L naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İxtisasın şifri və adı - 060407 Menecment İxtisaslaşma - Menecment
- Magistr proqramının rəhb əri
- FƏSİL I. İDARƏETMƏ PROSESİNİN İNFORMASİYA TƏMİNATININ NƏZƏRİ-METODOLOJİ ƏSASLARI
|
1
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ BEYNƏLXALQ MAGİSTRATURA VƏ DOKTORANTURA MƏRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Abdullayev Pünhan Rafik oğlu
(MAGİSTRANTIN A.S.A)
MAGİSTR DİSSERTASİYASI İxtisasın şifri və adı - 060407 Menecment İxtisaslaşma - Menecment Elmi rəhbər: Magistr proqramının rəhbəri: _i.e.n., dos. M.H. Məmmədov i.e.d., prof. Həsənov H.S Kafedra müdiri prof. K. A. Şahbazov BAKI - 2018
2
GİRİŞ………………………………………………………………………………3 FƏSİL I. İDARƏETMƏ PROSESİNİN İNFORMASİYA TƏMİNATININ NƏZƏRİ-METODOLOJİ ƏSASLARI 1.1. İdarəetmənin informasiya təminatının mahiyyəti və məzmunu………………………………………………………………6 1.2. İdarəetmə prosesinin informasiya təminatının formalaşmasının metodoloji əsasları…………………………………………..………..16
FƏSİL II. İDARƏETMƏ PROSESİNİN İNFORMASİYA TƏMİNATININ MÜASİR VƏZİYYƏTİNİN TƏHLİLİ 2.1. İdarəetmə prosesində informasiya sistemlərinin müasir vəziyyətinin təhlili…………………………………………………………….….….24 2.2. İdarəetmə prosesində informasiyanın təşkili və istifadəsi xüsusiyyətləri……………………………………………………….….32 2.3. İdarəetmə prosesinin informasiya köməkçi sistemlərin yaradılması və istifadəsinin müasir vəziyyətinin qiymətləndirilməsi………………….43
III FƏSİL. İdarəetmə prosesinin informasiya təminatının təkmilləşdirilməsinin başlıca istiqamətləri 3.1. İdarəetmə prosesinin informasiya təminatı planın və texnologiyasının işlənməsi……………………………………………………………….52 3.2. İdarəetmə prosesində yeni informasiya texnologiyalarından istifadə istiqamətləri……………………………………………………………59
3
GİRİŞ
Mövzunun aktuallığı. Sivil ölkələrin inkişaf tarixi göstərir ki, iqtisadiyyatın sürətli vüsət alması ilə istehsalın keyfiyyətcə dəyişməsi bir sıra yeni elmi və praktiki vəzifələr formalaşdırır. Bu proseslərin həyata keçirilməsi üçün texniki və texnoloji sistemlərin yaradılması, kompüter texnikalarının, kibernetik və riyazi modelləşdirmə metodlarının tətbiqi ön plana çəkilir. Ölkəmizin müasir inkişaf mərhələsi idarəetmənin bütün sahələrində nəticəsi səmərəli olan qərarların qəbul edilməsi üçün informasiyaların operativliyi, tamlığı və düzgünlüyü tələblərinin kəskin qoyuluşu ilə səciyyələnir. Azərbaycan beynəlxalq informasiya sisteminə qovuşduqca bir çox vahid şəkilə salınma məsələləri bir qədər də aktual olur. Onun informasiya bazarına nüfuz etməsi intellektual mülkiyyət olunmaqla onun icra effektivliyini çoxaltmaq bəşəriyyətin qabaqcıl təşkilatlarının ölkəmizdə işləmələri və digər innovativ texnologiyalarının üstünlüklərindən istifadə cəhətindən hədəf mərkəzində durmalıdır. Lakin hazırda informasiya texnologiyalarının inkişaf səviyyəsi özünün bir sıra çatışmazlıqları ilə xarakterizə olunur. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin iş təcrübəsi sübut etmişdir ki, yaradılan səmərəli informasiya texnologiyaları və onların tətbiqi mürəkkəb sosial-iqtisadi proseslərin idarə edilməsinin açarıdır və daha önəmli, məzmunlu idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi və həyata keçirilməsinə təminat yaradır. Bütün bunlar tədqiqat mövzusunun seçilməsini şərtləndirmiş və aktuallığını ön plana çəkmişdir. Tədqiqatın məqsədi və vəzifələri. Tədqiqatın məqsədi Azərbaycanın sənaye müəssisələrinin idarə
