Laboratoriya ishi №2

 
II. O‘lchash uslubining nazariyasi va qurilmasining tavsifi 
Selenli fotoelementda temir plastinkasi M ning sirti selen qatlam bilan qoplangan 
bo„ladi. Buning sirtidan esa yarim tiniq oltin yoki boshqa modda P yupqa qatlam 
surtiladi. Selen va oltin qatlamlari chegarasida biriktiruvchi B qatlam hosil bo„ladi. 
Agar oltin qatlami temir plastinka orqali galvonometrga ulangan bo„lsa, selen 
qatlamiga yorug„lik kvantlari kelib tushishi natijasida selen atomlaridan 
fotoelektronlarni urib chiqarish kuzatiladi. 
Bu elektronlar berkituvchi qatlam orqali oltin qatlamiga o„tishi mumkin (4-rasm). 
Buning natijasida galvonometr elektr zanjirida tok paydo bo„lganligini qayd qiladi. 
Bu tokka fototok deyiladi. Bunday fototokning hosil bo„lishining xarakterli xususiyati 
shundaki, elektron (fotoelektron)lar faqat bir tomonga (selen-oltin) tomonga harakati 
uchun qatlam yopiq hisoblanadi. Shu sababga ko„ra, bu qatlam berkituvchi 
(taqiqlovchi) qatlam deyiladi.
Bunday fotoelementlar yordamida yorug„likning 
nurlanishi energiyasini to„g„ridan to„g„ri elektr toki 
energiyasi ko„rinishiga o„tkaziladi. 
Fotoelementning sezgirligi 

deb, fotoelementda 
hosil bo„ladigan fototok i kattaligining fotoelementga 
tushadigan yorug„lik oqimi Ф ga bo„lgan nisbatiga 
aytiladi. 
i
Ф
 
(3) 
formuladagi yorug„lik oqimi, Ф=ES ekanligidan 
foydalanamiz, E – yoritilganlik, S – yorug„lik 
tushadigan yuza. Yoritilganlik qonuniyatiga ko„ra 
4-rasm. Yarimo„tkazgichli 
fotoelement 
3-rasm 

---

6 
2
J
E
r

ga teng bo„ladi. 
Agar yorug„lik oqimi fotoelement yuzasiga normal bo„yicha tushadigan bo„lsa, 
(3) formulani quyidagicha ko„rinishda yozamiz: 
2
0
i
i
ir
Ф
ES
J S





(3a) 
bu yerda J – yorug„lik manbaining yorug„lik kuchi hisoblanadi, r
0
– yorug„lik manbai 
bilan fotoelement orasidagi masofa, S – fotoelementning yorug„likka sezgir bo„lgan 
qismining yuzasi. 
Bu yuza kattaligini diafragmani o„gartirish bilan turlicha qilish mumkin. Demak, 
S ni diafragma diametri orqali ifodalash mumkin, ya‟ni: 
2
4
D
S


Bizning ishda diafragma diametri. D = 2 sm. 
Bundan foydalanib, (3) formulani quyidagicha ko„rinishda ifodalaymiz: 
2
0
2
4ir
mkA
J
D
kd









(4) 
formula fotoelement sezgirligini tajribada aniqlashga imkon beradi.