxarı divarda göz yuvasıaltı 
şırım yerləşir, bu da öndə eyniadlı kanala 
keçir. Bu kanal əng cibinə doğru qabarır və 
rentgenoloji olaraq asanlıqla görünür. Aşağı 
divar və ya dibi əng sümüyünün alveol 
çıxıntısından əmələ gəlmişdir.  
Bəzən köpək və kiçik azı dişlərinin kök-
ləri əng cibinə doğru qabarır. Bu, da odonto-
gen haymoritlərin əmələ gəlməsinə səbəb ola 
bilər. Digər tərəfdən, bu dişləri yonarkən və 
ya çıxararkən əng cibi süni surətdə açıla bilər 
və buraya infeksiya keçə bilər. Bütün bunlar 
stomatoloji praktikada nəzərə alınmalıdır.  
 
Henle bağı və ya qasıq orağı (lig.Henle 
seu falx inguinalis) qasıq kanalının arxa di-
varının içəri hissəsində düz əzələnin bayır 
kənarı boyunca gedən köndələn əzələnin və-
Şəkil 62. Od kisəsi və öd axacaqları 
 
1 – fundus vesicae felleae; 2 – Hartman cibi; 3 – ductus 
hepaticus communis; 4 – ductus cysticus; 5 – ductus 
choledochus 
Şəkil 63. Əng sümüyünün burun səthi (Haymor cibi 
oxla göstərilmişdir) 

39 
 
Səkil 64. Qasıq kanalı 
 
A – qasıq kanalının səthi həlqəsi; B – sağda qarının xarici çəp əzələsinin aşağı şöbələri kəsilib, yana çəkilmişdir, 
sоlda qarının düz əzələ yatağının ön divarı kəsilib açılmış və yana çəkilmişdir; C – sağda qarının xarici və daxili çəp 
əzələləri kəsilmiş və yanlara qaldırılmışlar; qasıq kanalının dərin həlqəsinin divarları görünürlər, sоlda tоxum 
ciyəsi xaric еdilmişdir; qasıq kanalının səthi həlqəsi görünür; 
Ç – sağda köndələn fassiya və qasıq kanalının dərin həlqəsi görünür. 
 
1 – v. saphena magna; 2 – margo falciformis (cornu  inferius); 3 – fascia lata (lamina superficialis); 4 – v. femoralis;  5 – hiatus 
saphenus; 6 – a. femoralis; 7 – margo falciformis (cornu superius); 8 – nodus lymphaticus; 9 – anulus inguinalis superfici-
alis; 10 – crus mediale (yana çəkilmişdir); 11 – lig. inguinale; 12 – lig. lacunare; 13 – crus laterale; 14 – funiculus spermaticus 
(qismən xaric еdilmişdir); 15 – lig. reflexum; 16 – m. cremaster; 17,25 – crus mediale; 18 – lig. inguinale reflexum; 19 – aponeu-
rosis m. obliqui externi abdominis; 20 – m. obliquus internus abdominis; 21 – m. obliquus externus abdominis; 22 – m. rectus 
abdominis; 23 – vagina m. recti (lamina anterior); 24 – m. pyramidalis; 26 – fibrae intercrurales; 27 – falx inguinalis; 28 – fascia 
transversalis; 29 – m. transversus abdominis; 30 – anulus inguinalis profundus; 31 – m. interfoveolaris; 32 – falx inguinalis 
(tendo conjunctivus); 33 – vagina m. recti abdominis (lamina posterior); 34 – linea arcuata; 35 – a. et v. epigastrica inferior. 

40 
tər lifləridir (
şək. 64
). Qövsvari formada ol-
duqlarına görə qasıq orağı adlandırılan bu 
liflər qasıq kanalının arxa divarının içəri his-
səsini möhkəmləndirir. 
 
Hesner qapağı (valvula Hesneri) burun– 
göz yaşı axacağının burunun aşağı keçəcəyi-
nə açılan yerində selikli qişadan  əmələ  gəl-
miş ayparaşəkilli büküşdür
 (şək. 65).  
 
