L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

qiymatni
ishlab chiqaruvchi kuchlar, «millatning ruhi» 
(toj-taxtning meros bo‘lib qolishi, huquq, sud, armiya, politsiya va shu kabilar) 
yaratadi. 

---

 
116 
F.List ta’limotida xo‘jalik taraqqiyotining tarixiy bosqichlari to‘g‘risidagi g‘oyalar 
katta o‘rin egallaydi. U tarixiy taraqqiyotni beshta bosqichga: badaviylik, cho‘ponlik, 
dehqonchilik, dehqonchilik-manufaktura, dehqonchilik - manufaktura — savdo 
bosqichlarig‘a bo‘ladi. Bunday bo‘lishdan kuzatilgan maqsad Germaniyada 
sanoatning o‘sishini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, bir yoqlama rivojlanishdan 
— qishloq xo‘jaligining ustunligidan voz kechish kerak, degan fikrni isbotlashdan 
iborat edi. 
F.Listning asosiy iqtisodiy asari Germaniyaning iqtisodiy rivojlanishi va savdo 
siyosati atrofidag‘i qizg‘in tortishuvlarda alohida o‘rin egallab, nemis iqtisodiy 
fikriga katta ta’sir ko‘rsatdi. F.List o‘zining g‘oyalarini rivojlantirar ekan, 
Germaniyaning gullab-yashnashi sanoat taraqqiyoti orqali bo‘lishi mumkinligini va 
shuning uchun uni chet el raqobatidan himoya qilish zarur ekanligini ko‘rsatadi. 
Ushbu asar o‘z davrida demokratik ziyolilar tomonidan qizg‘in qabul qilinib, katta 
qiziqish bilan o‘qildi. 
U faqatgina qishloq xo‘jaligi bilan shug‘ullanadigan millat bir qo‘l bilan mehnat 
qiladigan kishi kabidir, deydi. Davlat sistemasidagi tadbirlar milliy ish-lab 
chiqarishni chet el raqobatidan to o‘zini tiklab olguncha va teng raqobatdosh 
bo‘lguncha himoya qilishi kerak deyiladi. Er-kin savdoni amalga oshirishni esa u 
keyinroq, ya’ni hamma millatlar bir xil rivojlanish darajasiga yetgunicha qoldirishni 
tavsiya qiladi. Hozirgi. davrga kelib Listning bunday qarashlarining ayrimlari dolzarb 
bo‘lib, hayotda o‘z o‘rnini topmoqda. Chunki ularning oldida jahon bozorida 
hukmronlik qilayotgan rivojlangan mamlakatlar monopoliyasi sharoitida o‘z 
sanoatlarini himoya qilish vazifasi turibdi.
14