edilməsi sistemində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının və sistemlərinin tətbiqinin mövcud vəziyyətini tədqiq edib orada 4 informasiya təminatının səmərəli təşkili üzrə tövsiyələrin işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutulmalıdır. Qarşıya qoyulan məqsədə çatmaq üçün bir sıra kompleks məsələlərin həlli məqsədəuyğun sayılmışdır: - ölkəmizin və məşhur dünya alimlərinin bu problemə aid tədqiqatlarının mənimsənilib ümumiləşdirilməsi yolu ilə sənaye müəssisələrinin idarə edilməsi sistemində informasiya təminatının təşkilinin nəzəri-metodoloji məsələlərini tədqiq etmək; - informasiya texnologiyası bazasının formalaşması xüsusiyyətlərini açıq- lamaq; - Azərbaycanın neft-qazçıxarma sənaye müəssisələrinin informasiya tə- minatının yaranmış situasiyanın təhlil olunub qiymətləndirilməsi; - tədqiq edilən sənayedə mütərəqqi informasiya sistemlərinin yaradılması və texnologiyalarının tətbiqinin başlıca istiqamətlərini müəyyən edərək kompleks tədbirlər hazırlamaq. Tədqiqat obyektini ölkəmizdə fəaliyyət göstərən idarə və təşkilatları təşkil edir.
Tədqiqatın nəzəri və metodoloji əsaslarını Azərbaycan Respublikasının Qanunları, Mərkəzi İcra Hakimiyyətinin müvafiq sənədləri, Dövlət Neft Şirkətinin və İqtisadiyyat, Nəqliyyat, rabitə və yüksək texnologiyalar Nazirlikliklərinin Əmr və Sərəncamları, mövzu ilə əlaqədar olan müxtəlif xarakterli çoxlu elmi əsərləri təşkil edir. Tədqiqat işində təhlil, riyazi-iqtisadi modelləşdirmə, məntiqi ümumiləşdirmə, qrafik və analitik metodlardan istifadə edilmişdir. Tədqiqatın informasiya bazası. Dissertasiya işi yerinə yetirilərkən Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin, neftqazçıxarma, qazıma və geoloji-kəşfiyyat idarələrinin dövri və vaxtaşırı hesabat məlumatlarından, "Azərineftinformatika" Hesablama Mərkəzinin işləmələrindən, məlumat bazasından istifadə edilmişdir. 5 Tədqiqatın elmi yeniliyi aşağıdakılardan ibarətdir: - respublika sənayesinin idarə edilməsi sistemində informasiya təminatının təşkilinin idarə edilməsinin texniki, təşkilati-iqtisadi aspektləri kompleks şəkildə ilk dəfədir ki tədqiq edilir; - sənayedə lokal və korporativ şəkildə avtomatlaşdırılmış informasiya təminatı sistemləri işlənib hazırlanmış və təcrübədə geniş tətbiq edilmişdir; - informasiya böhranının formalaşması mexanizminin sxemi, sosial- iqtisadi köməkçi sistemlərdə təhlükəsizliyin strukturu, yeni iqtisadi şəraitdə dövlət informasiya sisteminin idarə edilməsinin informasiya məhsullarının qlobal və lokal sistemində qarşılıqlı hərəkətin prinsipial sxemləri, sənaye müəssisələrinin informasiya sistemlərinin mərhələlər üzrə inkişafının yolları təklif edilmişdir; - informasiya texnologiyası bazasının formalaşması xüsusiyyətləri açıqlanmışdır. - Sənaye müəssisələrində informasiya texnologiyalarının yaradılması və istifadəsinin təşkilati-iqtisadi mexanizmi və informasiya təminatı üzrə plan- proqramın işlənib hazırlanmasının metodiki əsasları təklif edilmişdir. İsin həcmi və strukturu. Dissertasiya işi giriş, üç fəsil, nəticə və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
6 FƏSİL I. İDARƏETMƏ PROSESİNİN İNFORMASİYA TƏMİNATININ NƏZƏRİ-METODOLOJİ ƏSASLARI 1.1. İdarəetməniıı informasiya təminatının mahiyyəti və məzmunu
Müasir təşkilatlarda menecer təşkilatın idarə edilməsinin dayağı, rəhbərliyin simasında, innovasiya, yenilik, onun canıdır. Müasir təşkilatlarda ilkin məlumatlar və innovasiyalar hakimiyyətin vacib mənbələrindən ən mühümüdür. İnformasiyalarla təşkilatın təchizatı çağdaş innovativ texniki sistemləri ilə təmin edilmə səviyyəsi təşkilatlarda idarəetmənin səmərəliliyinə əsaslı təsir göstərir. İnformasiya uyğun predmet, hadisə, proses, münasibətlər və s. haqqında toplanmış və istifadə olunmaq üçün yararlı formada sistemləşdirilmiş müəyyən məlumatların, verilənlərin, faktların, xüsusiyyətlərin toplusundan ibarət olub, idarəetmənin əsasını təşkil edir. Elmi kateqoriya kimi idarəetmə proseslərində informasiyanı bir sıra əlamətlərlə (xüsusiyyətlərlə) xarakterizə etmək olar: nisbi sərbəstlik (müstəqillik); təkrar istifadə imkanının olması; informasiyanı ötürən və ya qəbul edən subyektdə qorunub saxlanılması; işlənilməyə, inteqrasiya olunmağa, təkrarlanan, paralel informasiyaların çıxarılması hesabına həcminin sıxılmasına yararlılığı; kompüterdə işlənilə bilməsi; sistemliliyi və s. İdarəetmə sisteminin informasiya ilə təchizinin məqsədi əldə edilmiş son rəqəm məlumatları əsasında istifadə edilmiş elə informasiyaya malik olmalıdır ki, onlar idarəçilik qərarlarının hazırlanması üçün baza ola bilsin. Belə məqsədlərə çatmaq üçün aşağıdakı bəzi problemlərin aradan qaldırılmasını tələb edir: ilkin məlumatın yığılması, qorunması, müvafiq hakimiyyət orqanlarının bölmələri və orada çalışan əməkdaşlar arasında paylanması, istifadə etmək məqsədi ilə hazırlanması, onun işlənilməsi, müvafiq idarəetmə strukturuna ötürülməsi, təhlili, informasiyanın dövretmə vaxtı bilavasitə və əks təsirlərinin təmin edilməsi və digər məlumat potokunun hazırkı situasiyasında bu məsələlərin səmərəli həlli çox
7 çətin bir iş olub vaxt, güc, vəsait və xüsusi strukturların (sistemlərin) yaradılmasını, ən yeni texnika və texnologiyaların tətbiq olunmasını tələb edir. Bu gün hamılıqla etiraf olunur ki, informasiya ictimai və şəxsi həyat fəaliyyətinin təşkili və tənzimlənməsinin ən mühüm vasitələrindən biri, əldə olunmuş biliklərin möhkəmləndirilməsi və yayılması formalarından biri, idarəetmənin təsirli aləti və onun əsasıdır. «İnformasiya cəmiyyətinə» doğru hərəkət istənilən problemlərin həllində informasiyanın rolunu daha da gücləndirir. Lakin «informasiya cəmiyyəti» həm də tamamilə yeni idarəetmə metodları və modellərinin tətbiq olunmasını tələb edir ki, bu ,da idarəetmə fəaliyyətinin yalnız məzmununda və xarakterində deyil, həm də strukturunda ciddi dəyişikliklərə gətirib çıxarır. İnformasiya cəmiyyətin əsas resursuna, uyğun olaraq, informasiya təminatı təşkilatın və cəmiyyətini fəaliyyətinin səmərəliliyinin zəruri şərti kimi idarəetmə fəaliyyətinin tərkib hissəsinə çevrilir. İnformasiya resursları (sənədlər, kitabxanalar, arxivlər, fondlar, verilənlər bankı və digər informasiya sistemlərində saxlanılan sənədlər) informasiya sistemlərinin əsasını təşkil edir. İnformasiya resurslarının