Hesselbax bağı  və ya çuxurcuqlararası 
bağ (lig.Hesselbachi seu interfoveolare) qa-
rının daxili çəp və köndələn  əzələlərinin və-
tərlərinin liflərindən  əmələ  gəlmiş bağ olub 
qasıq kanalının daxili həlqəsini içəri tərəfdən 
əhatə edir (
şək. 66
). Qarının ön divarının arxa 
səthində içəri və bayır qasıq çuxurları arasın-
da yerləşir və qasıq kanalının arxa divarının 
bayır hissəsini möhkəmləndirir.  
 
Hesselbax üçbucağı və ya qasıq üçbu-
cağı (trigonum Hesselbachi seu inguinalis) 
qarının ön divarının arxa səthinin aşağı his-
səsində yerləşən sahə olub, içəridən qarının 
Şəkil 65. Burun boşluğunun yan divarı (aşağı və orta 
burun balıqqulaqları kəsilmişdir), Hesner qapağı oxla 
göstərilmişdir.  
Səkil 66. Qarının ön divarının daxili səthi (Hesselbax üçbucağı oxla göstərilmişdir) 
 
1 – m. rectus abdominis; 2 – qarının düz əzələ yatağının arxa divarı; 3 – lig. umbilicale laterale; 4 – a. et v. epigastrica in-
ferior; 5 – anulus inguinalis profundus; 6 – a. et vv. testiculares; 7 – a. iliaca externa; 8 – v. iliaca externa; 9 – ductus defer-
ens; 10 – ureter; 11 – vesica urinaria; 12 – m. levator ani; 13 – fossa supravesicalis; 14 – fossa inguinalis medialis; 15 – m. iliop-
soas;  16 – fossa inguinalis lateralis; 17 – lig. pubicum; 18 – plica umbilicalis lateralis (plica epigastrica); 19 – plica um-
bilicalis media; 20 – plica umbilicalis mediana; 21 – lig. umbilicale medianum; 22 – linea alba. 

41 
düz  əzələsinin bayır kənarı, bayır tərəfdən 
aşağı qarınüstü arteriya və  aşağıdan qasıq 
bağı ilə əhatə olunmuşdur (
şək. 66
). Üçbuca-
ğın dibini parietal periton, peritonönü toxu-
ma və köndələn fassiya təşkil edir. Göbək 
arteriyasının mənfəzinin tutulmasından əmə-
lə gəlmiş bayır göbək bağı  bu üçbucağı çar-
pazlayaraq içəri və bayır hissələrə bölür. 
Içəri hissə qarının köndələn  əzələsinin 
aponevrozundan ayrılan və Henle bağı (falx 
aponeurotica inguinalis) adlanan vətər lifləri 
vasitəsilə möhkəmlənir. Bayır hissə isə nisbə-
tən zəifdir və burada düz qasıq yırtıqları əmələ 
gəlir. 
 
 
Heşle qırışığı (gyrus Heshle) beyin ya-
rımkürələrinin gicgah payında yuxarı gicgah 
qırışığının bayır  şırıma baxan hissəsindəki 
köndələn gicgah qırışıqlarıdır və  eşitmənin 
qabıq mərkəzidir (
şək. 32,b
). Qırışığın ikitə-
rəfli zədələnməsi karlığa səbəb olur. 
 
Heyster qapağı öd kisəsi axacağının se-
likli qişasındakı spiral büküşlərdir (
şək. 62,4
). 
Bu büküşlər qapaq rolunu oynayırlar və 
Heysterin spiral qapaqları adlanır. 
 
Hirtl kanalı (aşağı əzələ incik kanalı – 
canalis musculoperoneus inferior) incik 
sümüyü ilə arxa qamış  əzələsi və ayaq baş 
barmağını bükən uzun əzələnin arasında yer-
ləşir. Yuxarı  və içəri tərəfdə dizaltı baldır 
kanalı ilə birləşir. Buradan incik arteriyası və 
venası keçir. 
 
Hiss bucağı  (girəcək oyması – incisu-
ra cardiaca) qida borusunun qarın şöbəsinin 
mədəyə açılan hissəsi ilə mədə dibi arasında 
əmələ  gələn bucaqdır (
şək. 67
). Qida kütlə-
sinin mədəyə keçmə sürəti bu bucağın öl-
çüsündən asılıdır. 
 
Hiss dəstəsi  ürəyin keçirici sisteminə 
aid olub, qulaqcıq – mədəcik düyününün 
davamıdır. Mədəciklərarası arakəsmədə yer-
ləşir (
şək.10,3
). Uzunluğu 15 – 20 mm – dir. 
Bu dəstənin başlanğıc hissəsi sərt birləşdirici 
toxuma ilə  əhatə olunduğundan çox nadir 
hallarda zədələnir. 1893 – cü ildə Hiss tərə-
findən tapıldığına görə onun şərəfinə Hiss 
dəstəsi adlandırılmışdır. O, sağ və sol ayaq-
cıqlardan ibarətdir. Bu ayaqcıqlar ön və arxa 
dəstələrə bölünür. Hiss dəstəsinin ayaqcıq-
ları Purkinye liflərinə keçir. Hiss dəstəsində 
dəqiqədə 25 – 45 impuls yaranır. İmpulsların 
yayılma sürəti 100 – 150 sm/san – dir. 
 
Holden xətti
 
– budun səthi fassiyasının 
zarlı qatının qasıq bağına yaxın üfiqi xətt bo-
Şəkil 67. Mədənin öndən görünüşü (Hiss bucağı oxla 
göstərilmişdir). 

42 
yunca dərin fassiya ilə möhkəm birləşməsi 
nəticəsində  əmələ  gələn xəttdir. Bu xətt qa-
sıq qabarcığından bir qədər bayırdan başla-
yaraq 8 sm –ə  qədər bayıra doğru davam 
edir. Holden xətti klinik əhəmiyyətə malik-
dir. Araliq nahiyəsində sidik kanalı zədələn-
dikdə sidik zarlı qatın altına toplana bilər. 
Buradan sidik qarının ön divarına, daha son-
ra isə budun yuxarı hissəsinə keçə bilər, la-
kin zarlı qatın dərin fassiya ilə möhkəm bir-
ləşdiyi bu yer sidiyin aşağı şöbələrə enməsi-
nin qarşısını alır. 
 
Horner  əzələsi (gözün həlqəvi  əzələsi-
nin göz yaşı hissəsi) göz yaşı kisəsinin arxa-
sında yerləşir və ondan göz yaşı fassiyası ilə 
ayrılır. Arxa göz yaşı darağından və göz yaşı 
fassiyasından başlayır,  əzələ lifləri aşağı  və 
yuxarı göz qapaqlarını sərbəst kənarı boyunca 
gedir. Onların bir qismi göz qapaqlarının  tar-
sus adlanan birləşdirici toxuma qalınlaşmasına, 
digər qismi isə bayır göz qapağı tikişinə bağla-
nır. Əzələnin yığılması göz qapaqlarını içəriyə 
doğru çəkir və göz yaşı kisəsini genisləndirir. 
Bu, isə göz yaşının normal axınını təmin edir. 
 
Hörümçək torunabənzər qişa (arach-
noidea encephali) nazik, şəffaf, damarsız və  
beyini hər tərəfdən əhatə edən birləşdirici to-
xuma səfhəsidir (
şək. 68
). Yumşaq qişadan 
fərqli olaraq, o, beyinlə boş birləşmişdir, 
beyin  şırımlarına daxil olmur, onların 
üzərindən körpü kimi çəkilir və altda 
yerləşən yumşaq qişadakı damarlar 
göründüyündən hörümçək torunu xatırladır. 
Beyinin sərt qişası ilə kövşək birləşdirici 
toxuma ilə, buradan keçən venalar və 
xovşəkilli atmalar və paxion dənəcikləri 
vasitəsilə əlaqələnir, yumşaq qişadan isə su-
baraxnoidal boşluqla ayrılır. Subaraxnoidal 
boşluq beyin – onurğa beyni mayesi, qan 
Şəkil 68. Hörümçək torunabənzər qişa  (A) və Paxion dənəciyi (B); şəkildəki B  A –dakı Paxion dənəciyinin 
böyüdülmüş variantıdır. 
 
A: 1 – tela subcutanea; 2 – galea aponeurotica; 3 – vv.diploicae; 4 – aponevrozaltı toxuma sahəsi; 5 – pericranium;  
6 – sümüküstlüyüaltı toxuma sahəsi; 7, 13 – Paxion dənəcikləri; 8 – dura mater; 9 – spatium subdurale; 10 – arachnoidea 
encephali; 11 – spatium subarachnoidale; 12 – encephalon; 14 – falx cerebri; 15 – sinus sagittalis;  
16 – vv.cerebri; 17 – v.subcutanea, v.emissaria. 

43 
damarları  və incə hörümçək torunabənzər 
toxuma ilə tutulmuşdur. Bəzi nahiyələrdə bu 
boşlüq genişliklər – sisternalar əmələ gətirir. 
Hörümçək torunabənzər qişanın xarici sət-
hində yuxarı sagital və köndələn ciblər nahi-
yəsində Paxion dənəcikləri deyilən  törəmə-
lər vardır (Paxion dənəciklərinə bax). 
 
Huebnerin qayıdan arteriyası (a.re-
current Huebneri) beyinin ön arteriyasının 
yuxarı şaxəsindən ayrılan ən iri şaxə olub, quy-
ruqlu nüvənin başının ön – aşağı hissəsini, 
mərciyəbənzər nüvənin qabıq hissəsini və da-
xili kapsulun ön ayaqcığını qidalandırır.  
 
Hünter kanalı yaxınlaşdırıcı kanalın 
yuxarı hissəsi olub, budun ön – içəri səthinin 
orta 1/3 hissəsində yerləşir (
şək. 69
). Kana-
lın bayır divarını içəri enli əzələ, içəri divarı-
nı budu yaxınlaşdıran uzun və qısa əzələlər, 
ön divarını  dərzi  əzələsinin fassial futlyarı-
nın arxa səfhəsi, dibini isə bud sümüyü təşkil 
edir. Uzunluğu, orta hesabla, 14 – 17 sm, də-
rinliyi (dərzi əzələsinin fassial futlyarının ar-
xa səthindən bud sümüyünə  qədər məsafə) 
isə 5 – 6 sm – dir.  Kanalda ön və arxa şöbə-
lər ayırd edilir. Ön və ya səthi şöbə üçtərəfli 
piramidaya bənzəyir, onun zirvəsini budun 
damar – sinir dəstəsinin fassial futlyarı, di-
varlarını içəri  əzələlərarası arakəsmə  və bu-
du yaxınlaşdıran uzun əzələnin fassial futl-
yarının birləşməsi,  əsasını isə  dərzi  əzələsi-
nin fassial futlyarının arxa səthi təşkil edir. 
Kanalın yuxarı və aşağı dəlikləri vardır. Yu-
xarı dəlik bud üçbucağı zirvəsinin qıfabınzər 
şəkildə daralmış hissəsi olub, öndən dərzi 
əzələsinin arxa səthi ilə hüdudlanmışdır. Bu 
dəlikdən bud damarları bud üçbucağından 
yaxınlaşdırıcı kanala daxil olur. Kanalın 
içində bud arteriyası öndə, bud venası isə ar-
xada və bayırda yerləşir. Aşağı dəlik Yossel 
kanalının başlanğıc hissəsini təşkil edir. 
Hünter kanalının arxa və ya dərin şöbəsi 
içəri enli, budu yaxınlaşdıran uzun və  qısa 
əzələlərin distal uclarının bir – birinə söy-
kənən səthləri arasında yerləşən yarıqşəkilli 
bir sahədir. Onun ön divarını budun damar – 
sinir dəstəsi yatağının arxa divarı təşkil edir. 
Bu  şöbənin yuxarı hissəsindən budun dərin 
Şəkil 69. Hünter kanalı (oxla göstərilmişdir) 
 
