M. agayev, D. C.ƏSGƏrov fiZİkadan laboratoriya iŞLƏRİNƏ RƏHBƏRLİK

№	U0,i	<U0>
1
2
3
4
5

Hesablama cədvəli 1

Hesablama cədvəli 2

L	k	x1	x2	l=x2+x1		<>
L1	1 2 3
L2	1 2 3
				<λ> =

Laboratoriya işinə aid suallar. Plank hipotezi.Plank sabiti. İşıq kvantları. İşıq diodu və onun işləmə prinsipi.


Laboratoriya işi № 35

Qeyri -müəyyənlik münasibətinin yoxlanması

İşin məqsədi: Heyzenberqin qeyri -müəyyənlik münasibətinin yoxlanması

Ləvazimat: He-Ne lazeri, duzbucaqlı yarıq, difraksiya mənzərəsini müşahidə etmək üçün ekran, optik masa.

Qısa nəzəri məlumat

Bor nəzəriyyəsinnin çatışmazlıqları kvant nəzəriyyəsinin əsaslarına və mikrohissəciklərin təbiəti haqqında təsəvvürlərə yeniden baxmağa əsas vermiş oldu.

Mikrohissəciklər dedikdə ən sadə elementar hissəciklərdən tutmuş (elektronlar, protonlar, neytronlar, fotonlar və s.) və bu hissəciklərindən təşkil olunmuş daha mürəkkəb atomlar, molekullar, atom növləri və s. nəzərdə tutulur.

İşığın təbiəti haqqındakı təsəvvürlərin genişlənməsi nəticəsində müəyyən olundu ki, optik hadisələrin özündə belə özünəməxsus dualizim (ikili xassə) aşkar olunur. Məsələn, işığın difraksiyası, interferensiyası və s. kimi hadisələr onun dalğa təbiəti çəçivəsində izah olunduğu halda fotoeffekt, Kompton effekti və s. kimi hadisələr isə onun kvant xassəsi ilə izah oluna bilir.

1924-cuü ildə fransız fiziki Lui de-Broyl belə bir cəsarətli hipotezi irəli sürdü ki, dualizm (ikili xassə) təkcə optik hadisələrə xas olunmayıb daha universal xarakter daşıyır: yəni, maddə hissəcikləri kopuskulyar xassə ilə yanaşı, həm də dalğa təbiətinə malikdir.

Klassik mexanikada maddi nöqtənin halı koordinat, impuls, enerji və s. kimi kəmiyyətlərin qiymətləri ilə təyin olunur. Bu kəmiyyətlərə dinamik dəyişənlər deyilir. Daha dəqiq yanaşmada mikroobyektlərin halı üçün dinamik dəyişənlərin qiymətinin yazılması qeyri-mümkündür.

Mikrohissəciklərin özünəməxsusluğu özünü onda göstərir ki, aparılan ölçmələrdə heç də bütün kəmiyyətlər üçün ölcmə zamanı müəyyən qiymətlər alınmır. Məsələn, elektron (və ya digər istənilən zərrəcik) eyni anda təyin olunmuş koordinata X və impulsun proeksiyasının P_x dəqiq qiymətinə malik ola bilməz. X və P_x qiymətlərinin təyin olunmasındakı qeyri-müəyyənlik

(1)

münasibətini ödəməlidir ( h - Plank sabitidir).

(1)- ifadəsindən göründüyü kimi, bu dəyişən kəmiyyətlərdən birindəki qeyri-müəyyənlik nə qədər az olarsa, o birindəki qeyri-müəyyənlik o qədər böyük olmalıdır. Ancaq belə də ola bilər ki, bu dəyişənlərdən biri dəqiq qiymətə malik, digəri isə tamamilə qeyri-müəyyən olmuş olsun. (1) münasibəti həmçinin ( y və P_y ) və (z və P_z ) cütlüklərinin qiymətləri üçün də doğrudur ( klassik mexanikada belə cütlüklək kanonik qoşma kəmiyyətlər adlanır). Bu kanonik qoşma kəmiyyətləri A və B ilə işarə etsək, onda bu qeyri-müəyyənlik münasibətini

(2)

kimi yazmaq olar.