M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

3.2. XA
RİCİ TİCARƏT ƏLAQƏLƏRİNƏ GÖMRÜK 
NƏZARƏTİ VƏ ONUN TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ 
M
əlumdur ki, gömrük nəzarətinin müxtəlif formaları var və 
onlardan biri d
ə «gömrük statistik nəzarəti və təhlil» formasıdır. 
Bu n
əzarət funksiyası gömrük statistikasına aid olmaqla 
xarici ticar
ət dövriyyəsi, sərnişin dövriyyəsi, xüsusi nəzarət 
obyektl
ərini (bəyanetmənln, gömrük ödənişlərinin, valyuta 
n
əzarətinin, müsadirə olunmuş malların, beynəlxalq poçt 
göndərişlərinin və s.) əhatə etməklə, o əksini «gömrük statistik 
n
əzarəti və təhlil» formasında tapır. 
Gömrük statistikasının nəzarət və təhlil obyektlərinin 
strukturu aşağıdakı şəkildə təsvir olunan sxem üzrə verilir; 
Ölkənin xarici ticarət dövriyyəsi idxal və ixrac olunan 
malların miqdar və dəyər vahidilə ifadəsindən, habelə idxal və 
ixracın coğrafi istiqamətindən («mal-ölkə», «ölkə-mal») ibarətdir. 
110 

---

Bu dövriyyəyə statistik nəzarət xarici ticarətin gömrük 
statistikası əsasında aparılır və Azərbaycan Respublikasının 
xarici ticar
ətinin gömrük statistikası onun gömrük ərazisində 
qüvvədə olan hüquqi-normativ aktlarla tənzimlənir. Digər 
ölkələrlə ticarət-iqtlsadi münasibətlərin vəziyyətini və ümumi 
dinamikasını təhlil etməklə aşağıdakı məsələləri həll edir; 
■ Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən malların 
v
ə digər əşyaların keçirilməsi haqqında məlumatların tam və 
düzgün uçotunun aparılmasını; 
■ Məlumat təminatı və məlumat bankının yaradılmasını: 
■ respublikanın xarici iqtisadi siyasətinin müəyyən edilməsi və 
t
əkmilləşdirilməsi üçün; 
■ dövlət idarəetmə orqanları və digər strukturların özlərinin 
funksiyalarına aid səlahiyyətləri daxilində müvafiq qərarların 
q
əbul edilməsi üçün; 
■ icra 
hakimiyy
əti 
orqanlarında, 
dövlətlərarası 
ticarət 
danışıqları və operativ-kommersiya işi üzrə materialların 
hazırlanması üçün; 
■ xarici ticarət əlaqələrində tarif və qeyri-tarif tənzimlənməsi 
t
ədbirlərinin yerinə yetirilməsinə nəzarət üçün; 
■ daxili bazar konyukturunun təhlili üçün; 
■ valyuta nəzarəti tədbirlərinin aparılması üçün; 
■ ticarət və tədiyə balansının ayrı-ayrı maddələrinin tərtib 
edilm
əsi üçün; 
■ xarici ticarətin inkişaf meyllərinin, ixrac və idxal strukturunun 
mal axınının dinamikasının və s. təhlili üçün. 
Az
ərbaycan Respublikasının gömrük statistikasında 
xarici ticar
ət üzrə uçotun «ümumi» sistemi əsasında malların id 
111 

---

xal v
ə ixracının uçotu aparılır. Bu zaman respublikanın gömrük 
ərazisinə gətirilən və ya bu ərazidən aparılan bütün mallar uçota 
alınır. 
Gömrük statistikasının «ümumi» uçot sistemində 
aşağıdakı kateqoriyadan olan mallar nəzərə alınır: