‘l texnikumi “Temir yo'l transportida intellektual axborot tizmlari va ularni loyihalash

Rasm-1. "Xodimlar" ob’ekti xaqidagi jadval.

Har bir ustun o‘z nomiga ega bo‘ladi va ustun nomi odatda jadvalning ustki qismida ko‘rsatiladi. Uning nomi joriy jadvalda boshqa ustun uchun takrorlanmasligi kerak, biroq bu nom boshqa jadvalning ustun nomi sifatida ishlatilishi mumkin. Ya’ni turli jadvallar bir xil nomli ustunga ega bo‘lishi mumkin.

Ixtiyoriy jadval kamida bitta ustunga ega bo‘ladi; ustunlar jadvalda ularni yaratish tartibida joylashadi. Satrlar ustunlardan (atributlar) farqli ravishda nomga va joylashish tartibiga ega emas. Ularning miqdori chegaralanmagan.
Ixtiyoriy jadval shunday ustunga yoki ustunlarga (kalitga) ega bo‘ladi, undagi qiymatlar har bir satrni takrorlanmas qiymat bilan identifikatsiyalaydi. Rasmda keltirilgan misolda kalit bu "tabel nomeri" ustunidir.
Atributlar qiymati eng kichik axborot birligi – domen yordamida ko‘rsatiladi. Boshqacha aytganda domen – bu ob’ekt atributining mumkin bo‘lgan barcha qiymatlar to‘plamidir. Yana ikkita tushunchani ko‘rib o‘tamiz. Bu "daraja" va "Kardinal son" tushunchalari. Munosabatlarning kardinal soni deganda kortejlar soni tushuniladi, munosabat darajasi – bu joriy munosabatning atributlar sonidir.
Jadvallar o‘rtasidagi aloqa relyatsion ma‘lumotlar modelining asosiy elementi xisoblanadi. Bu aloqa tashqi kalitlar yordamida qo‘llab – quvvatlanadi. Misol sifatida biror korxonaning MB sida saqlanayotgan xodimlar ("xodimlar" jadvali) va boshliqlar ("boshliqlar" jadvali) haqidagi ma‘lumotlarni ko‘rib chiqamiz. (rasm. 4.8).
"Boshliqlar" jadvalida birlamchi kalit "nomer" ustini. "Familiya" ustunining qiymatlari takrorlanuvchi bo‘lganligi uchun birlamchi kalit sifatida qo‘llash mumkin emas. "Xodimlar" jadvalida "Boshliq nomeri" ustuni tashqi kalit xisoblanadi.
MB da ma‘lumotlar bilan birga ma‘lumotlar lug‘ati va boshqa ob’ektlar, masalan, ekran formalari, xisobotlar, tasvirlovchi formalar (views) va amaliy dasturlar joylashadi.
Relyatsion MB ni butunlik cheklanishi ba’zi talablarni, masalan, atribut qiymati faqat mos domen ichidan olinishini, yoki tashqi kalit jadvaldagi mavjud bo‘lmagan satrni ko‘rsatmasligi kerak (ko‘rsatgich bo‘yicha yaxlitlik).
"Munosabat" tushunchasini batafsil ko‘rib chiqamiz.
Relyatsion modellarda o‘zgaruvchi munosabatlar va munosabat qiymatini farqlash kerak. O‘zgaruvchi munosabat – bu xuddi dasturlash tilidagi kabi oddiy o‘zgaruvchilar, ya’ni qiymati vaqt o‘tishi bilan o‘zgaruvchi nomlangan ob’ekt. Ushbu o‘zgaruvchining ixtiyoriy vaqt momentidagi qiymati munosabat qiymati xisoblanadi.