Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

 
3. Moliyaviy rejalashtirish jarayonining asosiy bosqichlari 

Moliyaviy 

rejalashtirish 
jarayonining 
quyidagi 
asosiy 
bosqichlarini ajratib ko‘rsatish mumkin: 

xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining moliyaviy 
natijalarini tadqiq etish; 

operativ 
rejalarning 
o‘zgarishi 
asosida 
moliyaviy 
hisobotlarning bashorat variantlarini ishlab chiqish; 

o‘z reja topshiriqlarining bajarilishini ta’minlash uchun 
xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy resurslarga bo‘lgan 
konkret ehtiyojlarini aniqlash; 

moliyalashtirish manbalari (shu jumladan, o‘z va tashqi 
manbalarning) va ularning tarkibiy tuzilishini bashoratlash; 

xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyasini boshqarishning 
tizimini yaratish va uni ushlab turish (qo‘llab-quvvatlash); 

shakllantirilgan rejalarni operativ o‘zgartirish tartibini 
(prosedurasini) ishlab chiqish. 
Moliyaviy rejalashtirishning ikki turi bo‘lishi mumkin: 

strategik moliyaviy rejalashtirish; 

joriy moliyaviy rejalashtirish. 
Strategik moliyaviy rejalashtirish o‘z ifodasini strategik 
moliyaviy rejalarda topadiki, u tashqi va ichki muhitda o‘zgarayotgan
xo‘jalik yuritish subyekti moliyaviy taraqqiyotining ko‘p variantli 
bashoratidan iboratdir.
Strategik moliyaviy reja, hech bo‘lmaganda, quyidagi 
savollarga aniq javob bermog‘i lozim: 

xo‘jalik yurituvchi subyekt uchun talab qilinadigan 
kapitalning o‘lchami qanday, u qaysi manbalar hisobidan va qanday 
muddatlarda jalb qilinadi? 

bu kapitaldan qanday qilib foydalaniladi? 

o‘z kuchiga ishongan holda xo‘jalik yurituvchi subyekt 
rivojlanishi mumkinmi? Agar yo‘q bo‘lsa, moliyaviy resurslarni jalb 
qilishning manbalari qanday? 

---

76 

xo‘jalik yurituvchi subyekt pul mablag‘lari tushumi, ishlab 
chiqarishning rentabelligi va investitsiyalar daromadligining qanday 
darajalariga chiqishi mumkin va qay muddatlarda? 
O‘z navbatida, joriy moliyaviy rejalashtirishning asosiy 
funksiyalari quyidagilardan iborat: 

ishlab chiqarish, investitsion, marketing, ilmiy-loyihaviy va 
qidiruv faoliyatlarini hamda loyihalarni amalga oshirish uchun zarur 
bo‘lgan moliyaviy resurslarning hajmi va ularning manbalarini aniqlash; 

mahsulotni (ishni, xizmatni) ishlab chiqarish va realizatsiya 
qilish tannarxini rejalashtirish; 

pul oqimlarini rejalashtirish; 

butun xo‘jalik yurituvchi subyekt doirasida foydani 
rejalashtirish (bashoratlash); 

investitsiyalarning daromadliligini rejalashtirish. 
Ma’lum bir muddatni qamrab olishiga qarab, moliyaviy rejalar 
quyida ikki guruhga bo‘linishi mumkin: 

uzoq muddatli moliyaviy rejalar; 

qisqa muddatli moliyaviy rejalar. 
Uzoq va qisqa muddatli moliyaviy rejalar bir-birlaridan nafaqat 
o‘zining qamrab olish gorizonti bo‘yicha, balki rejalashtirish 
maqsadlariga ko‘ra ham farqlanadi. Agar uzoq muddatli moliyaviy 
rejalarning (rejalashtirishning) bosh maqsadi moliyaviy barqarorlik 
nuqtai-nazaridan firma kengayishining yo‘l qo‘yilishi mumkin 
bo‘lgan sur’atlarini aniqlash bo‘lsa, qisqa muddatli moliyaviy 
rejalarning (rejalashtirishning) bosh maqsadi firmaning doimiy 
to‘lovga qobilligini ta’minlashdan iboratdir. 
Alohida olingan xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy 
rejasi unga tegishli bo‘lgan biznes-rejaning tarkibiy qismi 
hisoblanadi. Unda marketing, operativ faoliyat, mulkka egalik huqu-
qi va korxona faoliyat ko‘rsatishining boshqa yo‘nalishlari (aspekt-
lari) qiymat ko‘rsatkichlarida ifodalanadi. Moliyaviy reja korxona 
butun faoliyatini moliyaviy jihatdan ta’minlashning instrumenti 
sifatida maydonga chiqadi va bir vaqtning o‘zida, shu faoliyatning 
moliyaviy natijalarini xarakterlaydi. Biznes-rejaning tarkibida 
moliyaviy reja quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ishlab chiqiladi: 

---

77 

bozorlarni va ko‘zda tutilayotgan sotuvlar hajmini
o‘zlashtirishning loyihaviy ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish; 

tannarxning turli ko‘rinishlarini (to‘liq, ishlab chiqarish, 
to‘g‘ri va boshqalar) hisob-kitob qilish. Bu yerda marketing 
tadqiqotlari, reklama, bozorlarni o‘zlashtirish xarajatlarini hisobga 
olish muhim ahamiyat kasb etadi; 

pul mablag‘larining yillik oqimini loyihalashtirish va 
moliyaviy natijalarni aniqlash. Bu tushumlarning kelib tushishi, 
debitorlik va kreditorlik qarzlarining o‘zgarishi, moliq to‘lovlarini 
optimallashtirish va boshqalar bo‘yicha dinamikalarning bashorat 
qilinishini taqoza etadi; 

zaruriy 
investisiyalarning 
hajmi, 
ishlab 
chiqarishni 
kengaytirish bo‘yicha moliyaviy resurslarning hajmi, ularning 
samaradorligi va foydaga ta’sirini aniqlash; 

va boshqalar.