hakimiyyət orqanlarının tələbatlarına uyğunluğu müasir informasiya sistemlərinin səmərəliliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Əgər informasiya sistemlərinin təyinatı hakimiyyət orqanlarına və vəzifəli şəxslərə əsaslandırılmış səmərəli qərarlar qəbul etmək üçün informasiya verməkdən ibarətdirsə, onda informasiya resursları idarəetmə qərarlarının hazırlanması və qəbulu üçün lazım olan verilənləri təqdim edir ki, bunlarıda texnoloji proseslərin köməyi ilə lazımi informasiyaya çevrilir. İnformasiya resursları hər bir təşkilatın qiymətli sərvətidir və onların miqdarı, keyfiyyəti istifadə səviyuyəsi müasir dövrdə təşkilatın inkişaf səviyyəsini və onun rəqabət mübarizəsindəki statusunu müəyyənləşdirən əsas amilə çevrilir, təşkilatın siyasətinə və mövqeyinə təsir göstərir. Hal-hazırda informasiya bu və ya digər təşkilatın, həmçinin yuxarı idarəetmə strukturlarının sosial, iqtisadi, təşkilati və texnoloji tərəqqisinin ən vacib mənbəyi kimi özünü göstərir. İnformasiya təchizatı bu və ya digər təşkilat, həmçinin idarəetmə pillələrinin fəaliyyəti üçün o dərəcədə mühüm amilə çevrilir ki, indi
8 onların məlumat mənbəyi olması haqqında mülahizə yürütmək lazım gəlir. Mötəbər informasiya təchizatı sisteminə malik olmamaq təşkilatın məqsədləri və müəyyən etdiyi vəzifələri ilə uyğun gəlməyən təsadüfi, əsası olmayan yanlış qərarların qəbuluna rəvac verir. Burada heç də hər şey informasiyanın natamam, etibarsız və ya operativ olmaması ilə bağlı deyildir. İnformasiyanın pis istifadə olunmasının əsas səbəblərindən biri ümumdövlət səviyyəsində real informasiya təminatı sisteminin yaxşı təşkil olunmaması ilə bağlıdır. Tədqiqatçıların qeyd etdiyi kimi, informasiya ilə iş müasir rəhbərlərin vaxtının 50-90 faizini tutur. Lakin bu iş müasir təşkilatlarda bəzən sistemsiz və hətta idarəolunmaz xarakter daşıyır. Belə ki, dövlət idarəetmə orqanları gün ərzində çox böyük həcmdə müxtəlif informasiyaları alır, işləyir və göndərirlər. Çoxsaylı tədqiqatların nəticələri göstərir ki, infomlasiya ilə dəqiq iş sisteminin olmaması, təşkilatın fəaliyyətinin informasiya təminatı mexanizminin olmaması səbəbindən təşkilata daxil olan informasiyanın 60%-ə qədəri istifadəsiz qalır. Beləliklə informasiyanın kəmiyyəti ilə keyfiyyəti arasında ziddiyyətlərin mövcudluğu problemi meydana çıxır. Bir tərəfdən daim informasiya bolluğu mövcud olur ki, bu informasiyaya nə baxmaq, nə mənimsəmək, nə də təhlil etmək mümkün deyildir. Digər tərəfdən isə yaxşı proqnozlar və ya idarəetmə qərarlarının variantlarını hazırlamaq üçün zəruri və kifayət edəcək qədər informasiya həmişə çatışmır. Bu ziddiyyətin aradan qaldırılması təşkilatın fəaliyyətinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi ilə bağlıdır. Təşkilatın bir sistem kimi səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün informasiya təminatı idarəetmə fəaliyyətinin bütün növlərinin tərkib hissəsi olmalı, idarəetmə qərarlarının qəbulunun əsasına çevrilməlidir. Bu gün informasiya təminatının idarəetmə fəaliyyətinin tərkibinə daxil edilməsi məsələsi həmişəkindən daha çox aktualdır. İnformasiyalaşdırma şəraitində idarəetmə strukturlarının hərəkətlərinin effektivliyi strateji cəhətdən tədricən daha əhəmiyyətli idarəetmə sisteminin informasiya təchizatı ilə, həmçinin onun idarəçilik işlərinə nə dərəcədə uyuşması ilə formalaşdırılır. Təşkilatın məlumat təchizatının məqsədi ancaq informasiyanın yığılması, qorunması, işlənilməsi və müasirləşdirilməsindən deyil, həmçinin informasiya məkanlarının