1 – m. gracilis; 2 – m. adductor magnus; 3 – m. semitendino-
sus; 4 – m. semimembranosus; 5 – m. vastus medialis;  
6 – m. rectus femoris; 7 – m. sartorius; 8 – m. adductor 
longus; 9 – a. et v. femoralis; 10 – m. pectineus;  

44 
arteriyası, venaları və dələn arteriyalar keçir-
lər, aşağı hissəsi isə budu yaxınlaşdıran uzun 
əzələnin vətəri arxasında yerləşir və kövşək 
toxuma ilə tutulmuşdur. 
 
Hüter üçbucağı dirsək oynağının düz 
bucaq altında bükülməsi vəziyyətində bazu 
sümüyünün epikondilusları  və dirsək çıxın-
tısının zirvəsini birləşdirən xəttlər hesabına 
əmələ gələn üçbucaqdır (
şək. 70
). Bu üçbu-
cağın böyük klinik əhəmiyyəti vardır. Belə 
ki, dirsək çıxıntısının qopması zamanı bazu-
nun üçbaşlı  əzələsinin yığılması  nəticəsində 
çıxıntı yuxarıya doğru öz yerini dəyişir və 
üçbucağın normal halda aşağıya baxan 
zirvəsi yuxarıya çevrilmiş olur.  
 
Xaçabənzər anastomoz yanlardan budu 
dolanan içəri və bayır arteriyaların köndələn 
şaxələri, yuxarıdan aşağı sağrı arteriyasının 
enən şaxəsi, aşağıdan isə budun dərin arteri-
yasının birinci dəlici şaxəsindən ayrılan qal-
xan  şaxə arasında  əmələ  gələn anastomoz 
olub budu yaxınlaşdıran əzələnin yuxarı kə-
narı ilə budun kvadrat əzələsinin aşağı kəna-
rı arasında yerləşir.  
Xaçabənzər bağlar (ligg.cruciatae) xa-
ça bənzədikləri üçün belə adlandırılmışlar. 
Bu bağlar diz oynağının (ön və arxa 
xaçabənzər bağlar) və orta atlas – ox fəqərə 
oynağının  əsas möhkəmləndirici bağların-
dandırlar (
şək.71
).  Diz oynağının ön xaça-
bənzər bağı bud sümüyünün bayır kondilu-
sunun içəri səthindən başlayıb qamış sümü-
yünün ön kondiluslararası meydanına 
bağlanır. Bu bağ diz oynağını  həddən artıq 
açılmağa qoymur. Arxa xaçabənzər bağ bud 
sümüyünün içəri kondilusunun bayır sət-
Şəkil 70. Normada  (A) və dirsək çıxıntısının  sınığı 
zamanı (B) Hüter üçbucağının vəziyyəti 
Şəkil 71. Atlas –  ox fəqərə (A) və diz (B) oynaqları  
 
A: 1 – lig.alare; 2 – lig.cruciforme; 3 – axis; 4 – processus 
transverses atlantis; B: 1 – lig.cruciatum anterior;  
2 – lig.cruciatum posterior; 3 – lig.transversum genus;  
4 – lig.patellae 

45 
hindən başlayıb qamış sümüyünün arxa kon-
diluslararası meydanına bağlanır. O, diz oy-
nağında həddən artıq bükməni məhdudlaş-
dırır, həmçinin, pilləkənləri çıxarkən, yoxuşu 
qalxarkən bud sümüyünü qamış sümüyü 
kondilisları üzərində saxlayır. 
 
Xəlbir sümüyü (os ethmoidale)  kəllə-
nin beyin və üz şöbələrinin təşkilində iştirak 
edən tək sümükdür (
şək.72
). Onun kəllənin 
daxili  əsasının ön çuxurunun orta hissəsini 
əmələ gətirən üfiqi səfhəsi qoxu sinirinin lif-
ləri ilə dəlindiyi üçün xəlbirə bənzədiyindən 
belə adlandırılır. Nazik sümük səfhə oldu-
ğundan asanlıqla sınır və burundan beyin – 
onurğa beyini mayesinin axmasına – rinorre-
yaya səbəb olur. 
 
Xəlbirəbənzər fassiya və ya Hesselbax 
fassiyası (fascia cribrosa seu Hesselbachi) 
gizli deşiyin hüdudları daxilində budun enli 
fassiyasının səthi səfhəsi olub, damar və sinir-
lərlə  xəlbir kimi dəlindiyi üçün belə adlan-
dırılmışdır (
şək.73
). Bud yırtıqları zamanı xəl-
birəbənzər fassiya genəlir və deşilir. Bu fas-
siyanın altında orağabənzər kənar yerləşir. 
 
Xış sümüyü (vomer) qədim kənd təsər-
rüfatı aləti olan xışa oxşadığı üçün belə ad-
landırılmışdır. O, burun arakəsməsinin arxa 
aşağı hissəsinin  əmələ  gəlməsində  iştirak 
edir (
şək.74
). Onunla əsas sümüyü arasında 
xış – yataq şırımı əmələ gəlir. 
 
Xoruz pipiyi (crista galli) beyin orağı-
nın birləşməsinə  məxsus xəlbir sümüyünün 
xəlbir səfhəsi üzərində  şaquli vəziyyətdə 
yerləşmiş sümük çıxıntıdır (
şək.72,1
).  
Şəkil 72. Xəlbir sümüyü (A – yuxarıdan, B – yandan 
görünüşü) 
 
1 – xoruz pipiyi; 2 – şaquli səfhə; 3 – orta burun balıqqu-
lağı; 4 – xəlbir labirintləri; 5 – xəlbir səfhə. 
Şəkil 73. Xəlbirəbənzər fassiya (Hesselbax fassiyası) 
 
1 – n. ilioinguinalis; 2 – a. et v. pudenda externa; 3 – v. 
saphena magna; 4 – rami cutanei anteriores n. femoralis; 
5 – ramus femoralis n. genitofemoralis; 6 – n. cutaneus 
femoris lateralis. 
Şəkil 74. Xış sümüyü 

46 
Iltihabi yaxalıq – aponevrozlararası döş 
sümüyüstü toxuma sahəsi (spatium interapo-
neuroticum suprasternale) döş sümüyünün 
vidaci oymasından 2 – 3 sm yuxarıya qədər 
davam edir. Bu sahə öndən döş – körpücük 
məməyəbənzər  əzələ, arxadan boyunun 
üçüncü fassiyası  və  aşağıdan körpücük sü-
müyünün arxa səthi ilə hüdudlanmış qapalı 
kisəciklə (Qruberin kor cibi – saccus caecus 
retrosternocleidomastoideus)  əlaqədə olur. 
Burada ön vidaci venanın distal hissəsi, lim-
fa damarları  və limfa düyünləri yerləşir. 
Aponevrozlararası döş sümüyüstü toxuma 
sahəsi bu kisəcikdən başqa heç bir boşluqla 
birləşmir. Ona görə  də, burada baş verən 
irinli proseslər zamanı irin yalnız bu 
boşluqda və Qruberin kor cibində toplanır. 
Bu zaman döş – körpücük – məməyəbənzər 
əzələnin kənarları arasında döyük diaqnostik 
əhəmiyyət kəsb edən  şişkinlik  əmələ  gəlir. 
Bu şişkinlik «iltihabi yaxalıq» adlanır.  
 
Jerdi qabarı qalça – qamış yolunun qa-
mış sümüyünə bağlanan yerində olan hün-
dürlükdür.  
 
