M. agayev, D. C.ƏSGƏrov fiZİkadan laboratoriya iŞLƏRİNƏ RƏHBƏRLİK

Cihazın təsviri

Elastiki burulmanın rəqs perioduna görə cismin ətalət momentini təyin etmək üçün istifadə olunan cihazın quruluşu şəkil 2–də təsvir olunmuşdur. Cihaz əsas oturacaq hissəsindən (1), kronşteynli dirəkdən (2), sıxıcı burğudan (3), nazik metal teldən (4), disk və onunla birlikdə iki sıxıcı qarmaqdan (5) ibarətdir (şəkil 2). Cihaz kütləsi 5 kq-dan artıq olmayan və diskin mərkəzində yerləşdirilmiş ixtiyari cisimin ətalət momentini tapmağa imkan verir.

İlkin olaraq cihazın özünün məxsusi ətalət momenti təyin olunur. Bu məqsədlə cihaz qarmaqlar vasitəsilə şaquli ox üzrə mərkəzləşdirilir, sonra isə disk kiçik amplitudlu rəqsi hərəkətə gətirilir. Saniyəölçən vasitəsilə onun n₀ =20-30 rəqsinə sərf olunan t₀ –zamanı tapılır və cihazın məxsusi rəqs periodu T₀=t₀/n₀ kimi təyin olunur.

Göstərildiyi kimi cihazın rəqs periodu T₀, onun ətalət momenti I₀ və burulma modulu G ilə aşağıdakı münasibətdə bağlıdır.

(4)

Bu ifadəyə I₀ və G kimi naməlum kəmiyyətlər daxildir. Bunların tapılması üçün əvvəlcə diskin üzərinə ətalət momenti məlum olan silindr formalı etalon cisim qoyulur. Məlumdur ki, silindrin öz oxuna nəzərən ətalət momenti

ifadəsi ilə təyin olunur.

Burada m - etalon silindrin kütləsi, r-isə onun oturacağının radiusudur. Əgər silindirin fırlanma oxu cihazın fırlanma oxuna paralel və onlar arasındakı məsafə d -sə, bu halda Şteyner teoreminə görə, etalon silindrin cihazın fırlanma oxuna nəzərən ətalət momenti

I₁ = mr² +md² (5)

olar. Cihazın etalon silindirlə birlikdə fırlanma periodu isə

(6)

olar. (4) və (6) ifadələrindən

(7) (8)

olduğu alınır.

Etalon silindri ətalət momenti təyin olunan yüklə əvəz etdikdə yükün cihazla birlikdə fırlanma periodu

(9)

olacaqdır. Burada I - tədqiq olunan yükün ətalət momentidir. I₀ və G - in uyğun olaraq (7) və (8) -dəki qiymətlərini (9) ifadəsində nəzərə alsaq

(10)

tapırıq.