9 yaradılmasından, vacib və qaneedici informasiyanın götürülməsindən, onların axın xəttlərinin formalaşdırılmasından, qərarlar qəbulu üçün informasiyanın zamanında çatdırılmasından, informasiyanın qorunmasından ötrü əlverişli mühitin formalaşdırılması olmalıdır ki, belə olduqda idarəetmənin effektivliyinin artırılmasına yardımçı ola bilər. Mahiyyətinə görə əksər idarəetmə sistemləri işçilərinin həyat dövranının müxtəlif cəhətlərinin başa düşülməsi və dəyişdirilməsilə əlaqədar olan sosial məlumatların tapılması, qeydiyyatı, araşdırtılması, dəyərləndirilməsi və müxtəlif ünvanlara çatdırılmasıdır. Ancaq ən mühümü budur ki, idarəçilikdə bütün informasiyadan deyil, yalnız rəhbəredici təsirlərin göstərilməsi, və həyata keçirilməsi üçün lazımi məlumatlardan yararlanırlar. İdarəetmə sistemində hərəkətdə olan informasiya son dərəcədə fərqli olaraq özünəməxsus xarakterə və fərqli xüsusiyyətlərə malik olur. Hətta ali idarəetmə səviyyəsi üçün nəzərdə tutulan yeni termin də firmalaşfdırılmışdı. Bu beynəlxalq iqtisadi, ictimai-siyasi, ətraf mühiti, ölkədə və cəmiyyətdə həyata keçirilən müxtəlif situasiyaların izahını göstərir. İnformasiya müstəqil dəyərə malik olub normativ sənədlərin, idarəetmə qərarları və hərəkətlərinin əsası kimi çıxış edir. Bu informasiya özünəməxsus fəaliyyət və inkişaf qanunauyğunluqlarına, təşkilatın siyasətinə qabaqlayıcı təsir imkanlarına malik olub inzibati-siyasi qərarların, müxtəlif sosial qrupların və ayrı-ayrı vətəndaşların davranışının bu və ya digər variantının seçilməsinin səbəbləri kimi çıxış edir. Bu informasiyaya idarəetmə informasiyası da deyilir. İdarəçilikdə istifadə olunan məlumatlar sosial informasiyanın müəyyən tərkib elementi olub idarəetmə sistemlərində qarşılıqlı əks-əlaqənin yaradılması və reallaşdırılmasmda icra edilmək üçün faydalılığı nöqteyi-nəzərdən bütün informasiya məkanından əldə edilmiş informasiyadır. Belə faktlar idarəetmə strukturlarının informasiyaya olan ehtiyaclarını, işçilərin məqsəd və arzularını, davranış və hərəkətlərinin təşkili və idarə edilməsinin konkret qaydalarını və vasitələrinin məcmusunu özündə ehtiva edir. İdarəetmənin rasionallığı və effektivliyi birbaşa idarəetmə prosesində istifadə edilən informasiyasının nə
10 dərəcədə dəqiq və obyektiv olmasından asılı olur. Bu baxımdan idarəçilik informasiyası minimum aşağıdakıları özündə birləşdirməlidir: 1. İşçilərin sosial və şəxsi firavanlığında təşkilatın oynadığı rol və mövqeyə müvafiq olaraq hər bir idarəetmə orqanının funksiya və səlahiyyətlərinə görə təşkil olunmalıdır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, idarəetmə orqanları sistemində baş verən funksional və struktur dəyişiklikləri onları informasiya təminatındakı dəyişikliklərin meylini müəyyənləşdirir, belə ki, struktur dəyişiklikləri informasiya axınlarının istiqamətinin dəyişməsinə, funksional dəyişikliklər isə daxil olan informasiyada keyfiyyət dəyişikliklərinin baş verməsinə səbəb olur; 2.
İdarəetmə sistemlərində icbari qaydada yerinə yetirilməli olan qanunların, digər sənədlərin xüsusiyyətlərinə və ierarxiyasına görə (İdarəçilik başlıca olaraq qanunların yerinə yetirilməsini hədəfdə saxladığına görə, burada hüquqi prosedurların vəziyyəti barədə məlumat tələb olunur) yaradılmalıdır; 3. Müxtəlif idarəetmə strukturlarının idarəçilik hərəkətlərini konkretləşdirən, spesifik hüquq davranışların tiplərini formalaşdıran idarəçilik subbyektlərinin xarakterlərini, formalarını, məntiqi olmasını əhatə etməlidir. İdarəçilikdə istifadə olunan idarəetmə informasiyasının aşağıdakı mənbələrini göstərmək olar: a) Dövlət strukturlarına və rəhbər işçilərə müvafiq idarəçilik qərarlarını vermək, yaxud da müəyyən vaxtda və sahədə idarəçilik təsirlərini icra etmək (qanunların və başqa sənədlərin icrası üçün göstəriş və sərəncamlar) hüquqüları verən tənzimləyici və başqa sənədlər; b) İnsanların öz hüquqlarını və şəxsi maraqlarını təmin etmək və həyata keçirmək (insanların hüquq və sərbəstliklərinin müdafiəsi) üçün müvafiq dövlət strukturlarına xahişləri; c) İdarəetmənin obyektivliyinə təminat verən və aşağı idarəetmə səviyyələri tərəfindən yerinə yetirilməsi gözlənilən yuxarı idarəetmə səviyyəsi rəhbərlərinin direktivləri, yəni direktiv məlumatlar;
11 d) Nəzarəti həyata keçirərkən məlum olan və idarəetmə obyektlərinin durumunu, idarəçilik elementlərinin təsir səviyyəsini xarakterizə edən dəlillər, davranışlar; e) İdarəçilik strukturlarının və səlahiyyətli şəxslərin fəal və çevik işə qarışmasını tələb edən mürəkkəb, ziddiyətli, ekstremal və başqa anlaşılmaz situasiyalar (sosial situasiyaların kritik vəziyyətləri barədə operativ məlumatlar). Sonuncu mənbələr uyğun idarəetmə təsirlərinin alqoritminin qabaqcadan müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tutduğu üçün onlar haqqında bir qədər ətraflı məlumat vermək lazımdır. Belə vəziyyətlərin təkrarlanmayan olmasına baxmayaraq onların hər biri üçün konkret dövlət orqanları və vəzifəli şəxslər tərəfindən sürətli və təsirli davranış modelləri düşünülməli və hazırlıqlar görülməlidir. Problemli vəziyyət o zaman yaranır ki, idarəolunan obyektlərin və tabeçilikdə olan idarəedici komponentlərin fəaliyyətində verilmiş parametlərdən ciddi kənarlaşmalar aşkar olunur, qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail oluna biləcəyinə şübhələr yaranır, fəaliyyətin məqsədlərində və parametrlərində dəyişikliklərin aparılmasına zərurət meydana çıxır. İnformasiya baxımından problemli vəziyyət ilkin, faktiki materiallara əsaslanmalıdır, çünki informasiyanın işlənməsinin hər bir səviyyəsində bu informasiya dəyişdirilmiş, şərh edilmiş olur ki, nəticədə qərar qəbulu anında həmin informasiya həqiqətdə olduğundan fərqli kimi başa düşülə bilər. Bu isə öz növbəsində problemin həllinin gecikdirilməsinə səbəb ola bilər. Münaqişəli vəziyyətlərdə idarəetmə və digər münasibətlərin iştirakçıları arasında onların özləri tərəfindən həll oluna bilməyən ziddiyyətlər yaranmış olur ki, bu da xüsusi məlumatlann əldə olunmasını və bu məqsədlə xüsusi forma və metodlardan istifadə olunmasını nəzərdə tutur. Belə informasiya münaqişənin səbəblərinin aşkar edilməsi, təhlili və qiymətləndirilməsi üçün obyektiv yanaşmanı, müstəqil ekspert rəylərini, münaqişə tərəflərinin mövqelərinin və fikirlərinin dəqiq bilinməsini, qüvvədə olan hüquqi normaların tətbiq olunmasının əsaslandırılmış olmasını təmin etməlidir. Münaqişəli vəziyyətlərin həlli zamanı ən vacib məsələ münaqişənin səbəblərinin aradan qaldırılması, onun pozitiv məcraya
12 yönəldilməsi, kompromislərin əldə olunması, münaqişənin aradan qaldırıldığına və gələcəkdə təkrarlanmayacağına zəmanətlərin yaradılmasından ibarətdir. Ekstremal (fövqəladə) vəziyyətlər bir qayda olaraq təbii fəlakətlər, qəzalar, kütləvi ixtişaşlar, mütəşəkkil cinəyatkarlıq hadisələri nəticəsində yaranır və bu zaman dövlət orqanları, vəzifəli şəxslər baş verən proseslərin yüksək dinamikliyi və informasiyanın məhdudluğu şəraitində fəaliyyət göstərməli olurlar. Bu halda da mümkün olduqca daha çox etibarlı informasiya əldə etməyə çalışmaq lazımdır, çünki yalnız beləliklə daha dəqiq və vəziyyətə uyğun qərarlar qəbul etmək olar. İdarəetmə informasiyasının bütün mənbələri idarəetmə üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Buna görə də uyğun səlahiyyətlərin reallaşdırılmasını təmin etmək üçün hər bir idarəetmə orqanında və hər bir vəzifə üzrə yuxarıdan aşağı, aşağıdan yuxan və üfüqi (koordinasiya) istiqamətdə hərəkət edən informasiyaların lazımi qaydada cəmləşdirilməsi məqsədəuyğundur. Bununla bərabər idarəçilik informasiyalarının hamısının hansı strukturlardan toplanmasından və daşıyıcısının şəxsiyyətindən asılı olmayaraq, onlar aşağıdakı göstəriləcək müəyyən standartlara uyğun olmalıdır: a) idarəçilikdə istifadə olunan informasiya müasir olmalıdır. Bu o deməkdir ki, toplanmış informasiya təzə olmalı, toplanması və ötürülməsinin operativliyi, yeniliyi ilə fərqlənməli, günün vəzifələrinə uyğun olmalı və onların həllinə kömək etməlidir. Çox vaxt məhz aktuallıq informasiyanın imkanlarını müəyyənləşdirir; b) İnformasiya etibarlı olmalıdır. İnformasiyanın etibarlılığı onun faktları, hadisələri və xüsusilə də onların səbəbləri və qarşılıqlı əlaqələrini əhatə və əks etdirmək bacarığı ilə müəyyənləşdirilir. Belə informasiyanın əldə olunması çox mürəkkəb zehni və analitik proses olub mütəxəssislərin cəlb olunmasını və müasir elmi prosedurlardan və texnologiyalardan istifadə olunmasını tələb edir; c) İnformasiya kifayətedici olmalıdır. Bu o deməkdir ki, informasiya sistemli şəkildə əlaqəli olan bir sıra məsələlər üzrə əldə edilməli, araşdırılan prosesi, xüsusilə onun daxili mənbələrini, hərəkətverici qüvvələrini və xarici determinantlarını dərindən və hərtərəfli açıqlamalı, bütövlükdə prosesi xarakterizə
13 etməli və bu prosesin mümkün ola biləcək yeni vəziyyətlərini proqnozlaşdırmağa və modelləşdirməyə imkan verməlidir. d) İnformasiya əlçatan olmalıdır. İnformasiyanın əlçatanlığı onun açıqlığı, aşkarlığı və zəruri həcmdə operativ qaydada əldə olunmaq imkanının olması ilə bağlıdır. Çox vaxt informasiya mövcud olur, lakin qapalı olur və vəzifəli şəxslərin dar bir dairəsi tərəfindən istifadə olunur. Bu halda həmin informasiyanın faydalı iş əmsalı (faydalılığı) çox aşağı olur; e) İnformasiya oxunaqlı (auteııtik) olmalıdır. Bu, informasiyanın mətn və sözlə ifadəsinin insanlar üçün anlaşıqlı formada verilməsini, onların dil sahəsindəki təfəkkürünə uyğunluğunu nəzərdə tutur. İnformasiyanın müxtəlif xarici sözlərlə və dar ixtisaslaşdırılmış, az istifadə olunan terminlərlə doldurulması onun başa düşülməsini və praktiki istifadəsini çətinləşdirir. İdarəçilik orqanlarında istifadə olunan informasiyanı fərqli səbəblərə və xüsusiyyətlər üzrə təsnifləşdirilə bilər. Misal üçün, informasiyanın qanuni və qeyri- müəyyən, dövlət və yerli xarakterli əhəmiyyəti vertikal və horizontal, mahiyyətinə və konkret təyinatı üzrə, yarana biləcək ictimai nəticələri üzrə, əldə edilmə dərəcəsi üzrə, vaxt üzrə (keçmiş hadisələr, faktiki dövr və perspektiv barədə proqnozlar) formasında təsnifləşdirilə bilər. İdarəetməsində məlumatlara onun müasirliyi, etibarlılığı, çevikliyi, yetərliyi və müvafiq qərarların verilməsində münasibliyi baxımından da fərqləndirilə bilər. İdarəetmə prosesində idarəetmə subyekt və idarəetmə obyekti köməkçi sistemləri