Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

 
1-rasm. Moliya mexanizmining bo‘g‘inlari 
 
Moliya mexanizmining soha va bo‘g‘inlari bir-birlari bilan 
murakkabligi va boshqa jihatlari bo‘yicha farq qiladi. Masalan, 
byudjet mexanizmi soliq turlarining ko‘pligi, ularni undirish 
usullarining turli-tumanligi, moliyalashtirish usullarining turlichaligi 
va byudjet mablag‘laridan foydalanishning ko‘p o‘nalishliligi bilan 
xarakterlanadi.
Korxona moliya mexanizmi orqali esa, korxona pul 
jamg‘armalari shakllari belgilanadi, foyda, daromadlar va moliyaviy 
resurslar taqsimlanadi va turli maqsadli fondlar tuziladi va ulardan 
foydalanish ta’minlanadi. 
Moliya mexanizmi 
Korxonalar, tashkilotlar va 
muassasalar moliya 
mexanizmi
Davlat moliyasi 
mexanizmi 
Sug‘urta mexanizmi 

---

14 
Moliya mexanizmining elementlari tarkibida fondlar va 
to‘lovlarni miqdor jihatdan aniqlash usullari qismi eng harakatchan 
va tez o‘zgaruvchan bo‘lib, ular ishlab chiqarish shart-sharoitlarining 
hamda jamiyat oldida turgan vazifalarning o‘zgarishiga qarab tez-tez 
muvofiqlashtirilib turiladi. Masalan, pul mablag‘lari fondlarining 
shakllari o‘zgarmagani holda, foydani taqsimlash usullari bir necha 
bor o‘zgardi, taqsimlash qoldiq usuli, normativ usuli, majburiy 
to‘lovlar usuli; soliq turlari o‘zgarmagani holda, ularning stavkalari, 
imtiyozlar, sanksiya va jarima kabi jazo choralari bozor talablariga 
ko‘ra tez-tez qayta qurilib, o‘zgarib turadi. 
Respublikamiz soliq tizimida uzoq davr mobaynida samarali 
faoliyat qilib kelgan oborot solig‘i o‘rniga joriy qilingan qo‘shilgan 
qiymat solig‘i (QQS) stavkasi dastlab 30% miqdorida, keyinchalik 
25, 20, 18, 17 % miqdorlarigacha tushirildi. Hozirgi kunda esa, 20% 
lik miqdor qo‘llanilmoqda. Moliyaviy mexanizmni shakllantirish 
bilan davlat uni u yoki bu davr moliya siyosati talablari bilan iloji 
boricha to‘la mos kelishiga intiladi. Bu esa davlatning maqsad va 
vazifalarini to‘laqonli bajarilishining garovi hisoblanadi.