Jimbernat və ya sahə bağı (lig.Gim-
bernati seu lacunare) xarici çəp  əzələnin 
vətər liflərindən  əmələ  gəlmiş bağ olub, 
aşağı  və bayıra doğru gedərək, qasıq sümü-
yünün darağına bağlanır və damarlar sahə-
sini içəri tərəfdən əhatə edir (
şək.75,3
). Bud 
yırtıqlarının ləğvi münasibətilə aparılan cər-
rahi əməliyyatlar zamanı yırtıq möhtəviyya-
tını qarın boşluğuna qaytarmaq üçün bud kana-
lının daxili həlqəsinin genişləndirilməsi sahə 
bağının kəsilməsi hesabına həyata keçirilir.  
 
Jober çuxuru  ətrafın diz oynağında 
yarımbükülmüş  vəziyyətində dizin içəri 
səthində, budun içəri kondilusundan bir 
Şəkil 75. Çanaq qurşağı bağları 
 
1 – discus interpubicus; 2 – tuberculum pubicum;  
3 – lig.lacunare (Gimbernati); 4 – foramen obturatum;  
5 – lig.pectineum (Kuper bağı); 6 – spina iliaca anterior 
superior.  
Şəkil 76. Baldırın içəri səthinin xarici oriyentirləri 
 
1 – m. sartorius; 2 – tendo m.gracilis; 3 –  m.semi-
membranosus; 4 – tendo m.semitendinosi; 5 – condylus me-
dialis tibiae; 6 – lig. patellae; 7 – tuberculum adductorium; 
 8 – condylus medialis femoris; 9 – fossa  supracondylaris  
(Joberti); 10 – patella; 11 – m. vastus  medialis. 

47 
qədər yuxarıda  əmələ  gələn  əzələlərarası 
çökəklikdir (
şək.76,9
). Bu çuxur öndən budu 
yaxınlaşdıran böyük əzələnin vətəri, arxadan 
dərzi  əzələsi, yarıvətərli, yarızarlı  və nazik 
əzələlərin vətərləri ilə, aşağıdan bud sümü-
yünün içəri kondilusu və baldırın üçbaşlı 
əzələsinin içəri başı, yuxarıdan dərzi  əzələ-
sinin ön – bayır kənarı ilə hüdudlanmışdır.  
Cərrahi praktikada Jober çuxurundan 
keçməklə qamış sinirinə və oynaq kapsuluna 
toxunmadan dizaltı arteriya və vena əldə 
edilir. Irinli – iltihabi proseslər zamanı bu 
çuxur nahiyəsində irin toplana bilər. 
 
Kalo üçbucağı (trigonum Calloti) – öd 
kisəsinin çıxarılması məqsədilə aparılan cər-
rahi əməliyyat zamanı öd kisəsi arteriyasının 
əldə olunaraq bağlanılması bəzən çətinliklər 
və təhlükəli fəsadlar törədə bilir, çünki onun 
sağ qara ciyər arteriyasından başlandığı yer 
çox vaxt qara ciyər axacağının sağ kənarı ilə 
örtülmüş olur. Bu səbəbdən də, arteriyanın 
əzəzinə səhvən qara ciyər arteriyası sapa gö-
türülərək bağlanılır və  nəticədə qara ciyərin 
sağ payının qan təchizatı pozulur və onun 
nekrozu baş verir. Qeyd olunan fəsadın 
qarşısının alınması üçün Kalo üçbucağının 
topoqrafiyasından istifadə olunur (
şək.77,16
). 
Bu üçbucağın sağ  tərəfini öd kisəsi axacağı, 
sol tərəfini qara ciyər axacağı, əsasını isə öd 
kisəsi arteriyası  (a.cystica) təşkil edir. Ona 
görə  də, öd kisəsi arteriyasının bağlanılması 
zamanı  cərrah ilk növbədə ümumi qara ciyər 
və öd kisəsi axacaqlarının bir – birilə birləşdiyi 
səviyyəni müıəyyənləşdirir, sonra ümumi qara 
ciyər axacağı ilə yuxarıya qalxaraq, öd kisəsi 
arteriyasını tapır və bağlayır.   
 
«Kamança yayı»  cərrahi  əməliyyatlar 
zamanı  səthi və böyük uzunluğa malik xətti 
kəsiklərin icra olunması üçün neştərin  əldə 
tutulması üsuludur (
şək.78
).