Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov
Yüklə 8,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
i
va soliqlar chegirilgandan so‘ng jamg‘aruvchi ixtiyorida qoladigan real foyda me’yorining s o‘zaro bog‘liqligi shaxsiy daromadlarni soliqqa tortish bilan bog‘liqdir. Faraz qilaylik, – foiz ko‘rinishdagi daromadlar bo‘yicha soliq stavkasi – jismoniy shaxslarning mulk solig‘i stavkasi bo‘lsin, u holda yuqori bo‘lmagan inflyatsiya suratlarida (4) Firmaning subyektiv diskont stavkasi bozorning foiz stavkasi bilan bog‘liq. Uzoq muddatli moliyalashtirish hollarida qarz majburiyatlari to‘lovlarini amalga oshirishda foiz to‘lovi miqdorini foyda solig‘idan ajratib tashlashga ruxsat beriladigan bo‘lsa, , bu yerda τ – foyda solig‘i stavkasi. Chegaraviy samarali soliq stavkasini p ekzogen qiymatida loyihaning qiymatini unga sarflangan xarajatlarga tenglashtirish orqali ifodalanadigan quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: . (5) Keyin esa (2) ifoda asosida va qiymatlari aniqlanadi. ning berilgan qiymatlarida aniqlangan chegaraviy samarali soliq stavkasining soliq yuki hisoblab topiladi. Tadqiqot ishida turli omillar kombinatsiyasi bilan farq qiluvchi chegaraviy investitsiya loyihalarining soliq yuki tahlil qilindi va hisoblab chiqildi. Buning uchun quyidagi elementlar tanlab olindi: 1) aktiv turlari (bino-inshootlar, mashina-uskunalar, kompyuterlar); 2) tarmoq (turizm); 3) jamg‘aruvchi (uy xo‘jaliklari); 4) moliyalashtirish turi (qarz mablag‘lari – bank krediti, qimmatbaho qog‘ozlarni joylashtirish, taqsimlanmagan foyda). ning berilgan qiymatlarida soliq yukini taqqoslash turli investitsion loyihalar uchun soliq tizimining rag‘batlantiruvchi yoki aks ta’sir 351 ko‘rsatuvchi xatarlarini aniqlash mumkin bo‘ladi. Natija shuni ko‘rsatadiki, soliq yukining turlicha qiymatida ko‘proq stimullarning qo‘llanilishi kam soliq yukiga ega loyihalarni investitsiyalash imkoniyatini oshiradi 33 . Hisoblash ishlarida quyidagi istisno shartlar qo‘llaniladi: 1) soliq stavkalari; 2) noaniqlikning mavjud emasligi; 3) inflyatsiyaning doimiy darajasi. Moddiy aktivlarga kiritilgan bir birlik investitsiyaga to‘g‘ri keladigan foydaning real chegaraviy qiymatini MRR bilan belgilaymiz. Faraz qilaylik, moddiy aktiv eskirishi darajali eksponensial funksiyaga ega. Bu holda . Aktivning eskirishi ekspotensial chiziqdan iborat ekanligi haqidagi farazimiz aktivlar amortizatsiyasining empirik tadqiqotiga asoslangan. Ma’lumki, mahsuldorlik pasayishi bilan narx omillari ham pasayib boradi (Hulten, Wykoff, 1981). Soliq qonunchiligiga muvofiq hisoblangan amortizatsiya aktivning haqiqiy iqtisodiy amortizatsiyasidan sezilarli darajada farq qilishi mumkin. – foyda solig‘i stavkasi, π – inflyatsiya surati bo‘lsin, u holda loyihaning qiymatini quyidagicha ifodalashimiz mumkin: (6) Samarqand shahrida faoliyat yuritayotgan turistik korxonalarning moliyaviy potensialini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni aniqlash, baholash va tahlil qilish lozim. Har qanday korxona, firma, tashkilot o‘z faoliyatini tegishli mablag‘ bilan ta’minlab turishi uchun ma’lum darajada moliyaviy potensialga (salohiyatga) ega bo‘lish lozim. Korxona moliyaviy imkoniyatga ega bo‘lmasa o‘zining moddiy texnika bazasini ham, aylanma mablag‘larini ham shakllantirish imkoniga ega bo‘lmaydi. Shu tariqa, Samarqand shahrida faoliyat yuritayotgan 25 ta turistik tashkilotlarning turizm sohasida investitsiyalarga soliq yukining ta’sir darajasini baholash ishlar o‘zkazilib, tahlillarimizdan biri «Nodir Samarqand» turistik firmasi misolida ko‘rib chiqish lozim deb topildi. ______________________ 33 Mazkur holatda ceteris paribus tamoyili qo‘llaniladi. Buning mohiyati shundan iboratki, tahlil va umumlashtirish jarayonida aynan o‘rganish maqsadida tanlab olingan ko‘rsatkichlar va ularga bog‘liq omillarning o‘zgarishi hisobga olinadi, qolgan omillar esa o‘zgarmas deb faraz qilinadi. 352 Turizm xizmatlar bozorida investitsion loyihaning qiymatini baholashning uslubiy asoslarini chuqurroq o‘rganish va ushbu tizim samaradorligini aniqlash maqsadida matematik modelidan foydalanish usuli taklif qilindi va ushbu usuli «Nodir Samarqand» turistik firmasi misolida sinab ko‘rildi. 3-jadval Yüklə 8,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|