arasında, bunların daxili elementləri arasında müntəzəm informasiya axınları baş verir. Məhz buna görə də bu məlumatlar idarəetmə obyekti barədə məlumatlara və idarəçilik subyektinin idarəetmə obyektinə adekvat təsiri ilə bağlı olan məlumatlara, başqa cür ifadə etsək, administrativ komandalarından təşkil olunan məlumatlara bölünür. Təşkilatda idarəetmə sisteminə daxilolma xüsusiyyətinə və mənbələrinə görə də məlumatlar təsnifləşdirilir. Daxilolma xüsusiyyətinə görə məlumatlar sistemləş- dirilmiş (yuxarə orqanlar tərəfindən rəsmiləşdirilmiş, statistik hesabat, mahiyyət qabaqcadan bəlli olan məlumatlar) və sistemləşdirilməmiş (qəfil dəyişikliklər və
14 hadisələrlə bağlı yaranan təsadüfi və epizodik) məlumatlardan ibarət ola bilər. İnformasiyalar giriş mənbələri üzrə məlumat (idarələrə, təşkilatlar üçün nəzərdə tutulan direktiv, rəsmiləşdirilmiş və digər hüquqi məlumatlar), innovativ və iqtisadi məlumatlar (texniki-iqtisadi analiz və planlaşdırma vasitələri və informasiyaları, maliyyə, məvacib, statistik və hesabat məlumat tipləri və s.), habelə xəbər (idarəetmə prosesi ərzində yaranan cari və ilkin) məlumatlardır. Məlumat informasiyası müvəqqəti-stabil, xəbər və yeniləşən xarakterli olur. İnformasiyalar öyrənilərkən, təhlil edilərkən, habelə onlardan idarəçilik qərarları üçün istifadə olunarkən bütün informasiya əlaqələri və axınları nəzərdən keçirilir. Burada həmçinin şifahi, yazılı, qrafik və s. informasiya qeydiyyat formaları da nəzərə almır. İnformasiyanın tərkibinə informasiya mənbələri, idarəetmə vəzifələri, metodları, funksiyaları, mərhələləri, səviyyəsi və iş üslubu təsir göstərir. İdarəçilik informasiyalarını məhz bu baxımdan da müəyyən təsnifata ayırmaq olar. Məsələn, yaranma mənbəyi üzrə məlumatlar direktiv (yuxarı idarəetmə səviyyələrinin əmrləri, sərəncamları), plan (idarəetmə-təsərrüfat fəaliyyətini səciyyələndirən cari, operativ və perspektiv planlar), hesabat (idarələrin, müəssisələrin fəaliyyətini xarakterizə edən hesabat sənədləri), normativ (material, əmək, maliyyə ehtiyatları və s. üzrə müvafiq sənədlər); sorğu (tarif şəbəkələri, maaşları, nəqliyyat tarifləri, məhsulların topdansatış tarifləri və s.), innovativ (yeni idarəetmə metodları, mütərəqqi texnologiya və s. barəsində), hesabat (istehsal fəaliyyəti barədə uçot, statistik, həmçinin cari məlumatlar), nəzarət formalarında olur. İnformasiyanı operativ, cari və perspektiv informasiyalar kimi də fərqləndirmək olar. İnformasiyaların təsnifatı yalnız bunlarla məhdudlaşmır. Belə ki, informa- siyalar icra olunan funksiyalar üzrə innovativ, istehsal, texniki, iqtisadi, sosial, təşkilati informasiyalara ayrılır. İnformasiyalar resursların növlərinə görə kadr (işçilərin sayı, tərkibi), material, texniki (əsas fondların durumu barədə) və maddi vəsaitlər haqqındakı informasiyalarından təşkil olunur. İnformasiyalar idarəetmə; səviyyə sinə görə (aşağı və yuxan səviyyələrdəki rəhbər orqanlar) istifadə olunan məlumatlara ayrılır. Həmçinin fəaliyyət göstərmə müddətinə (daimi, şərti,
15 dəyişən), meydana gəlmə yerinə (xarici, daxili, ilkin, törəmə), informasiyaların verilməsi vasitələrinə (teleqram, telefonoqram, teletayp, diktofon, elektron poçt, şəxsi söhbət, telefon), informasiya daşıyıcılarına (sənədlər; bloklar, maqnit lenti, maqnit diski), informasiyaların dövri olaraq (saatlıq, növbəlik, gündəlik, ongünlük, aylıq, rüblük, illik) daxil olmasına görə də informasiyalar bir-birindən fərqlənir. İnformasiyaların belə təsnifatı müəyyən dərəcədə şərti xarakter daşısa da, onların obyektiv əsaslan vardır və bu da informasiya sistemlərinin təşkili ilə bilavasitə əlaqədardır.
16 Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|