‘l texnikumi “Temir yo'l transportida intellektual axborot tizmlari va ularni loyihalash

Mavzu:11.Ma'lumotlarning relyatsion modellari.
Reja:
1.MMB konseptual va mantiqiy loyihasiga relyatsion yondoshuv
2.Relyatsion algebraga
3.Bog‘lanish turlari va xususiyatlari: Atributlar va kalitlar
MMB konseptual va mantiqiy loyihasiga relyatsion yondoshuv
Relyatsion ma‘lumotlar bazasi nazariyasi 70- yillar boshida munosabatlarning matematik nazariyasi asosida Kodd tomonidan ishlab chiqilgan. Relyatsion ma‘lumotlar bazasida barcha ma‘lumotlar jadval ko‘rinishida saqlanadi, bunda barcha amallar jadvallar bilan ishlashga keltiriladi. Bu nazariyada asosiy tushunchalar jadval, munosabat, misra, ustun, kalitlardan iborat. Xar qanday ma‘lumotlar bazasining asosi jadvallardir. Jadval misralar va ustunlardan tashkil topadi va ma‘lumotlar bazasida noyob nomga ega. Ma‘lumotlar bazasi, ular oralaridagi bog‘lanish mos keluvchi ustma-ust tushuvchi) maydonlar yordamida o‘rnatiladigan, sanoqsiz jadvallardan tuzilgan. Jadvallarning xar birida qandaydir biror bir tur (gurux) ob’ektlar to‘g‘risida ma‘lumot bor.

Relyatsion model
Ma‘lumotlarning relyatsion modeli 1970 yil IBM firmasining xodimi Edgar Kodd tomonidan taklif etilgan. Relyatsion ma‘lumotlar bazasining asosiy g‘oyasi ma‘lumotlar bazasi strukturasini soddalashtirishga qaratilgan. Unda ierarxik modeldagi kabi avlod va ajdodlarga yaqqol ko‘rsatgichlar yo‘q, barcha ma‘lumotlar star va ustunlarga bo‘lingan oddiy jadvallarda tasvirlanadi. Relyatsion modeldagi asosiy tushuncha "munosabat" (relation) xisoblanadi..
Relyatsion modelda o‘ziga xos atamalar ishlatiladi, biroq bu model moxiyatini o‘zgartirmaydi. Masalan, mantiqiy darajada element atribut deb ataladi. Bundan tashqari u uchun "kolonka", "ustun" va "maydon" atamalari ham ishlatiladi. Atributlar to‘plami kortejni (qator, yozuv, satr) xosil qiladi. Kortejlar to‘plami munosabatni (MB jadvali yoki faylini) xosil qiladi.
Relyatsion modelda fayllar o‘rtasidagi bog‘lanishlar yaqqol tarzda tavsiflanmasligi ham mumkin. Bu bog‘lanishlar ma‘lumotlarni qayta ishlash vaqtida dinamik ravishda mos maydonlarning qiymatlari bo‘yicha o‘rnatiladi. Relyatsion MB da yozuvlar chiziqli strukturaga ega.
Har bir munosabat kalitga, ya’ni kortejni bir qiymatli identifikatsiyalovchi atributga (oddiy kalit) yoki atributlar to‘plamiga (tarkibiy kalit) ega.
Qaralayotgan munosabatda kalit bo‘lmagan atribut yoki atributlar guruxi boshqa munosabatda kalit bo‘lsa , bu atribut yoki atributlar guruxi tashqi kalit deb ataladi.
Agar biror jadval tashqi kalitga ega bo‘lsau xolda u: a) mos birlamchi kalitga ega bo‘lgan jadval bilan mantiqan bog‘langan; b) bu bog‘lanish birga ko‘p xarakterga bo‘ladi.
Shunday qilib relyatsion model 1969 – 70 yillarda Kodd tomonidan munosabatlarning matematik nazariyasi asosida yaratilgan bo‘lib, quyidagi asosiy tushunchalarga asoslanadi jadval, munosabat, satr, ustun, birlamchi kalit, tashqi kalit.
Ma‘lumotlarning shunday modeliga relyatsion model deyiladi, unda barcha ma‘lumotlar foydalanuvchiga jadval shaklida xavola etiladi va ma‘lumotlar bazasi ustidagi barcha amallar jadvalllar ustiga amallarga olib kelinadi. Har bir jadval ma‘lumotlar bazasi tarkibida o‘z nomiga ega bo‘ladi, hamda satr va ustunlardan iborat bo‘ladi. Har bir jadval real dunyodagi ob’ektlar (mohiyat) tipini aks ettiradi, har bir satri esa ob’ektning konkret nusxasini bildiradi. Relyatsion modelning har bir tushunchasini "Xodim" – mohiyati (ob’ekti) misolida ko‘rib chiqamiz: